Anne-babalar için çocuklarının sağlığı her şeyin önünde gelir. Çünkü çocuğun azıcık ateşi çıksa neşesi kaçar, yemekten-içmekten kesilir, en sevdiği oyuncağı bile gözü görmez olur… Ama ne yazık ki özellikle kış aylarında hastalıklardan kaçınmak da çok zor oluyor. İşte biz de çocuğunuzu hem hastalıklardan koruyabilmeniz hem de hastalıkları tanıyıp neler yapabileceğinizi bilmeniz için kış hastalıkları dosyası hazırladık. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Tansel Turan, çocuklarda en çok görülebilecek kış hastalıklarının; nedenleri, belirtileri, tedavisi ve korunma yollarını anlattı.
Soğuk algınlığı
Soğuk algınlığı; sadece çocuklarda değil, tüm insanlarda her mevsimde en çok görülen hastalıktır. Ama bunun yanında en çok kış aylarında ve çocuklarda görülür. 200'den fazla farklı virüsün neden olduğu bu hastalık hafif seyirli geçer ve hastalık belirtilerini üst solunum yollarında gösterir. En çok rinovirüsler ve adenovirüsler neden olur. Kalabalık ortamlarda bulunan çocuklar bu hastalığı son derece hızlı bir şekilde birbirlerine bulaştırarak yayılmasına neden olurlar. Riskin en yüksek olduğu grup kreş ve okul çocuklarıdır.
Belirtileri
Boğazda kaşıntı, kuruluk ve ağrı ile başlar. Burun akıntısı, halsizlik, hapşırma ve öksürük gibi şikayetlerle devam eder. Yüksek ateş vardır. Otit, sinüzit, astım gibi kronik hastalıkları olan çocukların anne babaları bu dönemde çocuklarına daha çok özen göstermelidir. Çünkü var olan hastalıkları şiddetlenebilir veya tekrar ortaya çıkabilir. Hastalığın uzaması, ateşin 39 dereceyi aşması, şişmiş büyük lenf bezleri, nefes alırken ağrı gibi bulgular ciddiye alınmalı ve mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Tedavi yöntemleri
Semptomatik tedavi denilen bulgulara yönelik tedavi yapılır. Yani ateş için ateş düşürücü, burun tıkanıklığı için damlalar öksürük için öksürük şurubu gibi… Soğuk algınlığında hiçbir yararı olmayan antibiyotikler ise doktor önerisi olmadan kesinlikle kullanılmamalıdır.
Korunma yolları
Bulaşma, hasta kişilerin öksürük ve hapşırıkla havaya saçılan damlacıklarının havada asılı kalması ve hasta kişilerin salgılarıyla kirlenmiş eller ve eşyalarla direkt temas yoluyla bulaşır. Özellikle çevrede eşyalar üzerinde günlerce canlı kalabilen rinovirüsler için temas yoluyla bulaşma daha sık olarak görülür. Bu yüzden temizlik, hapşırırken ağzın bir mendil ile kapatılması, kalorifer gibi ortam nemini yok eden ısıtıcıların olduğu alanlarda, ortamın kalorifer üstüne bir kap su koyarak nemlendirilmesi, camların zaman zaman açılarak ortam havasının değiştirilmesi faydalı önlemlerdir.
Grip
Doğrudan kendisi olmasa da neden olduğu hastalıklar yaşamı tehdit eder bir hal alabilir. İnfluenza ismindeki bir virüsün sebep olduğu, üst ve alt solunum yollarını tutan ve tüm vücudu etkileyen son derece bulaşıcı bir enfeksiyondur. Hasta kişilerin öksürme, hapşırma ve konuşma sırasında dışarı saçtıkları küçük damlacıklar yoluyla bulaşır. Ayrıca virüs bulaşmış ellerle temas etmek, öpüşmek, hasta veya taşıyıcı kişinin tuttuğu telefon, kapı kolu ve havlu gibi eşyalar da hastalığı bulaştırabilir. Özellikle ev, okul, kreş, işyeri, toplu taşıma araçları gibi mekanlarda hastalık kolayca bulaşabilir. Kişinin virüsle karşılaştığı sıradaki direnci güçlü ise hastalığı hafif ateş ve kuru öksürükle geçirebilir. Ancak iş ve sosyal ortamından kopmayan bu kişiler de bulaştırıcılıkta önemli rol oynarlar.
