Türkiye'nin genom ve kök hücre alanındaki en büyük araştırma merkezinin Kayseri'de olduğunu biliyor musunuz? Uzay üssünü andıran merkezi, 20 metrede 3 kez kostüm değiştirerek gezdim.
Son yıllarda kök hücre ve hücresel tedaviler konusunda yapılan çalışmalar, hastaların umudunu artırıyor. Türkiye bu çalışmaların gerisinde değil, tam aksine gelişmiş tedavi uygulamalarına sahip. Üstelik bunu dünyanın ileri ülkeleriyle aynı zamanda ve tamamını yerli üretimle yapıyor. Kayseri Erciyes Üniversitesi Betül Ziya Eren Genom ve Kök Hücre Merkezi (GENKÖK), 2012'den beri genetik ve kök hücre alanlarında Türkiye'nin en büyük araştırma merkezi olarak önemli çalışmalara imza atıyor.
HASTALIKLARA GEÇİŞ YOK
Merkez hem hastalıkların tedavisinde hem de yeni teknolojiler üretip dünyaya pazarlama konusunda oldukça iddialı görünüyor. Bu büyük girişimler İstanbul, Ankara gibi illerde olunca ses getiriyor ama Kayseri'den çıkınca kimselerin haberi olmuyor. Rektör H. Fahrettin Keleştemur, "Kayseri'nin eski adı Makarr-ı Ulema yani âlimler şehridir. Üniversitemizde oluşturulan bu teknolojik yapılar sayesinde ilimiz yeniden bilimin ve bilim adamlarının şehri olacak" diyor. Hal böyle olunca GENKÖK'ü daha yakından tanımak istedim. Daha merkeze adım atar atmaz sanki bir uzay üssünü geziyor gibi hissettim. "Bir kök hücre üretim yeri nasıldır, çalışanları ne tür bir prosedür bekler?" diye düşünürken 20 metre bile yürümeden 3 kez tepeden tırnağa kıyafet değiştirmem gerektiğini öğrenince şaşkınlığımı gizleyemedim. "Ne olacak, soyunup giyineceksin alt tarafı!" demeyin. Tam 40 dakika sürdü. Steril sıvılar, hiçbir yere değdirilmeden giyilmesi gereken özel kıyafetler... Sonuçta fotoğrafta da gördüğünüz gibi bir astronota dönüştüm.
GEN HARİTASI ÇIKARILIYOR
Büyük bölümü Kayserili hayırseverlerin bağışlarıyla hayata geçen GENKÖK, 50 milyon liraya mal olmuş. Peki gelişmiş ülkelerde benzerlerinden hiçbir farkı olmayan bu merkezde neler yapılıyor? Gen haritanızı çıkarmanız da mümkün, verdiğiniz numunelerin -180 derecelik dondurucuda yıllarca saklanması da. Araştırmacılar Kırım Kongo kanamalı ateşine karşı aşı üretiminden tutun da vücutta kanserli hücrelerle savaşan antikorların üretimine kadar hayal edilen pek çok şeyi somut hale dönüştürmeye çalışıyor. Dünyadaki en gelişmiş ve en yaygın teknolojiyle üretilmiş genom analiz cihazıyla küçük DNA bölgelerinin, farklı bir cihazla ise daha büyük bölgelerin rutin analizi hedefleniyor. En heyecan verici gelişmeler anne adaylarını ilgilendiriyor. İkili test, üçlü test ve amniyosentez taramalarına gerek kalmadan, gebeliğin 4. haftasında anneden alınan 5 cc kan ile bebeğin gen analizi yapılıyor. Böylece kalıtsal hastalıklar, kromozom analiziyle tespit edilebiliyor.
İLAÇLAR YERİNİ AKILLI HÜCRELERE BIRAKIYOR
Hücresel tedaviler günümüzde özellikle kanser hastalarında gözlenen öldürücü enfeksiyonlara karşı etkin bir tedavi yöntemi olarak öne çıkıyor. Kök Hücre Tedavileri ve Hücresel Tedaviler Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Mustafa Çetin, "Üniversitemizde başta virüsler olmak üzere çeşitli mantar enfeksiyonları ve öldürücü sepsislerin tedavisinde biyolojik ürünlerle yapılan başarılı tedavi ve araştırma sonuçlarımız" var diyor. Bu tedavide kullanılan akıllı hücrelerin GENKÖK'te dünyanın en gelişmiş merkezleri ile aynı şartlarda üretildiğini söyleyen Çetin, "Özellikle kök hücre nakli yapılan hastalarda ortaya çıkan virüs enfeksiyonlarının en önemli ölüm nedenleri olduğu düşünülürse GENKÖK'ün hücresel ürünler ve biyoloji tedavi ajanları konusunda ülkemizin en önemli üretim üslerinden biri haline geldiğini söylemek yanlış olmaz" ifadesini kullanıyor. Çetin, amaçlarının sadece araştırma yapmak değil son tedavi ürünlerini hastalarla buluşturmak olduğuna da dikkat çekiyor.
