ABD yönetimi, Küba'daki komünist hükümeti yıkmak için "Twitter benzeri" bir sosyal paylaşım ağı kurulmasını savundu ve Beyaz Saray onayı gerektirmeyen gizli programın, Kongre'nin verdiği "yetkiyle" düzenlendiğini açıkladı. Uygulamanın tam olarak neyi hedeflediği, gizlilik derecesi ve nasıl yürütüldüğü konusundaki sorulara yanıt aranıyor. Associated Press ajansına göre ZunZuneo adlı servis, internete erişimin kısıtlı olduğu dönemde 40 binden fazla kullanıcıya erişti.
'GÖZLEM ALTINDA UYGULANDI'
Proje, Amerikan yardım örgütü Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) tarafından yürütüldü.
Beyaz Saray Sözcüsü Jay Carney, projenin Kongre'de tartışıldığını ve gözetim altında uygulandığını söyledi. Sözcü, "Bunlar, bunun gibi programlar ve Amerikan hükümetiyle bağlantısının hem uygulayıcıları hem de vatandaşlar için sorun yaratabileceği türden ortamlar. Bu yüzden gizlilik içinde yürütüldü. Gizli bir program ya da istihbarat programı olduğu için değil. Kaldı ki gizli bir program da değil, istihbarat programı da" dedi.
USAID Sözcüsü Matt Herrick, BBC'ye insanların haklarını kullanmalarına ve dış dünyayla bağlantı kurabilmelerine yardımcı oldukları için Küba'daki faaliyetlerinden gurur duyduklarını söyledi.
Bununla birlikte be gelişmenin yardım programları uyguladığı ülkelerde gizli operasyonlar yürütmediğini iddia eden USAID'in inandırıcılığına darbe indirebileceği belirtiliyor.
'BİLMİYORDUK'
Javiel adlı eski bir kullanıcı ZunZeneo'nun kendisine bedava spor haberleri gönderdiğini bu servisin Amerikan hükümeti tarafından finanse edildiğini bilmediğini ve hiçbir siyasi mesaj almadığını söyledi.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Marie Harf ise hiçbir şekilde gizli olmadığını savunduğu programın bilinirliği konusunda "ihtiyatlı" nitelemesini kullandı.
Kongre binasındaki birçok kişinin bu tür demokrasi yanlısı programlara destek verdiğine işaret eden Harf, "ZunZuneo" programının Dışişleri Bakanı'na tebliğ edilecek düzeyde olmadığını söyledi.
Harf, ne eski Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'ın ne de halihazırdaki Dışişleri Bakanı John Kerry'nin ZunZuneo'dan haberi olmadığını savundu.
Dışişleri bakanı olarak atanmadan önce Senato'nun Dış İlişkiler Komitesi'nin başkanlığını yürüten Kerry, ABD'nin demokrasi yanlısı programlarının Küba'da ABD yasaları uyarınca uygulanıp uygulanmadığının araştırılmasını istemişti.
Yapılan araştırmalar sonucu Ocak 2013'te yayımlanan raporda, ne programların gizli olduğundan ne de herhangi bir ABD yasasının çiğnendiğinden söz ediliyor. Özellikle ZunZuneo'ya değinilmeyen raporda, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın "bağımsız sosyal paylaşım platformlarının geliştirilmesine destek veren" programlarından bahsediliyor.
Senatörler tepkili
Kongre'nin istihbarat ve adalet komitelerinde görev yapan Demokrat Parti üyesi iki senatör ise program ile ilgili hiçbir şey bilmediklerini söyledi. Dış Operasyonlar Alt Komitesi Başkanı Patrick Leahy, program için "aptalca" nitelemesini kullandı.
Leahy, "Bize bilgi verildiğini söylüyorlar. Ancak bize öylesine dolaylı bilgi verildi ki kimse bir şey anlamadı. İki soru soracağım: Eğer bizden para istiyorsanız neden ayrıntılı bilgi vermediniz? Ve bu parlak fikir kimden çıktı?"
Temsilciler Meclisi Ulusal Güvenlik Alt Komitesi Başkanı Jason Chaffetz da "Bu, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın alanına girmeyen bir şey. Tüm dünyada dürüstlüğüyle tanınması gereken ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı, bu tür gizli ve yıkıcı eylemlere katılırsa ABD'nin güvenilirliği sarsılır" diyerek tepkisini dile getirdi.
Bazı senatörler ise programa destek verdi. Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Bob Menendez, Küba halkına birbirleri ile konuşmaları için serbest bir ortam tanıyan ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın alkışlanması gerektiğini ileri sürdü.
Menendez, "İster Küba'da olsun ister dünyanın başka bir yerinde bizim demokrasi programlarımızın amacı, kapalı toplumlarda serbest bilgi akışının yaratılmasıdır" dedi.
Küba'dan sert tepki
Küba Dışişleri Bakanlığı'nda ABD ile İlişkiler Direktörü Josefina Vidal, gelişmelerle ilgili tepkisini şöyle dile getirdi:
"ZunZuneo programı, ABD'nin Küba'ya karşı yıkıcı planlarından vazgeçmediğini bir kez daha kanıtladı. ABD, ülkemizdeki kamu düzenini bozmak için istikrarsızlık ortamı yaratmaya çalışıyor ve bu amaçla her yıl milyonlarca dolarlık bütçe ayırma devam ediyor."
