Büyüme hormonu; beyin bölgesinde bulunan hipofiz bezinden salgılanır. Büyüme hormonu seviyeleri gün içinde artma ve azalmalar gösterir; en çok gece uykuda salgılanır. Büyüme hormonunun başlıca biyolojik etkisi boy büyümesini artırmaktır. Medical Park Bahçelievler Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Cengiz Kara, çocuklarda büyüme-gelişme ile ilgili en çok merak edilen soruları yanıtladı…
DOĞUM BOYUNUN 3 KATINA ULAŞIR
Bir çocukta büyüme geriliği olup olmadığı kararı nasıl veriliyor?
Bir çocuğun belli bir süredeki, örneğin altı aylık veya bir yıllık zaman dilimindeki uzama miktarı, büyüme hızı olarak adlandırılır. Hayatın ilk yılındaki ortalama büyüme hızı 25 cm. iken, ikinci yılda 12 cm., üçüncü yılda 8 cm., 6 yaştan ergenliğe kadar olan dönemde ise yıllık 5-6 cm. kadardır. Büyüme geriliği ise bir zaman dilimindeki büyüme hızının yaşıtlara göre geri olmasıdır. Örneğin, 6 yaş ile ergenlik arasındaki bir çocuğun yıllık büyümesi 4.5 cm.'den az ise büyüme geriliği vardır. Büyüme hızını değerlendirirken büyüme eğrilerinden yararlanılır. Hayatın ilk iki yılında büyüme eğrisinde aşağı veya yukarı fizyolojik sapmalar gözlenebilir. 2 yaşından büyük bir çocuğun büyüme eğrisinde aşağı kayma gözlenirse büyüme geriliği vardır.
Güncel verilere göre Türkiye'de ortalama boy ölçüleri nedir?
Ortalama doğum boyu 50 cm.'dir. Bir bebek ilk yıl 25 cm. uzayarak doğum boyunun 1.5 katına ulaşır. Çocuklar 4 yaşında ortalama 102 cm. boy ile doğum boyunun iki katına ulaşırlar. Sonraki yıllarda ergenliğe kadar yıllık büyüme hızları ortalama 5-6 cm. olarak devam eder. Böylece 12 yaşta, erkekler ortalama 150 cm. ve kızlar 153 cm. ile doğum boyunun üç katına ulaşır. Olcay Neyzi ve arkadaşlarının 2008 verilerine göre, ülkemizdeki nihai erişkin boy uzunluğu kızlarda ortalama 163 cm., erkeklerde ise 176 cm.'dir.
ERKEKLER KIZLARDAN FAZLA UZAR
Ergenlik döneminde boy ne kadar uzuyor?
Kızların ergenlik büyümesi erkeklere göre iki yıl önce başlar ve sonlanır. Kızların iki yıl daha az uzaması 8-10 cm. fark yaratır. Ergenlikte erkekler toplam 25-30 cm. uzarken, kızlar 20-25 cm. boy atarlar; bu da 3-5 cm. civarında farka neden olur. Böylece erkeklerin ortalama erişkin boyu (176 cm.) kızlarınkinden (163 cm.) yaklaşık 13 cm. uzun olur.
Erken ergenlik büyümeyi nasıl etkiler?
Ergenlik öncesinde yıllık 5-6 cm. uzayan çocuğun ergenlikle beraber büyümesi yeniden hızlanır. Ergenlikte artan cinsiyet hormonları, özellikle östrojen hormonu kemiklerin olgunlaşmasını ve dolayısıyla büyüme plaklarının kapanmasını hızlandırır. Ergenlik bir yandan büyümenin hızlandığı, diğer yandan ise tamamlandığı bir dönemdir. Erken ergenlik, çocuğun yaşıtlarına göre daha hızlı büyümesine yol açtığı için başlangıçta uzun boya neden olur. Ancak büyüme plakları daha erken kapandığı ve büyüme erken sonlandığı için nihai boy kısa kalır. Erken ergenlik şüphesi olan her çocuğun endokrin uzmanları tarafından özel olarak değerlendirilmesi gerekir.
KEMİK YAŞI 2-3 YIL GERİDEN GELİR
Ergenlik gecikmesi de erken ergenlik gibi aynı sorunlara yol açar mı?
Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda büyüme atağı başlamadığı için yaşıtlarla boy farkı oluşabilir. Ayrıca ergenlik gecikmesine neden olabilen kronik hastalıkların kendisi de büyümeyi olumsuz etkileyebilir. Çocuklarda ergenlik gecikmesi en sık yapısal büyüme gecikmesinin bir parçası olarak görülür. Bu tür çocuklar genellikle 10-14 yaş civarında boy kısalığı yakınması ile getirilirler. Yapısal gecikme olan çocuklarda kemik yaşı iki-üç yıl kadar geriden gelir. Bu nedenle ergenliğe geç girerler, yaşıtlarından daha geç boy atarlar ve büyümenin tamamlanması 20-21 yaşı bulabilir. Başlangıçta boy yaşıtlara göre kısa iken büyüme plaklarının geç kapanmasıyla boy normal sınırlara ulaşır.
Boy uzunluğunun normal olup olmadığı nasıl değerlendirilir?
Çocuğun boy ölçüsü toplum için geliştirilmiş büyüme tabloları ve eğrileri üzerinde değerlendirilir. Eğer boy uzunluğu yaş grubuna göre yüzde 3'ün altında ise boy kısalığı vardır. Boy yüzde 3-97 arasında ise normal sınırlar içindedir.
