Benim hiç hayali arkadaşım olmadı ya da tek başına oturup hayaller alemine dalan bir küçüklüğüm… Ama ablam bana göre her zaman daha renkli hikayelere ve masallara sahipti. Hatta ben dünyaya gelene kadar hayatında, hayali bir arkadaşı varmış; Ayşe… Ona her şeyi anlatırmış. Sizin evdeki minik de elindeki bebeğe ya da görünmeyen bir arkadaşa bir şeyler anlatıyorsa, yani onun da hayali bir arkadaşı varsa bu durum sizi endişelendirmesin. Küçüğünüzün hayali arkadaşı olması, onun içine kapanık olduğunu veya hayaller dünyasında yaşayan bir çocuk olduğunu göstermez. Oyuncaklar, eşyalar, maceralar çocuğun hayal gücünü beslemek için yetersiz kalınca onlar da kendilerine hayali bir arkadaş yaratırlar ve pek çok çocuğun hayali arkadaşı vardır. Mavi Pedagojik ve Psikolojik Danışmanlık Merkezi'nden Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ, çocukların hayali arkadaşları ve hayal dünyaları hakkında bakın neler anlattı.
"Hayali arkadaş" sıklıkla rastlanılan bir kavram
Bazen çocuklarımızın kendi kendilerine konuştuklarını sanıp şaşırırız. Bazen onların keyifle, sohbet ederek, eğlenerek ama yalnız başlarına odalarında oyunlar oynadıklarına şahit oluruz. Aslında yalnız mıdırlar? Onlara sorarsanız alacağınız cevap "Hayır anne, baba." olacaktır. Çünkü yanlarında sizin göremediğiniz, seslerini duyamadığınız ancak çocuklarınız için orada olan minik hayali arkadaşları vardır. Bu arkadaşlar, çocuklarınızın sıklıkla yanlarındadır. Sadece oyun oynarken değil, yemek yerken, uykuya dalarken, televizyon izlerken yanınızdadır. Bu arkadaşların bir ismi de olabilmekte, bazen bu isimler değişebilmekte hatta bazen arkadaşlıklar sona ererken yerini yeni arkadaşlar alabilmektedir. Bazı çocuklar kendilerine arkadaş olarak bebekleri, kuklaları, arabaları seçerken bazıları bunların yanı sıra hayallerinde canlandırdıkları figürleri de oyunlarına katabilirler. Hayali arkadaşlar, genellikle çocukların soyut olan hayal ile somut olan gerçeğin farkına henüz net olarak varamadıkları okul öncesi dönemde, yani 3-5 yaş arasında sıklıkla rastlanılan bir kavramdır.
Çocuk gelişimi için hayali arkadaş kavramının yeri
Çocuk gelişimi açısından bakıldığında; hayali arkadaşlar ilk karşılaşıldığında anne-babaları endişelendiren, ancak aslında normal gelişim seyrinde çokça karşımıza çıkan bir durumdur. Ayrıca bu arkadaşlar çocukların baş etmekte zorlandıkları sıkıntıları çözmek, zorlandıkları durumlar ile baş etmek, iç dünyalarında huzursuzluk yaratan durumların açığa çıkmasına ve çözülebilmesine yardımcı olmak, günlük stres faktörleri ile uğraşmak gibi konularda onlara yardımcı olabilirler. Bazen çocuklar sahip olmak istedikleri özellikleri hayali arkadaşlarına yükleyerek farklı roller deneme fırsatını da elde edebilirler. Oyunlar sırasında bazen hayali arkadaşlarına bağırabilir, bazen onları eve davet edip misafircilik oynayabilir, bazen onlara yardım edebilir ve bu sayede farklı rollere bürünebilirler. Bazen çocuklar hayali arkadaşlarının annesi-babası-öğretmeni olarak, tıpkı kendi anne-baba-öğretmenlerinin onlara davrandığı şekilde oynayarak bir oyun sürdürebilirler. Burada çocuklar kendi anne-baba