Hepimiz birkaç gün önce bir grup Alman bilim adamının açıklamalarını okuduk. Bu açıklamalar, Türk çocuklarının IQ değerlerinin yani zeka düzeylerinin, Alman çocuklarından daha düşük olduğunu ileri sürmekteydi. Bu açıklamaların bilimselliğini, etik yönünü ve altta yatan nedenleri tartışmadan önce zeka ve zeka testleri konusundaki bilgilerimizi yeniden gözden geçirelim.

ZEKA VE ZEKA TESTLERİ
Zekanın işlevlerini olduğu kadar, tanımını yapmakta karmaşıktır. Öğrenme, öğrenilenleri kullanabilme, çözüm bulma ve yeni durumlara uyum sağlayabilme yeteneği zekadır. Zeka bir grup zihinsel yeteneğin birleşimidir. Bu yeteneklerin neler olduğu konusunda fikir ayrılıkları olmakla beraber, sözel, performans ve sosyal beceriler temel alanlar olarak kabul edilir. Zeka ya da IQ bazı bireysel ve grup testleriyle ölçülür. Bu zeka testlerinin ortak özellikleri vardır. Bu testlerden iyi puan alabilmek için, okuma bilmek, dili konuşabilmek ve anlayabilmek gerekir. Bu nedenle yaşından önce ya da hakim olmadığı bir dilde test uygulanan kişi gerçek performansını gösteremez. Bu sakınca nedeniyle kültürden bağımsız bazı testler geliştirilmiştir. Bu testler dil kullanımın en aza indirgeyen, ya da hiç kullanmayan testlerdir. Alman Bilim adamlarının sonuçlarını açıkladıklarını söyledikleri testler ise, bireysel yani anadil gerektiren testlerdir. Bir zeka testini iyi yapan bazı özellikler vardır. Bu testlerin güvenirliliklerinin olması gerekir. Testin güvenirliliği demek, tutarlı ve durağan, yani her defasında aynı sonucu vermesidir. Ayrıca testin geçerli olması şarttır.

ZEKA TESTLERİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER
Tüm dünyada kullanılan zeka testlerine yönelik bazı eleştiriler vardır. Bu eleştirilerin başında, testlerin içeriğinin dar bir aralıktaki yeteneklerin ele alındığıdır. Bu konuda eleştirileri olan Blum "Zeka testleri kişinin önemli problemlerle zamana bağlı olmaksızın nasıl uğraştığı ve yaptığı hatalardan nasıl yararlandığını ölçmek yerine, önemsiz problemleri ne kadar hızlı ve hatasız çözdüğünü ölçmektir" demiştir. Bu eleştirmenler testlerin zekadan çok, test alabilme yeteneğini ölçtüğünü savunmaktadır.

HAKSIZLIK MI YAPILIYOR?
Zeka testlerine yapılan eleştirilerin bir kısmını azınlıklara haksızlık yapıldığı görüşü oluşturmaktadır. Bu görüşe göre, testlerden iyi puan almanın birinci koşulu dile iyi hakim olmaktır. Bu nedenle her ülke kendi diline çevrilen ve geçerliliği-güvenirliliği yapılan testleri kullanır. Ayrıca farklı sosyal sınıflarda yaşayan çocuklar için, sorular ve yanıtları farklı anlamlar taşıyabilir. Benzer şekilde farklı kültürlerde sorunun yanıtı değişebilmekte ve çocuk kendi sosyal, ekonomik ve kültürel çevresindeki öğretiye göre verdiği yanıttan puan alamamaktadır. Bu görüşe karşı çıkan bilim adamları olmasına karşın, testlerin kültürel denklik için iyileştirilmesi gerektiği görüşü ağır basmaktadır. Zeka puanı ile zekanın aynı şey olmadığını unutmamak gerekir. Çünkü zeka sadece tek bir yapı değil, dünyaya uyum göstermek ve etkili davranmak için gerekli bir çok yeteneğin birleşimi demektir. Bu yetenek de kültürlere göre değişir. Çünkü her kültürün önemli saydığı ve değer verdiği yetenek farklıdır.

ALMAN BİLİM ADAMLARI VE BİLİM
Gelelim Alman bilim adamlarının açıklamalarına. Daha önceleri de tarihsel süreç içinde zeka düzeyleri bir çok ülke tarafından politik olarak ve ırkçı bir biçimde kullanılmıştır. Özellikle ırkçı yaklaşımlar, insanları zeka düzeylerine göre değerlendirip, yetersiz olanların yok edilmeleri politikaları gütmüştür. Almanya Hitler zamanında da benzer yaklaşımla, insanların öldürülme nedeni olarak zeka düzeyini kullanmıştır. Bunu yaparken de zeka düzeyini etkileyen bireysel nedenler bir yana bırakılarak, ırklara mal edilmeye çalışılmıştır. Oysa tarih bu yanılgıları ve bedellerini ortaya koymaktadır. Politik açıklamaların bedelleri, politik alanda verilir. Ama bu açıklama bir bilim adamı tarafından yapılmıştır. Bu nedenle politik olarak değil, öncelikle bilim adamları tarafından değerlendirilmeli, etik açıdan bilime vurulan bu damga tartışılmalıdır. Bilimsel gerçeklere ve etik değerlere ters olan bu açıklamalar, öncelikle bilim adamları tarafından kınanmalıdır. Ne bilimsel verileri tartışmalı olan Alman bilim adamının açıklaması, Türk çocuklarının zekasının düşük olduğunu gösterir ne de bizim ara ara hiçbir veriye dayanmadan yaptığımız çocuklarımızın çok zeki oldukları saptamaları onları zeki yapar. Konuşarak ya da bilimsel ve etik olmayan açıklamalarla zeka belirlenmez. Zekanın en iyi ölçümü yapılanlar, başarılanlar ve bunların başarıldığı koşulların göz önüne alınmasıdır. Farklı bir kültürde, ailelerinin dil bilmediği, kendilerinin dil gelişiminin yetersiz olduğu, Alman çocuklarıyla eşit haklara sahip olmayan çocuklara uygulanan, tartışmalı test sonuçları bilimsel olarak değersizdir. Asıl zekayı, Türk çocuklarıyla ilgili açıklamaları gerçekçi değerlendirip, kızgınlığını, öfkesini kontrol ederek bilimsel gerçeklerle ortaya koyabilenler gösterecektir.