Kentler, insanlar ve mimarlar

Antalya'da 1960'lı yılların ortalarından başlayarak süre gelen çarpık kentleşme, Antalya'yı adeta bir beton kentine çevirdi. Bunlar yapılırken, ne iklim, ne insan sağlığı, ne de Antalya'nın coğrafi konumu dikkate alındı. Hâlbuki çevremizde, düzenli kentleşmeye örnek olacak, sayıları yüzü bulan antik yerleşim yeri vardı. Mimarlarımız, yöneticilerimiz bunlardan ilham alabilirlerdi. Gelin, bir an için Antalya'ya 17 km doğuda Aksu yakınındaki Perge antik kentini kendimize örnek alalım. Bu kentin Helenistik devirde (yani İ.Ö. 300 yılları) yapılan kanalizasyon düzeni insana parmak ısırtacak kadar mükemmel. Yeraltında inşa edilen kanalizasyon kanalları, ortaboy bir cipin içinden geçebileceği genişlikte. Nüfusunun 60 bin kadar olduğu zannedilen Perge kentinde, sularını heykellerle süslü havuzlara akıtan onlarca abidevi çeşme binası vardı. Devlet yapıları görkemli idi. Halkın alışveriş ettikleri pazaryerleri, yine çevresi aynı ana caddelerde olduğu gibi dükkânların önleri süslü mozaikler döşenmiş gezinme yerleri ile çevrili idi. Daha neler neler! Bugün, Perge olsun, Phaselis, Side, hatta bir dağ yerleşmesi Termessos olsun, hangi antik kente giderseniz gidin aynı kent plancılığı ile karşılaşırsınız. Peki, bundan iki bin küsur yıl önce bu insanlar kendilerine kent kurarlarken ilhamı, bu beceriyi nereden ve kimlerden almışlardı? Hemen söyleyeyim: Mimarlardan...
DÜNÜN KENTLERİ
Kitaplardan öğrendiğim kadarıyla, antik devirde yaşamış onlarca mimar tanıyorum. Yazdıklarını, önerilerini okudukça, onlardan 2000 yıl sonrası modern çağda, hatta 'Uzay Çağı' diye nitelendirdiğimiz bir devirde (!) yaşayan bir insan olarak şaşırıyorum. Örneğin M.Ö. 70 - 25 yılları arasında yaşamış olan Romalı Mühendis- Mimar Vitruvius bize kent mimarisi konusunda öyle şeyler aktarıyor ki şaşıp kalıyor insan. Vitruvius, iki bin yıl öncesinden kent kurma konusunda uyulması gereken tüm ayrıntıları teker teker yazmış: Kent kurulacak toprağın seçimi, rüzgâr yönü ve şiddeti, dikilecek ağaçların ve kullanılacak taşların özelliği, güneşin odaları ve avluları aydınlatması, çiçek ve ağacın konumu, suyun kullanımı, sokak ve caddelerin yerleştirilmesi. Daha neler, neler! Vitruvius, "Mimar eğitilmeli, kalemi güçlü olmalı, geometri öğrenimi görmeli, iyi tarih bilmeli, filozofları iyi izlemeli, müzikten anlamalı, biraz tıp bilgisi bulunmalı, hukukçuların düşüncelerini bilmeli, yıldızbilim ve göklerin kuramı ile tanışıklığı olmalıdır" diyor. Ve ekliyor: "Sonuç olarak, mimarlık çok değişik öğretilerle süslenip zenginleştiğinden son derece geniş bir öğrenimi içerir. Bu nedenle çocukluktan başlayarak bu merdivenleri tırmanmadan, birçok sanat dalı ve fen bilimlerinin bilgisi ile yetişip mimarlığın kutsal alanının yükseklerine erişmeden, kişilerin mimar olduklarını iddia etmeye hakları olmadığı düşüncesindeyim."
