Eski Antalya'da Sıra Eğlencelerİ

Sıra gezmesi de denilen Sıra Eğlenceleri eskiden Antalya'da, uzun kış gecelerinin başlıca eğlencelerinden biriydi. Zengin konak sahipleri ve orta halli halk kendi olanaklarınca sıra gezme sohbetleri düzenler, eş ve dostuna ziyafetler verirdi. Konaklardaki sohbetlerin resmi bir hava içinde geçmesine karşılık, Antalya esnafının düzenlediği sıra geceleri ise çok daha renkli olurdu. Bu gecelere Antalya esnafı arasında, nükte ve sohbetleriyle tanınmış kişiler, saz çalanlar ve güzel sesli kişiler en seçkin davetlilerdi. Sıra gecelerinde her çeşidinden tatlı tuzlu yemekler, dolmalar, börekler, gözlemeler, baklavalar, revaniler, samsalar, içi kaymaklı bademli kayısı tatlıları, hurma tatlısı, sütlü irmik helvası, nişasta helvası, un helvası, turşular yenir, şerbetler içilirdi.

KATILMAYANA CEZA

Sıra adı verilen bu eğlenceler sırasında sazlar çalınır, türküler söylenir, hikâyeler anlatılırdı. Toplantı başlamadan önce bir başkan, iki de yardımcı seçilirdi. Başkan, toplantının yapıldığı odanın köşesine serilen bir pöstekiye bağdaş kurarak oturur, iki yanında da yardımcıları yer alırdı. Hemen hemen bütün esnafın hazır bulunduğu toplantıda eğlence başlamadan başkan sorardı:
- "Tamam mıyız?" Bunun üzerine, toplantıda gözcülük görevi verilen bir esnaf etrafına bakınır, gelmeyen varsa haber verirdi. Başkan tekrar sorar:
- "Mazeretleri nedir?" Toplantıya katılmama, hastalık ve benzeri bir nedene dayanıyorsa, başkan "mazurdur" diyerek bağışlardı. Eğer bir toplantıya gelmeyen kimse evli ise ve başka bir eğlenceye gitmişse başkan şu hükmü verirdi:
- "Kusuru büyüktür. Cezalanması gerekir." Böylece gereken ceza verilir. Toplantıya geç gelmek de hoş karşılanmazdı. Bu gibiler, ellerine yirmi defa tura ile vurmak gibi cezalarla cezalandırılırdı. Geç kalan kimse hiç itiraz etmeden yere diz çöker ve toplantı sonuna kadar böyle kalırdı. Eğlenceler, topluluk tarafından büyük bir zevkle takip edilir ve hatta bir eğlencenin kaçırılması ceza alma korkusundan çok, eğlencede bulunamamaktan doğan üzüntü ile karşılanırdı. Eğlenceye gidememek mutlaka büyük bir mazeret nedeni ile olurdu. Bu toplantıların en ilgi çekici özelliklerinden biri de esnafın dert ve şikâyetlerinin dinlenmesi ve üzerinde konuşulması idi. Toplantı sırasında, pöstekide oturmakta olan başkan sorardı:
- "Bir şikayeti olan var mı?" Şikâyet eden gibi edilen de orada ise, başkanın ve yardımcılarının önüne gelir, adeta duruşma yapılırdı. Birbirinin çırak ve kalfasını ayartanlar, bunlardan şikayetçi olanlar arasındaki anlaşmazlık halledilir, taraflar birbirlerinden özür dilerdi. Şikâyetler dinlenip bir sonuca bağlandıktan sonra başkan sorardı:
- "Eğlenceye başlayalım mı?" Eğlence başlar, sazlar çalar, sesi güzel olanlar, topluca türküler söylerdi. Mayalar, koşmalar, oyun havaları birbirini kovalar; saz ve türkü faslından sonra bir dinlenme olurdu. Kahveler içilir, sigaralar tüttürülürdü. Bu sürenin boş geçmemesi için, hikâyeler anlatılır, taklitler yapılırdı. Sonra günün sorunlarına ait konular konuşulurdu. Arkasından zeybek oyunu başlar, köçekçeye kadar dayanırdı. Böylece eğlenceye gelenler kendilerinden geçercesine eğlenirlerdi.

