395 dolara “21’inci yüzyıl'ın en büyük beyni olmak mümkün

Geçen günlerde pek çok gazete ve TV kanalı, bir Türk bilim insanının, dünyaca ünlü saygın bir kuruluş tarafından 2012 yılının Tıp Bilim İnsanı ödülüne layık görüldüğü haberini gururla paylaştı kamuoyuyla.Söz konusu bilim insanı, Prof. Dr.Mehmet Emin Özdoğan, özelliklekalp nakilleri konusunda çok başarılı bir cerrah. Ancak daha geçen yıl yaşanan talihsiz bir olay, bu başarısına gölge düşürmüş, ameliyat edeceği bir hastası için hasta yakınlarından 5 bin euro "bıçak parası" alırken suçüstü yakalandığı için yargılanıp ceza almıştı.

Daha sonrasında aldığı ödülle ilgili konuşan Prof. Dr. Özdoğan da bu cezaya gönderme yaparak, kendi ülkesinde cezalandırılırken, dünyanın saygın kuruluşları tarafından kendisine böyle bir ödülün bahşedildiğini anlatıyor ve ülkesinin kadir kıymet bilmezliğinden yakınıyordu. Ne var ki bu durum bilim camiasında yeni bir tartışmaya yol açtı. Son günlerde Türk bilim insanları bir araya geldiğinde, sözü geçen kuruluşun, Amerikan Biyografi Enstitüsü'nün (ABI) aslında itibarının şüpheli, hatta bu kuruluştan çeşitli unvanlar, ödüller ve madalyalar almanın da çok kolay olduğundan söz ediyor. Elbette belli bir ücret mukabilinde… Konuyla ilgili konuştuğumuz Türk ve yabancı bilim insanlarına göre ABI ve benzeri kuruluşlar, çoğu zaman fazlasıyla iyi niyetli ya da saf kişileri "Yılın Adamı", "21'inci Yüzyılın Dehası" seçildiklerini iddia ederek, kandırıyor. Ardından da ya sertifikaları ya da isimlerinin yer aldığı "100 Türk Büyüğü" benzeri içerikteki kitapları satın almaları için ödeyecekleri bedeli "kredi kartıyla mı yoksa çekle mi" olacağını soruyor. Aslında bu ödül avcılığı oyununun tüm dünyada yaygın bir aldatmaca olduğunu idrak etmek için küçük bir internet araştırması yapmak bile yeterli. Nitekim Google arama satırına daha American Biographical Institute yazarken, arama motoru sizi "American Biographical Institute Scam" başlıklı içeriklere yönlendiriyor. İngilizce Scam sözcüğü "dolandırıcılık, sahtekârlık" anlamına geliyor. İlgili web sitelerinin çoğunda ABI ve ABI'nin İngiltere'de işbirliği yaptığı International Biographical Centre (IBC) başta olmak üzere benzeri kuruluşların, başta bilim insanları ve politikacılar olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki kişilere mektup ve e-mail yoluyla ulaştıkları ve ödül satmaya çalıştıklarından söz ediliyor ve okuyucular bu kurumlara karşı uyarılıyor. Nobel ya da Pulitzer gibi itibarlı ödülleri kazananlar dünyaca ünlü pek çok yayına haber olurken bu kurumların dağıttığı payelerle ilgili herhangi bir bilgiye rastlamaksa neredeyse imkânsız. Elbette ilgili kişilerin biyografileri ya da kendilerinin bizzat servis ettiği basın bültenlerini saymazsak.

Bazı devletler vatandaşını uyarıyor!