Belirtileri
Üşüme ve titremeyle yükselen ateş, halsizlik, iştahsızlık, baş ağrısı, eklem ve kas ağrıları gibi bulguları vardır. Göz hareketleri sırasında ağrı olması tipik bir belirtidir. Gözlerde yaşarma, yanma, kuru öksürük, burun akıntısı, boğaz ağrısı gibi yakınmalar 2-4 günlük ateşli dönemin sonrasında görülürler. Öksürük uzun süre seyredebilir. Çocuklarda daha yüksek ateş, bulantı ve kusma, ishal, karın ağrısı gibi belirtiler görülebilir. Tedavi yöntemleri En başta şunu söylemek gerekir ki, gripte kesinlikle antibiyotik kullanılmaz. Yararı bir yana solunum yollarındaki yararlı bakterileri baskılayarak zarara bile neden olurlar. Tedavi esas olarak gripte de soğuk algınlığı gibidir. Yani bulgulara yönelik tedavi yapılmalıdır. Mutlaka dinlenmek gerekir. Tedavi edilmezse, daha doğrusu hastalık ilerlerse; menenjit, ensefalit (beyin zarı iltihabı), pnömoni (zatürre ), otit gibi birçok hastalığa yol açabilir.
Korunma yolları
Korunmada en önemli yollardan biri, grip aşısı olmaktır. Aşı grip salgınları görülmeden önce yani özellikle eylül, ekim ve kasım aylarında yapılmalıdır. Aşının etkisi 2-3 haftalık bir sürede başlar. Aşı, 6 aydan büyük bebeklere yapılabilir. Grip virüsü her yıl kendisini değiştirdiği için bir önceki yılın aşısı bir sonraki yıl etkili olmaz ve aşının her yıl tekrarlanması gerekir. Hastalığın gelişmesinde en önemli risk faktörünün kalabalık ortamların olması sebebiyle, salgın durumlarında çocuklarınızı bu tür yerlerde bulundurmayın. Etken olan virüs telefon, kapı kolu gibi cansız yüzeylerde uzun süre canlılığını koruyabildiği için yüzeylerin temizliğine, ortak eşya (çatal, bıçak, mendil, havlu) kullanılmamasına ve özellikle el temizliğine dikkat edilmelidir.
Tonsillit
Halk arasında bademcik diye bilinen, en sık rastlanan ve dramatik bir tablo ile seyreden önemli bir hastalıktır. Boğazda yer alan tonsil denilen lenflerin iltihabıdır. Viral veya bakteriyel olabilir. Belirtileri Boğazda ağrı, şişlik, yutkunma zorluğu, ateş, kusma gibi bulgular vardır. Boğaz ağrısı ve yutkunma zorluğu en belirgin olanıdır. Tedavi yöntemleri Bulgulara yönelik tedavi yapılır. Bol sıvı alımı önerilir. Bakteriyel olanda mutlaka doktor tavsiyesi ile antibiyotik kullanılmalıdır. Tedavi edilmeyen beta hemolitik streptokokların yaptığı boğaz tonsilliti sonrası, böbrek yetmezliği, kardit, akut romatoid artrit gibi çok ciddi ve hayati problemler ortaya çıkabilir. Her boğaz ağrısı ve yutkunma zorluğu mutlaka doktor kontrolünden geçirilmelidir. Nedeni ne olursa olsun ciddiye alınmalı ve kontrol edilmelidir.
Korunma yolları
Salgın anlarında toplu yaşanılan yerlerden uzak durulması, odaların sık havalandırılması ve erken dönem tedavi önemlidir.
Bronşiyolit
Bronşioller akciğerlerin en küçük hava yolları, bronşiyolit de bronşiollerin herhangi bir nedenle tıkanması sonucu oluşan hastalık tablosudur. En sık oluşma nedeni iltihabi tıkanıklıktır. Genellikle virüs kaynaklıdır. Kış aylarında çok sık görülür. Özellikle birkaç aylık bebeklerde daha sık karşımıza çıkar. Grip olan çocuklarda beklenen ve sık görülen komplikasyonlardan biridir.