ARTIK YAPILMIYOR

1960'lı yıllara kadar sürdürüldüğü bilinen bu ev toplantıları, artık yapılamaz oldu. Antalya kentinin son 30-40 yılda çok göç almasıyla, Antalya esnafı neredeyse yan komşusunu tanımayacak hale geldi. Bir zamanlar esnafımız kendi siftah etmişse, "komşum henüz siftah etmedi. Oradan alın" diyerek, müşterisini komşusuna yönlendirirdi. Öğle veya ikindi ezanı okunduğunda kapısı önüne "dükkânda yokum" anlamında bir tabure koyarak camiye namazını kılmaya giden esnafın dükkânları, namaz süresince sahipsiz kaldığı halde hiçbir hırsızlık olayı yaşanmazdı.

ATASÖZLERİ VE MANİLER SÖYLENİRDİ

Bu toplantılarda atasözleri söylemek de hem bir hüner hem de bir yarışma konusu idi. Başkan kime işaret ederse, o hemen bir atasözü veya bir mani söyleyivermek zorunda idi. Söyleyemez ise avucuna bir tura yerdi. Bu sırada toplantıya katılanlar, yüksek sesle ve hep bir ağızdan; "Dee gidi aptal deee! Oğlan deli olmuş, deli olmuş; Hiçbir şeyi bilemez olmuş, Eşeklere binemez olmuş! Dee gidi budala, dee..!" nakaratını söylerlerdi. Saat on bire doğru, çerezler dağıtılır; maniler söylenerek "Sıra Eğlenceleri"nin en neşeli bölümüne, keten helva (tel helva) çekimine gelinirdi. Sohbetin en renkli eğlencesi keten helvası yapımıydı. Keten helvası, helva sohbetlerinin ana konusu ve vesilesiydi. Bunun için yere konulan kalaylı büyük bir tepsinin etrafına toplanılır, dua okunduktan sonra, tepsinin üzerine iki bilek kalınlığında ağdalanmış sıcak bir şeker parçası çepeçevre yayılırdı. Böylece bir halka haline getirilen ağdanın ortasına elenmiş un dökülür, helva yapmasını bilen bir esnaf ve arkadaşları tepsinin başına diz çöker ve ağdalanmış şekeri una batıra batıra tepsiyi sağdan sola el birliği ile çevirirlerdi. Bu işlem sırasında un ağdaya iyice yedirilir ve keten iplikleri gibi ağda birbirinden ayrılırdı. Helvacı ustaları sini başında helva çevirirken, yine hep bir ağızdan türküler söylenir, maniciler maniler okur, bilmeceler söyler, misafirler hem seyreder hem de saz çalarak şarkılar söyleyip eğlenirlerdi. Helva kıvamını bulunca misafirlere tutam tutam dağıtılırdı. Çerezler yendikten sonra aşır okunur ve toplantı dağılmadan önce şöyle bir tören yapılırdı: O gece kimin evinde toplanılmışsa ev sahibi güvey olur, ertesi toplantı kimin evinde yapılacak ise o evin sahibi kimse de gelin. Hikâye söyleyecek kimse de sağdıç yerine geçer. Sağdıç, gelin bir kolunda, güvey diğer kolunda, mani okur: - "Kızım da gelin oluyor Testim susuz kalıyor, Aşım tuzsuz kalıyor." Böylece tören sona ermiş olurdu. Toplantı boyunca kadınlar da odanın veya salonun bir köşesinde tül gibi delikli bir perdenin arkasında eğlenceleri seyrederlerdi. Hiçbir erkek başını çevirip, kadınların bulunduğu tarafa bakmazdı. Onlar yerlerinde serbestçe oturarak eğlenceleri büyük bir merak içinde seyretmek olanağını bulurlardı.

1970'li yıllara kadar mecburi olan üç saatlik öğle tatillerinde de durum aynıydı. Bugün ise artık Antalya esnafı, dükkânının her tarafına alarm ve gizli kameralar koyduruyor; akşam evine giderken dükkânına kilit üzerine kilit vuruyor. Hey, Antalya'm sen bu günleri de mi görecektin..!