Vidal, "Uluslararası yasalara ve Birleşmiş Milletler sözleşmesine saygı duymak zorunda olan ABD hükümeti, Küba halkı ve uluslararası kamuoyu tarafından da reddedilen yasadışı ve gizli eylemlerine son vermelidir" dedi.
Paravan şirketler üzerinden maddi destek
"Sinek kuşunun ötüşü" anlamına gelen ZunZuneo adını taşıyan program, 2009'da Amerikalı müteahhit Alan Gross'un Küba'da sadece hükümetlerin kullandığı son derece duyarlı bir teknolojiyle internet erişimini genişletmek için gizlice girişimde bulunmaktan gözaltına alınmasının ardından kurulmuştu.
ZunZuneo projesinin gelişimi ile ilgili binden fazla belge ele geçiren Associated Press (AP) haber ajansı, iki yılda 40 binden fazla abone çeken sosyal paylaşım ağının, denizaşırı ülkelerdeki paravan şirketler tarafından kurulduğunu ve para transferinin de Cayman Adaları'ndaki bankalardan yapıldığını dünkü yayınıyla duyurmuştu.
Ajans, ele geçirilen bazı belgelerin ve yapılan görüşmelerin, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın Küba'daki sosyal paylaşım ağı ile ilişkisini örtbas etmek için büyük çaba harcadığını gösterdiğine işaret etti.
Sosyal paylaşım ağı ile önce gençlerden oluşan bir izleyici kitlesi oluşturulması, daha sonra gençlerin hükümet karşıtı eylemler için örgütlenmesi amaçlandığına dikkati çeken Ajans, kısa mesaj hizmetine ABD hükümeti tarafından desteklendiğini bilmeden abone olan onbinlerce kişinin Amerikan yetkililerin bir gün siyasi amaçlarla kullanmak üzere haklarında kişisel veri topladığının da farkında olmadığını belirtti.
Ülkedeki internet kısıtlamalarını delen ve "Küba'nın Twitter'i" olarak tanınan sosyal paylaşım ağı, üyelerine siyasi gösteri düzenlemek için de kullanılabilen kısa mesaj hizmeti sunuyordu.
Muhalifler örgütlenecek ve gösteriler düzenlenecek
Ele geçirilen bilgiler, sosyal medya projesinin merkezi Washington'da bulunan Creative Associates International şirketinin yaklaşık 500 bin Kübalının cep telefonu ele geçirmesinin ardından başladığını gösteriyor. Numaraların nasıl elde edildiği bilinmiyor ancak bazı belgeler, numaraların Küba'da devlet kontrolündeki kuruluşdaki bir kaynaktan yasadışı olarak elde edildiğine işaret ediyor.
ZunZuneo'nun, Küba hükümetinin dikkatini çekmeden halk arasında yavaşça yayılmasının sağlandığını kanıtlayan belgeler, projeyi uygulayanların ZunZuneo'nun sonunda muhaliflerin örgütlenebileceği, siyasi gösteriler düzenleyebileceği ya da "devlet ve toplum arasındaki güç dengesinin yeniden tartışılabileceği" düzeyde kitlelere ulaşmasını umut ettiğini kanıtlıyor.
"Devrim için teknoloji"
Programın ABD yasaları çerçevesinde yasal olup olmadığı henüz bilinmiyor. ABD yasasına göre gizli bir eylemin düzenlenmesi için Kongre'ye tebliğ edilmesi ve başkanın yazılı olarak yetki vermesi gerekiyor.
Projenin yaratıcılarından biri olan Mobile Accord'un 2010'da gönderdiği bir notta, "Kesinlikle ABD hükümeti ile ilişkiden söz edilmeyecek. Bu, hizmetin uzun süreli başarısı ve operasyonun başarılı olması için büyük önem taşımaktadır" uyarısı yer alıyor.
Dönemin Dışişleri Bakanı Clinton, 2011'de George Washington Üniversitesi'nde yaptığı bir açıklamada, ABD'nin internet kısıtlamasının olduğu ülkelerdeki halklara yardım ettiğini belirtmişti. Tunus'un, Arap Baharı'ndaki rolüne değinen Clinton, insanların "devrim niteliğindeki değişimlere yol açan eylemleri başlatmak" için teknolojiyi kullandığına dikkati çekmişti.
Gerçek Twitter'ın adı iddialara karıştı
Belgeler, Clinton'ın sosyal medya ilişkilerinden sorumlu Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Suzanne Hall'ün, Twitter'ın kurucusu Jack Dorsay'in ZunZuneo projesini devralması için girişimde bulunduğunu gösteriyor. Dorsey, konuyla ilgili herhangi bir yorum yapmadı.
Belgelere göre, ZunZuneo için harcanan 1,6 milyon dolar, Pakistan'da ayrıntıları açıklanmamış bir projeye tahsis edilmiş olarak gösteriliyor.
AP'nin ele geçirdiği belgelerden biri, sosyal paylaşım sitesi için ödenen paraların izinin sürülememesi için İspanya ile Cayman Adaları'nda iki şirket kurulduğunu gösteriyor. Belgede ilişkinin ortaya çıkmasının çok kötü sonuçlara neden olacağı uyarısı yapılıyor.
Abonelerin mesajları, merkezi ABD'de bulunan bilgisayar sunucularından değil de Avrupa'daki şirketler aracılığıyla kaydedilmiş.
ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı, ZunZuneo projesinin Eylül 2012'de hükümet ödeneğinin kesilmesinin ardından durdurulduğunu açıklamıştı.