Belirtileri
Genellikle grip, soğuk algınlığı gibi ha fif bir üst solunum yolu enfeksiyonunu takiben gelişir. Hırıltı, hızlı soluk alıp verme, solunum sırasında göğüs ve karında yükselme-alçalma ile karakterizedir. Bazen yüksek ateş olabilir. Ağır vakalarda tırnak yatağında ve dudakta morarma da görülebilir. Bunun nedeni solunum yoluyla alınan oksijenin az olmasıdır. Sık bronşiyolit atakları geçiren ya da bronşiyolit atakları 2 yaşından sonra da devam eden çocuklar, alerji ve astım başta olmak üzere birtakım hastalıklar açısından da yakından takip edilmelidir.
Tedavi yöntemleri
Hafif vakalarda ilaçlı buhar uygulanması, bulgulara yönelik tedavi ve aktivitenin kısıtlanması yeterlidir. Genellikle hastanede yatırılmaları gerekmez. Bakteriyel enfeksiyon düşünülmüyorsa antibiyotiklere de gerek yoktur. Ağır vakalar (solunum sayısı çok fazla, morarma, kalp yetmezliği bulguları, beslenmede problem gibi…) mutlaka hastanede yatırılarak tedavi edilmelidir. Hastalık genelde 7-10 günde iyileşir.
Korunma yolları
Bronşiyolitli çocukların sigara dumanından uzak tutulması şarttır.
KRUP (Yalancı kuş palazı)
Krup, özellikle 6 ay ile 3 yaş arası çocuklarda sonbahar sonu, kış ve bahar aylarında görülen, virüslerin neden olduğu bir üst solunum yolu enfeksiyonudur. Bu yaş grubunda salgın şeklinde görülür. Belirtileriyle, yarattığı solunum sıkıntısı tablosuyla anne-babaları korkutur. Krup'ta, havayollarının iltihabi reaksiyonu, özellikle ses tellerinde ödem olması ve mukus birikimi belirtilere yol açar. Küçük çocuklarda havayolları dar olduğundan solunum sıkıntısı belirtileri görülür. Aynı virüs ile enfekte olmuş büyük bir çocuk ise soğuk algınlığı belirtileri gösterebilir.
Belirtileri
Özellikle geceleri başlar ve çocuk yatağa girerken herhangi bir sıkıntısı yoktur. Gece yarısı ani başlayan solunum sıkıntısı, havlar tarzda kaba bir öksürükle çocuk uykudan uyanır. Soluk alma sırasında tipik bir ses duyulur, sesi boğuk ve kabalaşmıştır, buna stiridor denir.
Tedavi yöntemleri
Tedavide en önemli konu anne-babanın sakin olup duruma hakim olmasıdır. Çocuğu sakinleştirmeli, rahat nefes almasını sağlamalıdır. Nem sağlayacak buhar verilmesi önemlidir. Evde buhar makinesi yoksa banyoda sıcak suyu açıp kapıyı kapatarak oluşan buharlı ortamda çocuğun 5-10 dakika kalması sağlanabilir. Pencereyi açıp dışarının havasından nefes almasını sağlamak rahatlatıcı olur. Bunun dışında bulgulara yönelik tedavi yapılır. Bu ilk önlemlerle rahatlamayan ciddi vakalarda hastane tedavisi gerekebilir. Sık sık krup geçiren çocuklarda alerji veya gastroözafajiyal reflü araştırılmalıdır.
Korunma yolları
Çocuğu gripli kişilerden uzak tutmak en ideal korunma yoludur. Odanın iyi havalandırılması, evde sigara içilmemesi, alerjen etkenlerin uzaklaştırılması, evde havanın kurumasının engellenmesi korunmada yardımcı olacak önlemlerdir.
Farenjit
Farenjit, farinks adı verilen soluk borusu ile ağız boşluğu arasındaki bölgenin iltihabıdır. Genelde virüsler neden olur. Bunun yanında bazı kimyasal maddeler ya da tahriş edici maddeler de (alerji, geniz akıntısı, kuru ve kirli hava) burun tıkanıklığı, aşırı sıcak ve soğuk yiyecekler, diş ve bademcik iltihapları, geniz eti ve reflü farenjite neden olabilir.
