Çocuklar oyunla ve oyuncakla büyüyor. Onlar oyun oynarken hem keyifli vakit geçiriyor hem de oynadıkları oyunlarla becerilerini geliştirip, yaşamı öğreniyorlar. Kimi zaman hayata dair kuralları, kimi zaman paylaşmayı… Küçük bir ayıcık bazen ilk oyun arkadaşı, bazen de ona güven hissettiren bir dost oluveriyor. Oyuncak onların hayatında bu kadar önemliyken biz de siz anne-babaların oyun ve oyuncaklar hakkında bilgi sahibi olmasını istedik. Çocuk gelişimine önem veren Kırk Pabuç Kutu Oyuncakları'nın Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Özlem Alkan Ersoy, oyunun çocuk gelişimine yararlarından bahsedip, oyuncak alırken dikkat etmeniz gerekenleri anlattı. Ayrıca dergimizin ilerleyen sayfalarında 0-1 yaş çocuklar için seçtiğimiz gelişim oyuncaklarını bulabilirsiniz.

Oyuncağın çocuk gelişimine yararları

Oyuncaklarla oynayan çocukların gelişimleri incelendiğinde özellikle; bilişsel, dil, sosyal beceriler ve duygusal gelişim alanlarında önemli gelişmeler olduğu görülür. Örneğin çocuk; legolarla inşa yaparken tüm legoları kullanmış ve inşasını tamamlamak için bir tane daha legoya gereksinim duyar, bu aşamada hemen problem çözme yeteneğini kullanarak iki küçük legoyu birbirine birleştirerek genişliği eşitler. Ya da doktor gibi hazırlanıp teşhisini hastasıyla tartışır.

Çocuğun "Korkarım ki, ameliyat yapmak zorundayız…" sözlerini bir yetişkinin ses tonuyla söylemesi onun, dilin yetişkin düzeyindeki formlarını uygulamasını sağlar. Ya da iki çocuk itfaiyeci mi yoksa anne mi olacakları üzerine tartışır. Tartışma sonunda "Hadi yangını söndüren anneler olalım." diyerek çocuklardan biri uzlaşma önererek sosyal ilişkileri düzenlemeyi öğrenir. Çocukların gelecekte motivasyonu yüksek, girişken ve bağımsız düşünebilen yetişkinler olabilmeleri için, zengin bir oyun deneyimi ortamı içinde büyümeleri gerekir. Böylece yaratıcılık, buluş ve problem çözme gibi becerileri gelişir.

Çocuklar için oyun ortamı hazırlamak ve bu ortamda oynayabileceği oyuncakları seçmek önemlidir. Çocukların pek çoğu oyun oynamak için mutlaka bir oyuncağa gereksinim duyar. Yetişkinler nasıl işlerini yaparken nitelikli aletlere gereksinim duyuyorlarsa, çocukların da nitelikli ve kendilerine uygun oyuncaklara gereksinimleri vardır. Bu nedenle de oyuncağın çocuğa uygun olup olmadığı çok önemlidir.

Oyuncak seçerken dikkat edilmesi gerekenler

Fiyat: Pahalı oyuncak her zaman iyi oyuncak demek değildir. Aynalar, karton kutular, su, rengarenk boyalar vb. oyuncaklar pahalı olmamalarına rağmen çocuklar için gözde oyuncaklardır. Çünkü çocuklar bir şeylerle uğraşmaktan, düşündüklerini yaratmaktan hoşlanırlar. Onlar için en heyecan verici oyuncak en basit ve doğal olanıdır. Teknik açıdan gelişmiş pahalı oyuncaklar onları edilgen duruma sokar.

Dayanıklılık: Seçilen oyuncak uzun süre kullanılabilmeli, sağlam olmalı ve hemen kırılmamalıdır.

Çekicilik: Çocuğun dünyası çok renkli olduğundan; oyuncak canlı ve parlak renklerde boyanmış olmalıdır.

Güvenlik: Oyuncak çocuğu tehlikeye sokmamalı, ancak tehlikelerle nasıl başa çıkabileceğini sezdirmelidir. Köşeleri sivri, paslanabilen ya da boyası çıkan, elektrik bataryası açıkta olan ve kolayca içine el sokulabilen pilli, elektrikli, ayrıca küçük çocuklar için kolayca alınıp ağza sokulabilecek büyüklükte parçaları olan oyuncaklar tehlikelidir. Bu nedenle, özellikle köşeleri sivri olmayan, boyası çıkmayan, batarya sistemi kapalı ve güvenlikli olan oyuncaklar tercih edilmelidir.

Esneklik: Seçilen oyuncağın pek çok kullanım özelliği olmalıdır.

Cinsiyet: Kız ve erkek çocuklar için farklı oyuncaklar olmamalıdır. Erkek çocukların bebeklerle, kız çocuklarının ise arabalarla oynamamaları durumunda oyunları ve kendilerini geliştirme olanakları sınırlı kalır.

Irkçılık: Oyuncaklarda kesinlikle ırkçılık içeren unsurlar bulunmamalıdır.

