İnek sütünün anne sütünden farkı nedir?
İnek sütünün bazı özelliklerinden dolayı özellikle 1 yaşın altındaki bebeklere verilmesi uygun değildir. Enerji içeriği açısından inek sütünün enerjisi anne sütüne benzer. Ancak protein miktarı anne sütünün üç katıdır: yani hızlı büyüyen inek yavrusunun ihtiyaçlarını karşılar durumdadır. Tablo 1'de de görüleceği gibi anne sütündeki protein miktarı ise yavaş büyüyen ve hareketleri yavaş gelişen insan yavrusunun ihtiyaçlarına göre ayarlanmıştır. Protein yapıları çok farklıdır: Zor sindirilen bir tortu yapan kazein yüzde 80 oranında, kolay sindirilen whey kısmı ise yüzde 20 oranındadır. Anne sütünde whey fazla (yüzde 80), kazein azdır (yüzde 20). Aminoasit denilen protein yapıtaşları da farklılıklar gösterir, bazıları inek sütünde yoktur. Neden bu farklılıkların var olduğu halen tam olarak keşfedilememiştir. İnek sütü, bebekler tarafından kolay sindirilemez. Yağ içeriği açısından bakıldığında da farklar vardır. Anne sütündeki toplam kalorinin yüzde 50'si yağdan gelir. Bunlar doymuş, tekli doymamış ve çoklu doymamış değişik yağlardan oluşur. Son yıllarda DHA ve ARA denilen uzun zincirli çoklu doymamış yağların özellikle bebeklerin beyin ve retinalarının gelişiminde önemli rol oynadıkları bulundu. Bunlar ilk sene bebeklere verilen mamalara eklendi.
VİTAMİN İÇERİĞİ: İnek sütünde yeterli miktarda B vitaminleri bulunur. A vitamini hem anne sütü hem de inek sütünde yeterlidir. İnek sütünde vitamin E yeterli değildir. D vitamini litrede 400 IU olacak şekilde inek sütlerine eklenir. Anne sütünün vitamin içeriği annenin diyetine göre de değişir. Vitamin seviyelerini yeterli tutmak amacıyla emziren annelere günde bir kere vitamin tableti almaları önerilir.
MİNERAL İÇERİĞİ: Demirin emilimi inek sütünden yüzde 5, anne sütünden ise yüzde 50 oranındadır, yani inek sütünden emilim 10 kat azdır. Bu emilim yetersizliği nedeniyle inek sütlerine ekstra demir katılır. Anne sütünden çinko daha iyi emilir. İnek sütünün kalsiyum (anne sütüne göre 3 kat) ve fosfor (anne sütüne göre 6 kat) miktarları yüksektir. Diş gelişimi için önemli olan florür ise 2 kat fazladır. İnek sütü daha tuzludur. Tuz miktarı anne sütünün 3 katı kadardır; bu durum özellikle bebeklerin gelişmekte olan böbreklerini zorlar.
BAĞIŞIKLIK FAKTÖRLERİ: Anne sütü ve kolostrum büyüyen insan yavrusunun bağışıklık sistemini geliştiren yüzlerce önemli faktör içerir. Bunlara örnek olarak nükleotidler ishali önleyici ve bağışıklığı destekleyen maddelerdir. Tam yararları bilinmese de, formül mamalara nükleotidler eklenmiştir. Özetle; protein miktarının fazla olması, sindiriminin zor olması, tuz içeriğinin fazla olması, bazı yararlı yağların bulunmaması, bağışıklık faktörlerinin eksik olması nedenleriyle bebeğe uyarlanmamış direkt inek sütü 0-1 yaş bebekleri için uygun değildir.
Formül mamalar neye göre hazırlanır?
Mamalar inek sütünden üretilir. Keçi sütünden üretilen bebek mamaları da son yıllarda bulunabilir. İnek veya keçi bazlı her mamanın içeriği anne sütüne yaklaştırılmak üzere ayarlanır. Tüm mama üreticilerinin uyması gereken bazı standartlar bulunur. Bu standartlara göre ayarlandığından, adına İngilizcede formula yani formül denir. Bebeklere ilk sene formül mama verilmesinin nedeni yukarıda saydığımız olumsuz özelliklerin mamalarda giderilmiş olmasındandır. Bağışıklığa destek olduğu savunulan nükleotidler, AHA ve DHA gibi yağlar, prebiyotik ve probiyotikler bu formül mamalara son 10 yılda eklenmiş olan yeni maddelerdir.
Günlük süt ve uzun ömürlü sütlerin farkı nedir?