Belirtileri
Boğaz ağrısı, yutkunma zorluğu, boğazda kuruluk, yanma veya kaşınma hissi, ateş, öksürük gibi şikayetler ortaya çıkar. Boyunda beze, burun tıkanıklığı, burun akıntısı, büyük çocuklarda baş ağrısı, halsizlik-kırgınlık ve ses kısıklığı görülebilir. Farenks'te kızarıklık ve ödem göze çarpar. Geniz akıntısı, boyunda beze, burunda akıntı gibi bulgular saptanır. Genellikle herhangi bir tetkik yapmak gerekmez. Ancak, sinüzitten kuşkulanılıyorsa film çekilmesi, nadiren kan sayımı ya da kültürantibiyogram yapılması gerekebilir.
Tedavi yöntemleri
Bulgulara yönelik tedavi uygulanır. Etkenin bakteri olduğu düşünülüyorsa doktor tavsiyesi ile uygun antibiyotik başlanır.
Korunma yolları
Tozlu yerlerde, sigara içilen ortamlarda ve kirli havada bulunmamak, aşırı sıcak-soğuk gıda yememek ve alerjiye neden olan faktörlerden uzak durmak gerekir. Ayrıca kalabalık ortamda mümkün olduğu kadar az veya hiç bulunmamak, reflü düşünülen hastalarda nedene yönelik tedavi ve korunma yöntemlerinin uygulanması korunma yollarındandır.
Rotavirüs ishali (Kış ishali)
Dünyada ve ülkemizde en sık ishale neden olan virüstür. Değişik yöntemler olmakla birlikte yaygın olarak kullanılan teşhis yöntemi, hızlı antijen testiyle kakada virüsün saptanmasıdır. Genelde tanı bulgulara dayanarak konulur.
Belirtileri
Sulu ishale; karın ağrısı, kusma ve ateş eşlik eder. Ortalama 5-7 gün sürer. Tedavi yöntemleri Bağışıklık sisteminde sorun olmayan sağlıklı bireylerde, rotavirüs ishali, birkaç gün içinde kendi kendine düzelen bir hastalıktır. Özel bir tedavisi yoktur, ancak bu, hasta kendi haline bırakılır anlamına gelmez. Antibiyotiklerin ve ishal kesici ilaçların rotavirüs tedavisinde yeri yoktur.
Tedavi yöntemleri
Bağışıklık sisteminde sorun olmayan sağlıklı bireylerde, rotavirüs ishali, birkaç gün içinde kendi kendine düzelen bir hastalıktır. Özel bir tedavisi yoktur, ancak bu, hasta kendi haline bırakılır anlamına gelmez. Antibiyotiklerin ve ishal kesici ilaçların rotavirüs tedavisinde yeri yoktur. Tedavinin esası, kusma ve ishal yoluyla kaybedilen sıvı ve tuzların, ağız yoluyla hastaya verilmesidir. Ağız yoluyla gerektiği kadar sıvı verilemiyorsa, hastaneye yatış yapılarak damar yoluyla aynı tedavi verilir.
Korunma yolları
Aşılama korunmada en önemli yoldur.
Zatürre (pnömoni)
Türkiye'de ve dünyada çocuk ve bebek ölümlerinin en önemli nedeni zatürredir. Akciğerdeki hava keselerinin iltihap ve sıvı ile dolması neticesinde kana oksijen ulaşamadığı için vücut hücreleri düzenli çalışamaz. Akciğerlerde enfeksiyona yol açması nedeniyle zatürre ölümcül olabilir. Bakteriler, virüsler ve mikoplazmalar ile iltihaba sebep olan mikroplar, çeşitli kimyasal maddeler hastalığa neden olabilir.
Belirtileri
Ani, şiddetli ataklarla gelen kuru öksürük, ateş, titreme, bulantı, kusma ve halsizlik görülür. Bu şikayetlerin üç günden fazla sürmesi, çocuğun hızlı ve sıkıntılı soluk alıp vermesi durumunda hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Tedavi yöntemleri
Erken tanı tedavinin başarısını olumlu yönde etkiler. Tedavi daha çok bulgulara yöneliktir. Antibiyotiğe sadece doktor önerisi ile başlanır. Yakınmalar, 7-10 gün içerisinde azalsa da tamamen iyileşme sağlanması haftalar sürebilir. Hastalığın tekrarını önlemek için yeterli sürede istirahat gerekir.