Şiddet: Oyuncaklarda şiddet unsuru bulunmamalıdır. Uzaktan kumandalı tanklar, ışık saçan silahlar, çocuklara savaşın niteliği hakkında yanlış bir izlenim verebilir. Bu tür oyuncaklar; savaşın, alışveriş yapmak ya da araba sürmek kadar olağan bir şey olduğu düşüncesini uyandırabilir.

Kurallar: Oyuncağın oyun kuralları, çocuğun tek başına başa çıkabileceği yapıda olmalıdır. Karmaşık kurallı, büyüklerin yardımını gerektiren oyuncaklar çocukların hoşuna gitmez. Çünkü çocuk için oyun; pasif olarak seyretmek değil, aktif olarak yapmak demektir.

Miktar: Evde bir dükkanı dolduracak kadar oyuncak birikmemelidir. Yıllanmış oyuncakların yerine mutlaka yenilerinin konulması şart değildir. Gerekirse eski oyuncakları tamamlayacak parçalar satın alarak, çocuğun oyununa yeni yaşantılar eklenmelidir.

Bilgi: Oyuncak, bir şeyler öğretme amacında olmamalıdır. Bazı oyuncakların ardında öğrenme hedefi gizlidir. Oyuncağın okulun yerini dolduran bir araç olmadığı, çocuğun sahip olduğu bilgiyi pekiştiren bir araç olduğu unutulmamalıdır.

İlgi ve yetenek: Çocuklar ilgilerini çeken ve onlarda merak uyandıran bir oyuncakla uzun süre oynarlar. İlgisini çekmeyen türden oyuncaklar ise, dolabın bir köşesinde bekler. Bu nedenle çocukların ilgi ve yetenekleri oyuncak seçiminde mutlaka göz önüne alınmalıdır.

Beceri: Oyuncak çocukların becerilerini artırmalıdır. Bu nedenle çocukların karmaşık oyuncaklarla oynayabilmesi için önce basit oyuncaklarla oyuna başlaması gerekir.

Eğlence: Seçilen oyuncak mutlaka çocuğu eğlendirmelidir.

Oynayacak kişi sayısı: Çocukların zaman zaman grup halinde, zaman zaman ise tek başına ya da zaman zaman sessiz, zaman zaman da hareketli türden oyunlar oynamaya gereksinimleri vardır. Farklı türden oyuncaklar alınarak, farklı oyun olanakları sağlanmalıdır. Yaş ve gelişim düzeyi: Çocukların yaş ve gelişim seviyelerine uygun oyuncak seçilmelidir. Çünkü çocuklar büyüdükçe oyunları da değişir. Çocuğun yaşına uygun olmayan, elektrikli trenin ya da puzzle'ın gerçekten onunla oynayabileceği yaşa geldiğinde parçası kalmayabilir. Çocukların geleceğe iyi bir şekilde hazırlanmaları için farklı türlerde oyuncaklar seçilmelidir. Hangi oyuncağı kullanacağı ve onlarla nasıl oynayacağı konusunda ise karar çocuğa bırakılmalıdır.

Bilgisayar oyunları

Günümüz koşullarında teknolojinin günlük yaşama bu kadar girdiği bir zamanda çocukları bundan çok fazla uzaklaştırmak mümkün değildir. Anne-babası sürekli bilgisayarla çalışan bir çocuğu bundan alıkoymak çocuk için anlamsız olur. Mademki bu kadar zararlı, neden anne-babası bilgisayarla çalışıyor? Dolayısıyla bilgisayar, istense de istenmese de çocuğun dünyasında yerini çoktan alır. Bu noktada yapılabilecek en doğru şey bilgisayarı tıpkı oyuncak gibi çocuğun sahip olduğu bilgileri pekiştireceği bir araç olarak düşünmektir.

Aileler bu konuda bilinçli olmalı ve tıpkı oyuncak seçiminde dikkat etmeleri gereken unsurları dikkate alarak, çocuklarına nitelikli programlar ve oyunlar sunmalıdır. Bilgisayar yetişkin kontrolünde kullanılmalı ve kullanım süresi çocuğun yaşına göre belirlenmelidir. Çocuklar ne kadar geç bu deneyimle karşılaşırlarsa o kadar fazla oyuncaklarıyla oynama fırsatı yakalar ve deneyim ortamı o kadar zengin olur. Unutulmamalıdır ki; bilgisayar dünyası asla çocuğun eline alıp oynadığı bir oyuncaktan daha zengin deneyim kazandırmaz.

"Oyuncak tek başına asla eğitimin yerini tutmaz"

Oyuncaklar çocukların mevcut bilgi birikimlerini kullanmalarını ve bilgilerini pekiştirip kalıcı hale gelmesini sağlamada önemli araçlardır. Ancak çocuğun eline aldığı oyuncağın içerdiği kavrama ilişkin olarak hiçbir bilgi ve deneyimi yoksa o oyuncakla amacı dışında oynar ve yanlış deneyimler kazanması kaçınılmaz olur. Dolayısıyla oyuncak tek başına asla eğitimin yerini tutmaz. Çocuğun mutlaka doğru bilgi ve deneyime gereksinimi vardır. Bunu ise eğitimli bir yetişkin rehberliğinde edinir.

Hazırlayan: Başak Doğru