İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi Haftası'nı geride bıraktığımız şu günlerde, iyotun öneminden ve eksikliği sonucu ortaya çıkabilecek hastalıklardan bahsetmek istedim. İyot, boynun ön tarafında bulunan tiroid bezlerindeki salgının ana maddesidir ve vücudun temel ihtiyaçları arasında sayılabilir. İyot eksikliği sonucu, başta guatr olmak üzere tüm hayatınızı etkileyebilen pek çok hastalık meydana gelebilir. Bu hastalıklardan bir kısmı ise henüz dünyaya gelmeden, anne karnında ortaya çıkar. Wake Forest Baptist Tıp Merkezi'ndeki Kapsamlı Kanser Merkezi'nde yapılan araştırmalara göre, gebe veya emziren kadınlar iyot eksikliği açısından yüksek risk altındadır. Çünkü bebeğin gelişimi için vücut sürekli olarak iyota ihtiyaç duyar. Bu eksikliğin giderilmemesi, bebeğin zihinsel gelişimini tamamlayamamasına neden olur. İyot eksikliğinin başlıca nedenleri şöyledir:
Denizden uzak karasalda yaşam
Yapılan araştırmalara göre denizden uzak kalmış bölgelerde yaşayan insanlarda daha fazla guatr hastalığı gözlenmiştir. Deniz, iyot açısından oldukça zengindir.
Vejeteryan diyeti
Vejeteryanların proteinden eksik beslenmesi, vücudun iyot ihtiyacının giderilememesine sebep olur. Dolayısıyla tiroid hormonları sağlıklı çalışamaz.
Deniz ürünleri tüketmemek
Deniz mahsülleri iyot açısından oldukça zengin kaynaklardır. Haftada en az iki kez balık tüketimi hem omega asitleri, hem de iyot alımınızı destekler.
Karalahana ve kara turp
Ülkemizde bol miktarda yetişen kara lahana ve kara turp, sağlığa pek çok fayda sağlamakla beraber; vücudun iyot emilimini engeller. Dolayısıyla sık sık kara lahana ve kara turp tüketimi guatr hastalığına neden olabilir.
İyotsuz tuz kullanımı
İyot eksikliğinin başlıca sebeplerinden biri de iyotsuz tuz kullanımıdır. Ülkemizde 1960'lı yıllardan itibaren iyot, sofra tuzlarına ekleniyor. Dolayısıyla özellikle yemeklerde iyotlu tuz kullanılmalıdır.
İyot eksikliği erken evrede kendini göstermese de ilerleyen evrelerde birtakım semptomlarla karşımıza çıkabilir. Bu semptomlar şöyledir:
Saç dökülmeleri, tırnak kırılmaları
Sürekli üşüme hali
Kilo artışı
Ciltte kalınlaşma ve kuruluk
Kas ağrıları
Depresyon
İYOT EKSİKLİĞİNE BAĞLI HASTALIKLAR
GUATR: İnsan vücudu, kusursuz bir sisteme sahiptir. Sistemde yer alan parçalardan biri gerektiği şekilde çalışmadığında, zamanla diğer parçalarda da bozulmalar başlar. Tiroid bezi gibi vücutta adeta ateşleyici vazife gören bir organın düzenin dışına çıkması, tüm sistemde sıkıntılara sebep olur. Nefes ve yemek borusunu adeta saran iki parçalı bir salgı bezi olan troid bezi; tiroksin, yani tiroid hormonu salgılar. Bu hormon, vücudun çalışma ritmini direkt etiler. Fazla hormon üretilmesi vücudun çalışma hızını artırır, az hormon üretilmesi ise yavaşlatır. Bu salgı bezinin kanser ve iltihaplanma dışı sebeplerle büyümesi, guatr hastalığı olarak adlandırılır. Tiroid bezinin büyümesi, beraberinde nodülleri de getirebilir. Gözlemlenen nodüllerin büyük kısmı iyi huyludur. Sadece yüzde 5'i kötü huyludur. Nodüllerin kesinlikle dikkatli takip edilmesi gerekir. 2 santimin üzerinde büyüyen, kireçlenme görülen ve şekil bozukluğu olan nodüller asla ihmal edilmemeliler. Ülkemizde guatr hastalığına rastlanma oranı yaklaşık yüzde 40'dır.