Taze inek sütünün 72 derecede 15 saniye ısıtılarak mikroplarından arındırılması sonucu günlük süt üretilir. Bu sütlerin raf ömrü buzdolabında saklanmak koşuluyla 5-6 gündür. Sonrasında süt ekşir ve bozulur. Uzun ömürlü yani UHT (Ultra High Temperature) sütler 150 derecede birkaç saniye ısıtılarak ve sonra da hızla soğutularak hazırlanır. Açılmadıkları sürece oda sıcaklığında 3-6 ay saklanabilirler. UHT yönteminde ısıya duyarlı bazı vitamin ve bağışıklık faktörlerinin yok olması söz konusudur.
İnek sütüne ne zaman başlanmalı?
0-12 aylar arasında inek sütüne başlanmaması önerilir. 1 yaşından sonra bebek inek sütünü sindirmeye hazırdır. Fosfor, kalsiyum ve çinkodan zengin olan inek sütü bebeğin diş, kemik sağlığı ve kas gücü için önemli bir besin kaynağıdır. Hemen tüm inek sütü üreticileri süte D vitamini eklerler.
1-5 yaş çocuklar ne kadar sıvı almalı? Ne kadar inek sütü?
Bu yaşlarda çok aktif olduklarını düşünürsek çocukların bol sıvı almaları gerekir. Sıcak havalarda sıvı alımı artar. Yaklaşık 5-5.5 su bardağı almalılar yani 1200-1400 ml kadar. Bu sıvının dağılımı şöyle olmalı: 1-1.5 bardak (250-300 ml) yiyeceklerle alınan sıvı: Çorba, sulu yemekler gibi yarı sıvılar. 2-3 bardak süt veya süt ürünleri (500-750ml): Süt, ayran, yoğurt, kefir gibi. 1-2 yaş aralığında 3 bardak, 2 yaşından sonra 2 bardak süt almalıdır. Bir bardak süt (250 ml), 1 bardak yoğurt veya 50 g sert peynire eşittir. Pastörize edilmemiş süt uygun bir seçenek olarak tavsiye edilemez, çünkü sağım sırasında veya bekletilen taze sütte mikroplanma olabilir. 1-2.5 bardak diğer sıvılar: Su, meyve suyu.
Organik süt daha mı iyi?
Ülkemizde son yıllarda sütlerin organik olanları bulunabiliyor. Sütün organik olması için sütü alınan ineklere süt artırıcı hormonlar enjekte edilmemiş olmalı ve inekler fazla antibiyotik almamış olmalıdırlar. Bugün süt üretiminde ineklerin GDO'lu yemlerle beslenmeleri veya yemlerinin üretimi sırasında böcek ilacı kullanımı konu edilmektedir. Sütten geçebilecek antibiyotik, hormon ve böcek ilaçları organik süt içimiyle önlenebilir. Bu nedenlerle anne-babalar bebeklerine organik süt almayı tercih edebilirler.
İnek sütüne alerjisi olduğu nasıl anlaşılır?
Gerçek inek sütü alerjisi bebeklerde yüzde 2-3 oranında görülür. En yüz güldürücü tarafı ise 3 yaşına kadar hemen tamamen alerjinin kaybolmasıdır. Eğer bebek ilk sene içinde normal bir mama ile beslendiyse ve problem yaşamadıysa 1 yaşından sonra inek sütüne direkt geçebilir. Eğer ilk sene sadece anne sütü ile beslendiyse ve anne, inek sütü ürünleri tükettiyse de inek sütüne sorunsuz geçilebilir. İnek sütü alerjisinde; sütün içiminden sonra kanlı ishal ve kusma görülebilir. Bazen deride egzama olarak da ortaya çıkar. Bazen de solunum sistemini tutan belirtiler yani sürekli burun akıntısı veya tıkanıklığı, öter gibi solunum sıkışıklığıyla da kendini gösterir. Alerji ileri seviyede olduğunda solunum sıkışıklığı, nefes alamama ve ciltte yaygın kızarma gibi belirtiler görülebilir. Süte alerji sinsi sinsi geliştiğinde tanımak zor olabilir. İnek sütüne geçtikten sonra problemlerin başlaması bir ipucu olarak değerlendirilmelidir. Kan testi ile inek sütüne karşı IgE tipi antikor varlığına bakılmalıdır. Test yüksek çıkarsa inek sütünün her çeşidi (yoğurt, peynir, süt katılmış büsküvi, kek dahil) diyetten kesilmelidir. Bugün inek sütü alerjisi durumunda proteini parçalanmış özel mamaların tedavide çok önemli yeri vardır. Doktor kontrolünde alerji geçene kadar sadece bu mamaların kullanılması gerekir. Keçi sütü ve ürünleri de son yıllarda market raflarında bulunabilmektedir. Soya sütleri değil, ama keçi sütü ve ürünleri, inek sütü katkısı yoksa kullanılabilir.
Hazırlayan: Aytülike Keskin