Korunma yolları
Bebeklerde anne sütü en önemli koruyucudur. Salgın dönemlerinde sütten kesmemeye dikkat edilmelidir. Bunun yanında aşıların tam ve takvime uygun yapılması önemlidir.
Akut bronşit
Akut bronşit tedavi edilmezse zatürre gelişebilir. Bronşit, bronş adı verilen hava yollarında salgı artması ve diğer değişikliklerle ortaya çıkan iltihaplanmasıdır. Genellikle günlük aktiviteleri kısıtlamayacak şekilde hafif seyreder ve tamamen geçer. Akut bronşit, üst solunum yollarının viral enfeksiyonlarından ya da soğuk algınlığından sonra görülür. Kronik sinüzit veya alerjisi olan hastalarda da görülür ve hastalığın ardından zatürre gelişebilir.
Belirtileri
Burun akıntısı, halsizlik, titreme, hafif ateş ve kaslarda ağrı vardır. Boğaz ağrısının ardından kuru öksürük ortaya çıkar. Daha sonraları balgam oluşur. Akut bronşit tanısı, hastalığın öyküsünün alınması ve fizik muayenesi ile koyulur, ancak tanıyı kesinleştirmek için akciğer grafisi, kan tahlilleri, kandaki oksijen miktarının ölçülmesi, burun-boğaz salgısından kültür alınması ve akciğer testlerinin yapılması gerekir.
Tedavi yöntemleri
Bulgulara yönelik tedavi yapılır. Antibiyotik kullanımına doktor karar verebilir.
Korunma yolları
Sigaradan kaçınmak ve çocuğun bu tür ortamlarda bulunmaması en önemli korunma yoludur. Odanın havalanması, nemlendirilmesi, hastalık başladığında bol sıvı alımı önemlidir.
Sinüzit
Kafatasının içinde alın bölgesinde, elmacık kemiklerinin altında ve ağız boşluğunun arka tarafında yer alan boşluklara sinüs denir. Sinüslerin görevi kafatasının dengesini sağlamaktır. Sinüslerden biri, birkaçı ya da hepsinin iltihaplanması durumunda da sinüzit meydana gelir.
Belirtileri
Baş ağrısı ve/veya yüzde ağrı en önemli bulgulardandır. Burun tıkanır, iltihaplı akıntı vardır, koku alma bozukluğu ortaya çıkar. Ağız kokusu başlar. Dişlerde ağrının yanı sıra öksürük, ateş ve halsizlik gibi belirtilerle karşılaşılır. Sinüzite bağlı baş ağrıları, tipik olarak soğuk algınlığı ile burun tıkanıklığının arkasından gelir. Daha çok alın, göz çevresi ve yüzde ağrı oluşur. Ağrı yere eğilmekle birlikte artar. Sinüzitte burun akıntısı, hem yapışkan hem de iltihap nedeniyle sarımsı yeşil renkte olabilir. Alerjik burun hastalıklarında ise akıntı, bol miktarda ve su gibidir. Sinüzit nadiren komşu olduğu göz ve beyinde enfeksiyonlara neden olabilir. Özel durumlarda sinüs kanallarından gelen akıntı, bakteri araştırması için laboratuara gönderilebilir. Şikayetlerin iki ay kadar devam etmesi veya sık sık tekrarlanması durumunda ise kronik sinüzit söz konusudur. Bu durumda sinüslerin yapısını ve hastalık nedenlerini ayrıntılı olarak görebilmek için bilgisayarlı tomografi tetkiki yaptırılmalıdır.
Tedavi yöntemleri
Sinüzit tedavisinde; sinüslerin havalanmasını kolaylaştıran dekonjestanlar (tablet, süspansiyon ve burun damlası şeklinde) ile antibiyotikler kullanılır. Eğer belirlenen durumun ilaçlarla tedavisi mümkün olmayacaksa, cerrahi tedavi önerilir. Son zamanlarda yaygın olarak kullanılan Fonksiyonel Endoskopik Sinüs Cerrahisi (FESS), kronik sinüzitlerin tedavisinde eskiye oranla daha başarılı sonuçlar elde ediliyor.