DİYABET TEDAVİSİNE ÇARE OLACAK MI?
GENKÖK'te Ar-Ge çalışmaları da dur durak bilmiyor. Bu konuda özellikle farklı kök hücre kaynaklarını kullanmayı ve üretilen hücrelerin kalitesini test etmeyi amaçlayan projeler sürdürülüyor. Eğitimini yurtdışında tamamlamış araştırmacılar, pankreas kökenli kök hücrelerin diyabet tedavisindeki yolunu açacak araştırmalar üzerine yoğunlaşıyor. Ayrıca merkezde kemik ve kıkırdak doku oluşturmaya yönelik çalışmalar da yapılıyor. Projeler Erciyes Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafından finanse ediliyor.
DİYABETE KESİN TEDAVİ YOLDA DİYABETE KESİN TEDAVİ YOLDA
İddialı üniversitelerden mezun olup dünyanın önemli üniversite ve kliniklerinde tecrübe kazanan araştırmacıların yaklaşık 100 proje yürüttüğü GENKÖK'te yapılan çalışmalar, çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmaya çalışılıyor.
KANSERDE ERKEN TEŞHİS
Graft Versus Host hastalığı, diyabetik yaraların tedavisi, halk arasında tavuk karası olarak bilinen göz hastalıklarının ve damak yarıkları ile diş çürüklerinin onarımında mezemkimal kök hücre (MKH) uygulamasını hedefleyen projeler bulunuyor. Bunun dışında izin başvurusu yapılmış birçok yeni hastalıkla ilgili çalışmalar da devam ediyor. Dünyadaki en gelişmiş iki genom analiz cihazının bulunduğu GENKÖK'te ilk deneysel çalışma geçtiğimiz haftalarda gerçekleştirildi. Bu çalışmada yenidoğanlarda görülebilecek yaklaşık 500 çeşit kalıtsal hastalığa ilişkin tüm genler taranıyor ve toplam 3 günlük bir çalışma sonrasında olası mutasyonlar belirleniyor. Daha sonra yapılan biyoinformatik analizlerle ise bulgular raporlanıyor ve bireylere ilişkin risk analizleri ortaya konuluyor. Sonrasında; otizm, kardiyomiyopati ve kanserle ilişkilendirilmiş genler dizilimleniyor ve bireylerin bu hastalıklara ilişkin risk durumlarının ölçümü planlanıyor.
DİYABET TEDAVİSİNE ÇARE OLACAK MI?
GENKÖK'te Ar-Ge çalışmaları da dur durak bilmiyor. Bu konuda özellikle farklı kök hücre kaynaklarını kullanmayı ve üretilen hücrelerin kalitesini test etmeyi amaçlayan projeler sürdürülüyor. Eğitimini yurtdışında tamamlamış araştırmacılar, pankreas kökenli kök hücrelerin diyabet tedavisindeki yolunu açacak araştırmalar üzerine yoğunlaşıyor. Ayrıca merkezde kemik ve kıkırdak doku oluşturmaya yönelik çalışmalar da yapılıyor. Projeler Erciyes Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafından finanse ediliyor.
AKILLI BİNADA NELER VAR?
5 kat ve 8 bin metrekare kapalı alana sahip GENKÖK, akıllı bina teknolojisi sistemiyle donatılmış bir yapı. Merkezde insani kullanım amaçlı kök hücre üretim ve gen tedavi merkezi, kök hücre Ar&Ge laboratuvarları, genom araştırma ve uygulama, proteomiks, moleküler mikrobiyoloji, transgenik hayvan ünitesi ve deney hayvanı bölümleri bulunuyor.
KARŞILIKSIZ EMEK VERENLER
Oluşumunda emek verip her adımını takip eden çok kişi olsa da Rektör Prof. Dr. H. Fahrettin Keleştemur, Erciyes Üniversitesi Kök Hücre Tedavileri ve Hücresel Tedaviler Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Mustafa Çetin ile Betül-Ziya Eren Genom ve Kök Hücre Merkezi Müdürü Prof. Dr. Yusuf Özkul'un bu oluşumda çok özel bir yerleri var.
Kaynak: Ceyda ERENOĞLU / HT PAZAR
