Paranoid kişilik bozukluğu olan paranoyak kimseler diğer ruhsal hastalardan biraz daha farklı yaklaşımlar sergilerler. Genel olarak bu kişiler farklı nedenlerle bir şüphe geliştirirler ve bu şüphelerini dışarıya anlattıklarında da belli bir mantık örgüsü içerisinde anlatabilme özelliklerine sahiptirler. Örneğin paranoyak birey; kendisinin takip edildiğini ve zarar göreceğine inanır. Çevresindekilere bunu anlatırken de uygun bir mantık çerçevesinde, etrafındakiler inanabileceği bazı nedenler bulur.
Paranoya nedir? Paranoid kişilik bozukluğu temel özelliği başkalarıyla ilgili genellikle bir güvensizlik içinde olunması; kuşkuculuk içinde olunmasıdır. Dolayısıyla her tür davranışı gerçekten uzaklaşarak yorumlarlar ve bu da hem iş ilişkilerinde hem sosyal ilişkilerinde bozukluklara yol açar. Pranoid kişilik bozukluğunun görünme sıklığı yüzde 2 civarındadır.
Paranoyak kişiler kimseye güvenmezler, karşısındaki insanlarla sırlarını paylaşmazlar bu sırların kendilerine karşı kullanılacağına inanırlar. Psikoterapiye gittiklerinde psikoterapistlerine bile güvenmezler. Kısa sürede psikoterapilerden uzaklaşabilirler; çevrelerine, eşlerine, çocuklarına güven duyma konusunda problem yaşarlar. Paranoyak kişiler, ortada hiçbir problem ve şüphe yokken en ufak olaylardan kendilerinin aldatıldığı, kandırıldığı düşüncelerine kapılılabilirler.
Paranoid kişilik bozukluğu olan hastaların en emel özelliklerinden biri de kin tutma özelliğidir. Siz aşırı yorgunsunuzdur; aklınızda farklı düşünceler vardır, çalışma hayatınızda zorluklar vardır bu zorluklar arasında paranoyak bir kişiye selam vermeyi unutabilirsiniz, paranoyak kişi bunu farklı olarak algılar ve kin tutar, buradan alakasız sonuçlar çıkarır. Bu kişiler yer yüzündeki her olayı kendilerine göre yorumlarlar, evrenin merkezi olarak kendilerini gördükleri için herkesin kendileri hakkında olumsuz şeyler düşündüğünü sanarlar.
Paranoyak bireylerin arkadaşları onları bir organizasyona çağırdıklarında, paranoid kişilik bozukluğu olan kişi "zaten öylesine çağırdı, beni sevmiyor, beni yanında istemiyor" gibi düşüncelere kapılarak yalnızlaşır. Paranoyak kişilerin arkadaşları olmaz, çevresindeki kişiler hızla azalır.
Paranoid kişilik özellikleri göz önünde alındığında; kendisinde bu özelliklerin olduğunu düşünen bireyler kendilerine paranoya testi uygulayabilirler. Durumu belirleyen bazı testler söz konusudur.
Bu testlerde sorulan sorular şu şekildedir: Sizinle ilgili şaka yapılmasını kaldırabiliyor musunuz? Şimdiye dek arkadaşlarınızla çok sık aranız bozuldu mu? Size kötü davrandıklarını düşünüyor musunuz? Henüz yeni tanıştığınız insanlara güvenme konusunda problem yaşıyor musunuz? Arkadaşlarınız sizi çok obsesif davranışlar sergilediğiniz, kimseye güvenmediğiniz için eleştirir mi? İnsanların sürekli sizi kullanmak istediğini düşünür müsünüz? Tüm bu soruları yanıtlamak sizi rahatsız ediyor mu, geriliyor musunuz?