ve öğretmenleri ile olan ilişkilerine dair ipuçları verebilirler. Bu tarz oyunlarda çocuklar çok memnun oldukları, hoşlarına giden durumları canlandırabilirken; bazen de canlarını sıkan, hoşlarına gitmeyen ve değiştirilmesini istedikleri bazı durumları canlandırarak yetişkinlere önemli mesajlar veriyor olabilirler. Özellikle aile içinde yaşanan sıkıntılı dönemlerde, anne-baba ayrılığı, yeni bir kardeşin aileye katılımı, ailede yaşanan ölüm ve yas durumları, sağlık problemleri, taşınma, iş değişikliği, yuvaya başlama, yuva değiştirme gibi yaşam olaylarının ortaya çıktığı zaman dilimlerinde hayali arkadaşlar ile oynanan oyunların sıklığında artış görülebilir. Bu sayede çocuklar, iç dünyalarında yaşadıklarını oyunlar sayesinde dış dünyaya transfer ederek bu zor dönemlerle daha rahat baş edebilirler. Hayali arkadaşlar ile oynanan oyunlarda genellikle çocuklar otorite figürünü canlandırmayı tercih edebilirler. Bu sayede hem kontrolü ele geçirirler, hem de karar verme becerilerini geliştirebilirler. Böylece özgüvenlerini de geliştirme şansını elde ederler. Korkular ile baş etmek konusunda da hayali arkadaşlar ile oynanan oyunlar iyi bir yansıtma yolu olarak kullanılabilir. Hayali oyunlar çocukların güç, otorite, ilişki kurma şekilleri gibi kavramları öğrenmesine fırsat tanır. Hayali oyunlar sırasında çocuklar sözel ifadeyi kullanma, mimiklerini kullanma, kendini ve isteklerini ifade etme, istemediklerini ifade etme, hakkını koruma, rol yapabilme gibi becerilerini kullanarak geliştirirler.
Anne-babaların hayali arkadaşlarla ilk tanışması
Anne-babalar hayali arkadaşlar ile ilk kez karşılaştıklarında bir şaşkınlık yaşayabilirler. Bu tarz durumlarda bu arkadaşlar ile oyunlara yasak koymak yerine izin verici olmak daha uygun bir tutumdur. Çocuklar dahil ettiklerinde oyunlara katılmak, empatik yaklaşarak ve arkadaşlarını anladığını ve kabul ettiğini fark ettirmek ancak oyunda ve rollerde bazı sınırlar olduğunu ona hatırlatmak ve gerektiği zamanlarda kırmadan ve kızmadan onu gerçek dünyaya döndürmek unutulmaması gereken önemli noktalardır. Hayali oyunların sıklığı, gerçek arkadaşlar ile oynanan oyunların sıklığından çok daha fazla ve hayali arkadaşların sayısı gerçek arkadaşların sayısından çok daha fazla ise, burada bir müdahale gerekiyor olabilir. Gerçek arkadaşları ile iletişim kurmakta zorlanan çocuklar genellikle hayali arkadaşları ile oyun oynamayı tercih ederler. Burada ebeveynlere düşen en önemli görev; çocuklarının gelişim özelliklerini takip etmek, onları gözlemleyerek tanımak, arkadaşları ile ilişkileri ve iletişim kurma kaliteleri ve oyunları ile oyunlarının içerikleri hakkında bilgi sahibi olmaktır. Bu noktada bilgi ve destek alınabilecek en önemli kişiler; eğer anne çalışıyor ise çocuğun bakımını sağlayan kişiler ve eğer çocuk bir okul öncesi kuruma devam ediyor ise yuvadaki öğretmeni ve yuvadaki pedagogdur. Tüm bu kişiler ile iletişim ve işbirliği halinde olmak ve çocuk hakkında bilgi alışverişinde bulunmak, ondaki gelişimi ve farklılıkları birlikte konuşmak, gereken durumlarda uygun müdahaleleri yapmak için çok önemlidir.
Hazırlayan: Aytülike Keskin
