Antalya’ya ilk ışığı getiren adam: Tevfik Işık

1875 yılında Antalya'da doğan Tevfik Işık, iş hayatına ilk olarak Ziraat Bankası'nda memur olarak başlamıştır, Aynı bankada Ziraat Bankası Müfettişi de olan Tevfik Işık, daha sonraki yıllarda Maliye'de defterdar olarak sırasıyla Adana, Beyrut, Bağdat Defterdarı olmuştur. İstanbul'da Bahriye Muhasebecisi olarak çalıştığı sırada Kevser Hanım ile evlenir. Sonrasında Şam'da hem defterdar hem 4'üncü Ordu Muhasebeciliği ve Vali Vekilliği olmak üzere üç görevi birden yürütür. Bu memuriyetleri sonunda emekli olunca, doğduğu şehir olan Antalya'ya yerleşir ve Antalya'nın aydınlatılması için var gücüyle çalışmalara başlar.
ŞİRKETİN KURULMASI
Antalya'da su ile çalışan bir hidroelektrik santrali tesis etmek üzere Tevfik Işık, Antalya'da önce 'ANTALYA ELEKTRİK TÜRK ANONİM ŞİRKETİ' adında bir şirket kurar ve ilgili bakanlıktan Antalya Belediyesi aracılığı ile 6 Ekim 1925 tarihinde izin alınır. Belediyenin aldığı bu izin, bakanlıkla yapılan sözleşmenin 4. maddesi gereğince, 3 Nisan 1926 tarihinde, daha önce bu amaçla kurulan Elektrik Şirketi'ne devredilir. Şirket, şu kurucu üyelerden oluşmuştur:
1- Tevfik (Işık) Bey: (Kurucu ve yönetim kurulu başkanı), 2- Hüseyin Ak (Tüccar ve un değirmeni sahibi), 3- Osman Yerebakan (Tüccar), 4- Hafız Yantaç Mehmet Efendi (Tüccar), 5- Çapacı Mehmet Kaptan (Gemici Kaptan, Tüccar), 6- Hacı Hasan Uzun. 7- Hamdi Ilıkan (Elektrik Yük. Müh.)
Tevfik Bey, Elektrik Santralı binası için 1925 yılının sonlarına doğru çalışmalara başlar; ancak ellerindeki sermaye, daha sonra satın alınacak elektrik türbinlerine gerekecektir. Binanın inşaatı için de Tevfik Bey, her gün çarşıda, pazarda dolaşır, dükkan, dükkan gezer, 'Elektrik Fabrikası' yaptırmak için bankada açtırdığı bir hesaba para toplarmış. Giyimine çok özen gösteren, yaz-kış takım elbise ve kravatla dolaşan Tevfik Bey'i karşısında görenler, etkilenir, diyecek söz bulamaz, bankada açılan hesaba para yatırırlarmış. Tevfik Bey'in bu gayretleri sonuç vermiş; bu paralarla Santral Binası 1927 yılı sonunda tamamlanmış. İçine konulacak türbin ve jeneratörler ithal edilerek montajına başlanmış. Kurulan santralin teknik özellikleri şöyledir: Türü: Tek kademeli yatık eksenli Francis türbinli; Hidrolik yapısı: Biriktirmesiz basit dinlendirmeli su alma havuzu; Cebri boru: 1000 milimetre çaplı 85 m çelik cebri boru bir adet; Brüt düşü: 26,60 m; Ünite adedi: 2 adet Ganz marka Francis türbin ve bu türbinlere direkt bağlı jeneratörleri, Ünite gücü: Türbin 250 PS - jeneratör 185 KWA; Devir sayısı: 750 d/d; Generatör çıkış gerilimi: 5250 V.
ANTALYA'DA İLK ELEKTRİK
Elektrik Fabrikası, halkın da katkıları ile kurulunca Antalya, 1928 yılında elektriğe kavuşur. Tevfik Işık'ın yaptırmış olduğu, suyla çalışan bu elektrik santralından sonra Antalyalı evine elektrik almaya başladı. Evler eski ve çoğunlukla ahşap olduğu için, elektrik boruları sıvaların ve ahşap pervazların üstünden geçirilirdi. Hidroelektrik santralı kentin yaşamında büyük rol oynamıştır. Bütün hayatları boyunca karanlık gecelerde yaşamış olan Antalyalıları muhakkak ki, çok mutlu etmişti. Çünkü o günün koşullarında elektriğe kavuşmak dünyanın yeniden keşfedilmesi gibi bir şeydi.
1940'larda Antalya, enerjiyi en ucuza sağlayan ve satan iller arasındaydı. Antalya Belediyesi'nce işletilen Elektrik Santralı, 250 beygirgücünde 2 türbin ve 2 jeneratörle 1928'de çalışmaya başlamıştı. Sonradan görülen ihtiyaç üzerine bunlara, 1940 yılında 550 ve 1954 yılında 1030 beygir gücünde iki büyük türbin daha eklenmişti.
EVLERİN AYDINLATILMASI
Antalya'da önceleri, halkın evlerini aydınlatmak için kullandığı nebati yağlar bezirhanelerde çıkarılıyordu. Zenginler evlerini, daha lüks olan balmumu ile aydınlatıyordu. Köylü ve Yörükler ocaklarında odun ve çam ağaçlarının reçineli kısımlarından elde edilen çıra yakarlardı. Daha sonra sırasıyla "idare" dediğimiz gaz (gazyağı) ile kullanılan, tenekeden koni seklinde yapılan aydınlatmalar evlere girdi. 1920'li yıllardan itibaren gaz lambaları kullanılmaya başlandı. Benim çocukluğum, gaz lambalı bir dönemde başladı. Çünkü elektrik, Antalya'da aradan 25 yıl geçmesine rağmen, çok az kişinin evinde vardı. Bizim eve elektrik, ancak 1958 yılında girebildi. Tesisat mı çok paraydı; yoksa elektrik ücretleri mi? Bilemiyorum ama, 1960'lı yılların başına kadar Antalyalı ailelerin büyük bir çoğunluğu aydınlatmada gaz lambası kullandılar.
"Gaaaazcıııı geldi, hanım..."
Akşam üstü sokaktan geçen gazcının yolunun beklendiği günlerdi o günler. Akşam üstü, lambalara gaz konulur; ince bir değnek ile içlerine bezler sokularak, şişelerin içleri temizlenirdi. Ev hanımlarının işleri zordu o günlerde.
SANTRALIN KAPANIŞI:
Antalya'da Kepez Elektrik Santrali 25 Ekim 1961'de üretime başladı. Eski santral ise 1975 yılına kadar Antalya'da Kepez Elektrik Santrali ile birlikte kente enerji vermeye devam etti. 1975 yılında faaliyetini tamamen durdurdu.
HURMA AĞACI YETİŞTİRMİŞTİ
Tevfik Işık, Elektrik Fabrikası kurma işi dışında boş durmaz, Şehir Kulübünü ve Antalya'yı tarımda yurt çapında tanıtmak için Bahçecilik Kooperatifi'ni kurar. Ziraat kültüründe de pek çok başarıya imza atmış; eskiden ithal edilen hurma ağaçları yerine, bahçesinde yüzlerle ağacı yetiştirmeyi başarır. Tevfik Işık'tan ne zaman söz açılsa, eski Antalyalılar ağız birlikteliği yapmışçasına onu, "Adam gibi adamdı" diyerek anlatırlardı.