Korunma yolları
Etkenin bertaraf edilmesi şarttır. Burun tıkanıklığına neden olan sorunlar mutlaka giderilmelidir. Bademcik, farenjit vb. hastalıklar sinüzüte yol açan önemli hastalıklardır bu hastalıkların tedavi edilmesi önemlidir.
Larenjit (Yalancı krup)
Larenjit, gırtlağın ve ses tellerinin iltihaplanması olarak tanımlanır. Virüs ve mikrobik nedenlerden kaynaklanan çeşitleri bulunan larenjit, çocukları ciddi solunum zorluğuna sokabilir.
Belirtileri
Yalancı krup da denilen larenjit gece aniden başlar, çocuk nefes almakta zorluk çeker. Bunun dışında bulgular diğer solunum yolu hastalıklarında olduğu gibidir.
Tedavi yöntemleri
Hastalığa bakterinin mi, yoksa virüsün mü neden olduğunu anlamak için laboratuar muayenesinin yapılması gerekir. Bakteriden olduğu saptanırsa antibiyotik tedavisi uygulanır. Eğer larenjitin nedeni virüs ise, ilaç tedavisi yerine çocuğunuza süt, meyve çayları, su gibi ılık ve rahatlatıcı sıvılar içirmeniz iyileşmesini kolaylaştırır.
Korunma yolları
Çocuğunun odasının nemli olması ve sık sık havalandırılması gerekir. Ayrıca alerjen maddelerden uzaklaştırılması ve bol sıvı alımı da koruyucu önlemlerdendir.
Astım
Astım, solunum yoluna giren havanın içindeki çeşitli alerjik maddelere tepki olarak ortaya çıkar. Solunum güçlüğüne neden olur. Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde ortaya çıkabilen astımı süt çocuklarında tetikleyen en önemli olay ise grip ve nezle gibi üst solunum enfeksiyonlarıdır.
Belirtileri
Çocuklarda çoğu zaman alerjik olarak ortaya çıkan astım, kesik kesik öksürmelerle başlar ve zamanla nefes alma güçlüğüne dönüşür. Islık çalar gibi nefes alır. Şikayetler; tıkanmalar, şiddetli öksürük ve yorgunluk olarak devam eder.
Tedavi yöntemleri
Astımın tedavisi erken teşhis edildiği sürece güç değildir. Sprey ya da toz halindeki ilaçların akciğere hava yolu ile verilebilmesi için özel araçlar geliştirilmiş durumdadır. Solunum yollarına çekilerek alınan bu ilaçlar bronşlara ve küçük hava yollarına giderek solunumu kolaylaştırır.
Korunma yolları
Her türlü alerjenden uzak durmasını sağlamak ve çocuğu bu tarz ortamlardan uzaklaştırmak önemlidir. Sigara dumanı, yün halı ve yorgan, battaniyeler en sık karşılaşılan alerjenlerdir.
Orta kulak iltihabı (otit)
Orta kulak iltihabı daha çok 6 aylık bebekler ile 3 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Kulaktaki östaki borusunun görevini yapamamasına neden olur. Orta kulakta bakteriler çoğalır, üst solunum yolu hastalıkları, alerji ve bağışıklık sistemindeki yetersizlikler gibi nedenlerle ortaya çıkar. Genellikle üst solunum yolu hastalıklarını takiben bir hafta içinde ortaya çıkar.
Belirtileri
En önemli bulgu kulak ağrısı ve akıntıdır. Bunun yanında diğer solunum yolu hastalıklarındaki bulgular görülür.
Tedavi yöntemleri
Orta kulak iltihabında mutlaka antibiyobakteriler çoğalır hasta- tik kullanılır. Tedavinin en az 10 gün devam etmesi gerekir. Doktor eğer gerekirse kulak zarından girerek iltihabı boşaltır. Bu müdahale çocuğun sıkıntılarını bir nebze olsun rahatlatır.
Korunma yolları
Erken tedavi önemlidir. Dolayısıyla çocukta bu tarz şikayetler olduğunda hemen doktorunuzla görüşmenizde yarar vardır. Kulağın pamuklu çöplerle veya başka yabancı cisimlerle temizlenmemesi, bol sıvı alımı korunmada önemlidir.
Hazırlayan: Işıl Evrim Akgün