Troid bezi, gıdalardan ihtiyacı olan iyotu temin edemezse, hormon sentezleyebilmek için büyümeye başlar. Bu büyüme, neredeyse sarılı vaziyette bulunduğu nefes ve yemek borusu üzerinde ciddi bir baskı yapar. Bu da nefes darlığı ve yutkunma zorluğuna neden olur. Guatr türleri incelendiğinde, belirti ve tedavi yöntemleri değişiklik gösterir. Erken teşhis hayati öneme sahiptir. Guatrın en önemli belirtisi; boynun ön kısmında, adem elması da denilen noktanın hemen altında meydana gelen dikkat çekici şişliktir. Guatr tiplerini incelediğimizde bu şişliğin oluşmadığı durumların da var olduğunu görebiliriz.
HİPOTİROİD: Hipotiroid, tiroid bezlerinin az çalışması sonucu ortaya çıkan hastalıktır. Hipotiroid hastalığının teşhisi için sadece semptomlara dayalı bir tanı koymak zordur. Chicago'daki Rush Üniversitesi Tıp Merkezi'nde yapılan araştırmalara göre hipotiriod tanısını koymanın en iyi yolu kan testi yaptırmaktır. Araştırmaya göre hipotiriod hastalarında da, tiroid ağına bağlı semptomların çoğu olan depresyon, menopoz ve kronik yorgunluk sendromu gibi karakteristik özellikler benzerlik taşır. Belirtiler kişiden kişiye değiştiğinden, birçok insan tiroid sorunlarıyla farkında olmadan yaşıyor. Amerikan Tiroid Birliği araştırmalarına göre, kadınlar erkeklerden beş-sekiz kat daha fazla tiroid hastalığı ile karşı karşıya kalıyor.
HİPERTİROİD: Tiroid bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun fazla sentezlenmesi durumunda ortaya çıkan bu tip; iştah artmasına rağmen hızlı kilo kaybı, sık idrara çıkma, kadınlarda seyrek adet görme, sürekli sinirlilik, ellerde titreme, nabız yüksekliği, aşırı terleme ve gözlerde büyüme gibi belirtiler gösterir. Bu tip guatrda da boğazda belirgin şişlik gözlemlenir. Zehirli guatr, bezin tamamının büyüdüğü, fazla hormon salgılayan tek bir yumrunun olduğu ve çok sayıda yumru ile karşılaşılan birbirinden farklı üç tipi içinde barındırır.
GEBELİK SORUNLARI
İyot yetersizliği; düşük, preterm doğum, ölü doğum ve konjenital anormalliklerle bağlantılı bir durumdur. Dolayısıyla anne adaylarının iyottan zengin beslenmesi gerekir. Anne adayında iyot eksikliğinin bulunması; bebeklerde zeka geriliği, büyümenin yavaşlaması, çocuklarda konuşma ve işitme problemlerine neden olabilir.
Tıp Enstitüsü'nün araştırmalarına göre günlük iyot tüketimi aşağıdaki gibi olmalıdır:
Erkek ve kadın yetişkinler için: 150 mikrogram (mcg)
Hamileler: 220 mcg
Emziren kadınlar: 290 mcg
Fazla iyot tüketimi hipertiroide ve diğer çeşitli hastalıklara sebep olabileceğinden dikkatli olmak gerekir. Aşırı egzersiz ve sağlıksız beslenme dikkat edilmesi gereken diğer konulardır. Aşırı egzersizle birlikte yakılan yağ depoları vücudun aynı zamanda iyot kaybına sebep olur. Ağır egzersizlerden kaçınarak, yürüme, yüzme gibi aktivitelerde bulunabilirsiniz. Sağlıksız beslenmeniz de hem iyot alımınızı engelleyebilir, hem de alınan iyotun emilememesine neden olabilir. Bu nedenle sağlıksız beslenmek yerine avakado, yumurta, et, balık, deniz ürünleri gibi protein değeri yüksek besinlerden tüketmeye özen gösterilmelidir. Tiroide bağlı hastalıkların teşhisinde vücudumuzdan gelen sinyalleri dinlemek hayati önem taşır. Boğazınızda gözle görülür bir şişkinlik fark ediyorsanız mutlaka doktora görünmeniz gerekir.