GEÇMİŞTEKİ İSTEKLER
Antalya'nın Cumhuriyet'ten sonraki ilk mimarı ve rahmetli sevgili dostum Tarık Amca'nın (Akıltopu) bir zamanlar bana anlattıklarını unutmuş değilim. Bakın, Tarık Amca okulunu bitirip, Antalya'da ilk mimarlık bürosunu açtığı günlerdeki yaşadıklarını şöyle anlatmıştı: "Bir gün şimdiki Dönerciler Çarşısı'nda, o zaman 'Kayaflar Arastası' denen sebze ve meyvenin satıldığı çarşıda yürürken eli bastonlu yaşlı bir adam karşımda durdu.Yüzüme bakarak 'Sen Hamdi Efendi'nin oğlu değil misin?' dedi. 'Evet, amca' dedim. 'Sen görünmüyordun ya' deyince 'Amca ben okuyordum' diye cevap verdim. Adam 'Ne okudun oğlum?' diye sordu. Ben de 'Mimar oldum' dedim, anlamadı. 'Ne demek o mimar?' dedi. Ben anlatmaya çalıştım, 'Binaların, evlerin planlarını yapıyoruz' Yüzü- me bir daha baktı 'Allah Allah; ben ev yaptıracak olsam iki usta bulur yaptırırım sana ne lüzum var' dedi ve yürüdü. İşte böyle bir ortamda ben mimarlığa başladım. Günler geçti, aylar geçti, kapımı çalan yok. Bir gün çok eskiden tanıdığımız bir usta (Selim Gülhancı) çıkageldi. 'Hayrola' dedim. 'Bir plan işimiz var yapar mısın?' deyince düşünün benim halimi. Otelci Ahmet Trak'ın Saçlı Kuyu'daki evi ile Antalya'da mimarlığa başlamış oldum. O zamanlar plan ve ruhsat mecburiyeti yoktu. Sonradan başladı. Gelenler 'Sen plan yapıyormuşsun. Belediyeden istiyorlar ama bir şey duydum, sen abdeshaneyi (WC'yi) evin içine koyuyormuşsun, koku yapar. Benimkini bahçeye koy' diyordu. Böyle bir ortamda Antalya'da mimarlık yaptım, çok sıkıntılı günlerim oldu. Çok müşterim planda değişiklik yapmak istiyordu. Ben onlara, 'tek planı bozmayın da bana vereceğiniz mimarlık ücretini de vermeyin' diyordum. Stadyumun arkasındaki iki katlı binaları yaparken bir binada mutfağın tezgahına fayans döşenmesini istedim. O tarihte Antalya'da fayans yoktu. İnşaat sahibi de çok masraflı olur diye istemedi. Ama ben ustayla anlaştım; beraber İstanbul'a gidip fayans alıp geldik. Gerekirse parasını ustayla ben öderim diye düşündüm. Fayans mutfağa döşenince inşaat sahibinin de çok hoşuna gitti. Fayansların parasını ödedi. Netice olarak ben Antalyalıya mimar demesini öğretmek için on sene uğraştım."
KENTE AYRI BİR RENK KATALIM
Görüldüğü gibi yalnız mimarlarla da iş bitmiyor. Herhangi bir yapıyı yaptıranın kültürü, bilgisi de burada büyük bir rol oynuyor. Mimar istediği kadar iyi veya kötü proje çizsin. Onu onaylayacak veya beğenmeyecek olan yine bu projenin finansmanıdır. Sözün özü; istenmeyen bir yerde, istemeyen bir yapı yükselmişse, kültürü ve sanatı ve kent estetiğini önemsemeyen çok kişinin bu konuda yanlışı var demektir. O zaman, kentimizdeki bu beton yığınını ne yapacağız? Yıkalım mı, yakalım mı? Bunları yapamayacağımıza göre, gelin hiç olmazsa bu çiçek kentinde balkonlarımızı rengarenk çiçeklerle donatalım. Beton binalara baktığımızda, balkonlarda zamanla güneşten rengi solmuş panjurlar yerine, dikkatimizi ortanca, sardunya, begonvil, yasemin çiçekleri çeksin. 'En güzel balkon' yarışmaları düzenleyelim. Bu yönde emek harcayan, kentimizin görüntüsüne katkı sağlayanları ödüllendirip, diğerlerini de özendirelim. Çünkü başka bir Antalya yok.