Lösemiyi tanıyın

Kemik iliği kanseri (lösemi) nedir? Kemik iliği kanseri değil, kan kanseri (lösemi) deyimi kullanılmaktadır. Tabi ki kan kemik iliğinde yapıldığından, kan kanseri bir çeşit kemik iliğinden kaynaklanan kanserlerdir. Kan kanseri, kemik iliğinde bulunan kan yapıcı ana kök hücrenin genetik yapısının bozulduğu ve kan hücrelerinin üretimin kontrol dışına çıkarak vucutta aşırı birikimine yol açan hastalıklardır.
Bazı kan hücreleri aşırı çoğalırken diğer kan hücrelerinin yapımı baskılanır, buda hastada görünen belirtilere yol açar.
Örneğin beyaz kürelerin aşırı arttığı kan kanserinde kırmızı küreler (kırmızı kan) ve trombositler (pıhtılaşma hücreleri) yapılamadığı için anemi, halsizlik ve kanamalar gözlenir.
Hızlı ilerleyen kan kanserine Akut, yavaş ilerleyen ve yıllarca süregelen kan kanserine ise Kronik adı verilir. Myeloma adı verilen, genellikle 40-50 yaşlardan sonra görülen özel bir çeşit kemik iliği kanseride mevcuttur.
Kan kanserinin belirtileri nelerdir? Hangi belirtilerle karşılaştığımızda doktora başvurmalıyız?
Ateş, halsizlik ve kanamalar en sık karşılaşılan belirtilerdir.
Ateş 38 derecenin üzerinde ise, deride, öksürük de, idrarda veya dışkıda kanama belirtileri var ise, bunların eşliğinde kan sayımlarında artma veya azalmalar var ise (örneğin beyaz kürelerin 20 bin'in üzerinde olması veya trombositlerin çok yüksek veya çok düşük sayılması) bir hematolog veya Onkolog' a başvurmak gerekmektedir.
Myeloma hastalığının belirtileri ise bel, ağrısı, kemik kırıkları, böbrek fonksiyonlarının yavaş yavaş bozulması, kanda kalsiyum düzeninin artması ve eritrosit sedimentasyon hızı testinin 100' ün üzerinde olmasıdır.
Kan kanserinden korunmak için neler yapabiliriz?
Genetik faktörlerin etkisi bu hastalıkta ne düzeydedir?
Kan yapıcı hücrelerin çoğalma genlerinin bozulması ile kan kanseri oluşur. Ancak, kan kanseri ırsi veya kalıtsal değildir.
Anneden çocuğa, babadan oğula geçmez. Çevreden gelen kimyasal madde, radyasyon ve bazı virüslerin etkisi ile bu genler bozulmaktadır. Ailenin tüm bireyleri aynı etkene maruz kalırsa (radyasyon veya nükleer kaza gibi) aynı ailede birden fazla bireyde kan kanseri gelişebilir.
Korunmak için radyoaktif maddeler, benzen gibi petrol ürünleri, boya ve boya çözücüler, böcek öldürücü ilaçlara maruz kalmaktan kaçınılmalıdır.
Sigara içimi akut lösemi riskini 2 kat arttırmaktadır.
Diğer kanser türleriyle karşılaştırıldığında, kemik iliği kanseri olan bir hastanın tedavi süreci nasıldır?
Daha zorlu ve ilk tedavi aşaması çetin olan bir süreçtir. Erişkinde olan kan kanserinin tedavisinde, önemli bir oranda hastalığın tekrarlamasını engellemek için kemik iliği nakli gerekmektedir.
Temiz, izalasyonu olan, kan ürünlerinin temininin çabuk ve güvenli olduğu ihtisaslaşmış, deneyimli personelin bulunduğu servislerde hematoloji veya onkoloji uzmanının takibinde olan tedavilerdir bunlar.
Uygun tedavi ortamı sağlandığı takdirde başarı oranının yüksek olduğu (yüzde60-80) söylenebilir. Hastanın tamamen kurtulma şansı vardır.
Hastaların aynı zamanda ilik nakli gerekiyor ise bu açıdan değerlendirmek üzere kemik iliği nakli merkezlerine zamanında sevki gereklidir.
Kemoterapi gören hastaları ve hasta yakınlarını fizyolojik ve psikolojik olarak neler bekliyor?
Duygusal olarak zor bir süreç yaşıyorlar. Depresyon, endişe, refakatçi olarak yardım, sosyal konularda ve çalışma süreçlerinde zorlanma bunlardan bazıları.
Türkiye'deki Kemik iliği bankasının çalışmalarını nasıl buluyorsunuz?
Yetersiz sayıda donör adayı bulunmasına rağmen özveri ile çalışan ve çalışmalarını takdir ettiğimiz İstanbul ve Ankara'da iki adet kemik iliği bankası var.
Donör sayısının artması ile ilgili Sağlık Bakanlığı'nın girişimleri var.
Ülkemizde başkasından kemik iliği naklinde, başarı oranı geçen yıllara oranla nasıl değişti?
Başarı giderek artıyor ancak akraba dışı kemik iliği nakli bulunmasında geçen süre 3-6 ay kadardır. Buda hasta beklerken, hastalığın ilerleme riskini gündeme getiriyor.Yapılan akraba dışı ilik nakli sayısı çok az ve gelişmiş ülkelere göre yetersiz sayıdadır.
Kimlerden kemik iliği alınabilir?
Kandan kök hücre toplanması şeklinde kolayca alınmaktadır.
18 yaşın altında olan bireylerden ebebeyn izni ile alınabilir.
18 yaş ile 87 yaş arasında çok sayıda vericiden kök hücre toplayabildik. Kök hücrelerin ömrü insan ömründen daha uzundur. Tarama testlerinde kişinin kök hücre vermeye uygun bulunma oranı yüzde 90'ın üzerindedir.
Prof. Dr. Yener KOÇ