Dar tanımından söz edelim; "kamulaştırılan bir yer üzerinde, kamu çıkarının özel çıkara oranla yüksek olması." Ancak geniş anlamda bundan daha fazlasını anlatıyor.
Yürütmenin attığı her adımda, kamu yararı noktasından hareketle "bu iş yerinde mi değil mi?" kararına yerindelik denetimi deniyor.
Söz "kamu yararı"ndan açılınca; "ülkesini, kentini yağmalamaya çalışan bir halk düşmanı psikopat" değilseniz, bunun iyi bir şey olduğunu düşünebilirsiniz.
Hatta daha da ileri gidip, muhalefetin söyleminde fazlaca dillendirilen "yürütmenin hatalı kararlarının hesabını sormak" şeklinde de algılayabilirsiniz.
Fakat temel sorunu ben, karar süreçlerini daha rasyonel kılma olarak tanımlıyorum.
Yerindelik denetimi, yetkin olmayan "kamu adına karar vericilerin" elinde, ülkenin geleceğini karartmamalı. Yeni iş imkânlarını budamamalı..
Bir kamu birimi veya hukukçusunun kafası basmıyor diye "yeni, karmaşık ve modern" iş modelleri, "kamu yararı açısından yerinde bulunmamıştır" diye refüze edilmemeli...
Benzer hatayı biz özelleştirme sürecinde sıkça yaptık.
Özelleştirmeyi "yönetimin rasyonelleştirilmesi" yerine "mülkiyetin devri" gibi algılayınca kimimiz "parayı veren düdüğü çalar" kabilinden alkışladık, kimimiz de "sattırmayız, sattırmam" noktasında karşı çıktık. Oysa çeyrek asırlık pratik gösterdi ki iyi yaptıklarımız da oldu kötü örnekleri de. Zira soru yanlıştı; "mülkiyet kimde olmalı?"
Şimdi yerindelik denetimi bitti. Peki kamu yararı denetlenmeyecek mi? Tabii ki denetlenecek. Ancak bunu kim yapacak? Yargı mı?
Yargının performans sorunu sorgulanmayınca, er veya geç; mühim olan "adaletin tecellisidir" noktasına varıyoruz.
Mesela ülkemizde patlayan franchising sektöründe kamu yararını, bu sistemin "fırsat ve tehditleri" üzerinde uzmanlaşmamış kamu yöneticisi mi, yoksa yürütmenin atadığı adam mı belirleyecek?
Doğru cevap, ilgili alanda kurulmuş "uzmanlık merkezleri" olmalıdır. Kamuya düşen de bu merkezlerin kurallarını belirlemek ve denetlemek olmalıdır.