ABI'nin faaliyetleri başka ülkelerdeki bilim cemiyetlerini de karıştırmış olacak ki bazıdevletler, resmi sitelerinde bukurumdan gelen ödül mesajlarına karşı vatandaşlarını uyarmak zorunda kalmış. Örneğin, Batı Avustralya Ticaret Bakanlığı'nın resmi sitesinde ABI'nin birkaç yüz dolara adınıza madalya, sertifika ya da kitap satın alabileceğiniz bir yer olduğundan bahsediliyor: "Kendinizi ya da bir arkadaşınızı herhangi bir ödüle aday göstermek için bir isim, bir e-posta adresi ve çalışma alanının yer aldığı basit formu doldurmanız yeterli. Ödüle neden hak kazandığınızı bile açıklamanız gerekmiyor" ifadelerinin göze çarptığı uyarı metninin son cümlesiyse bir hayli manidar: "Bu safsatalara kanıp, 'Yılın Aptalı' olmayın." Batı Avustralya Ticaret Bakanlığı sitesinde ayrıca ABI ve benzeri kuruluşların, İngilizce "vanity publisher" yani "tüm masrafların yazarın kendisi tarafından karşılandığı yayınevleri" kategorisinde yer aldığından söz ediliyor. Belli ki ticari dehalar, biyografilerine itibar eklemek, ofis duvarlarına dekoratif çerçeveler yerleştirmek isteyenlerin kârlı bir kazanç kapısı olduğunu yıllar önce keşfetmiş. Nitekim, ödül sahiplerinin hangi kriterlere göre belirlendiğini, seçici kurulda kimlerin yer aldığını sorduğumuz ABI yetkililerinden gelen yanıtta sorularımıza cevap bulunmasa da kuruluşun 1967'den bu yana hizmet verdiğinden bahsediliyor. Belli ki kuruluş tarihinin eski olması, ödüllerin güvenilirliği ve itibarının en büyük dayanağı. Oysa yılın en kötü oyuncularının seçildiği Altın Ahududu Ödülleri de 33 yıldır veriliyor ama itibarı tartışılır. Gelelim kurumun dağıttığı ödül, sertifika ve madalya kategorilerine. ABI kendi sitesinde ne bu kategorileri ne de seçilen isimleri tam olarak yayınlamadığı için net bir bilgi vermek zor. Ama yaptığımız araştırma sonunda bulduğumuz Yılın Kadını, Yılın Bilim İnsanı, Uluslararası Barış Ödülü, Dünya Özgürlük Madalyası gibi yüzlerce payeyi sıralamaya kalksak,derginin sayfaları yetmez. Tabii bir de 21'inci Yüzyılın Büyük Beyinleri, 500 Önemli Lider, Tıp Alanında Kim Kimdir vb. gibi ansiklopedi ağırlığında yayınları var. ABI'nin web sitesinde bu listeler hazırlanırken ve ödül, madalya ya da sertifikaya hak kazanan isimler belirlenirken dünya çapında 18 bin danışmanın görev aldığı araştırma kurulunun görüşlerine başvurulduğu belirtiliyor. Bu danışmanların çoğunun, aynı zamanda bizzat ABI tarafından ödüllendirilmiş kişiler olduğunu tahmin etmek zor değil. Ama onların bile bu yayınları ne kadar özenle incelediği şüpheli. Zira 21'inci Yüzyılın Büyük Beyinleri başlıklı 2500 biyografiden oluşan uzun listede Mark Twain, Martin Luther King gibi isimler de bulunuyor:"Durun bir dakika, bu kişiler geçen yüzyıl yaşamamış mıydı?" diye soran birileri de yok anlaşılan.

Ücret tarifesine gelirsek

Şimdi sıra meselenin en can alıcı kısmında: Ücret tarifesi. ABD'nin Pittsburgh kentindeki Carnegie Doğal Tarih Müzesi araştırma görevlilerinden Aydın Örstan, blog'unda yayımladığı "IBC'deki kurnazlara açık mektup" başlıklı ironik yazısında IBC tarafından "Yılın Bilim İnsanı Ödülü"ne aday gösterildiğini açıklıyor. Bu ödülü aldığını gösteren fotoğraflı plaketin kendisine gönderilmesi için talep edilen 370 dolarlık ödeme Örstan'ın da kafasını karıştırmış ki Örstan mektubunu şöyle bitiriyor: "Siz bana 400 dolarlık bir çek gönderirseniz, ben de size Yılın En Aptalca Sahtekârlığı sertifikasını gönderirim." Başta belirttiğimiz gibi nette küçük bir araştırmayla bilim insanlarının ABI ve IBC gibi kuruluşlarla ilgili yazdıklarına ulaşmak mümkün. Şüphesiz, Örstan'ın mektubu aralarında en eğlenceli olanlardan biri. Hollanda'da yaşayan psikolinguistik uzmanı Mark Dingamanse de ABI'nin "21'inci Yüzyılın Büyük Beyinleri" isimli yayınında yer almaya hak kazandığını belirten bir mektup aldığını söylüyor. Dünyanın en önemli bin bilim insanı ve entelektüeli arasındayer aldığını gösteren bir plaket için Dingamanse'nin 395 dolarlık bir ödeme yapması da isteniyor. Bu kuruluşun ciddiyetinden şüphe duyduğu için mektuba itibar etmediğini şöyle açıklıyor: "Bin kişinin seçildiği söylense de mektubun gerçekten bin kişiye gittiğinden emin değilim. 'Yüzyılın Bin Aptalı'nı bulana kadar bu mektup, 10 binlerce kişiye gönderiliyor bence." Dingamanse'nin daha önce ABI'de çalışmış birinden aldığı bilgiler, kuruluşun çalışma sisteminin özeti gibi: Önce çeşitli organizasyonlardan mail listeleri satın alınıyor ve bu adres sahiplerine, biyografi kitaplarında yer almaya hak kazandıklarını belirten e-postalar gönderilip, ekteki formların doldurulması isteniyor. Formlar üç kategoriye ayrılıyor. Birinci kategoridekilerkonuyla ilgili hiçbir eğitim almamış "editör"lere gönderiliyor ve biyografi metinleri hazırlanıyor. Elbette bu kişilere daha sonra belli bir ücret karşılığında plaket, sertifika ya da madalya gönderilmek üzere… İkinci kategoridekiler sonraki yayınlara bırakılıyor. En son kategoride yer alan en başarılı biyografiler ise hiçbir ücret talep edilmeden yayınlanıyor. Zira bunların işlevi, listelerde eksik kalan satırları doldurmak.

Haydar Baş da ödüllü

Söz konusu sertifika, plaket, kitap ya da madalyaların ücretleri 150 ile 500 dolar arasında değişiyor. Amerikan Nöroradyoloji Dergisi editörü Prof. Dr. Mauricio Castillo da 2010'da kaleme aldığı "Kendinizi Önemli Hissettiren Sahtekârlıklar" başlıklı makalesinde ABI'den de bahsediyor. Yazıda "21'inci Yüzyılın Büyük Beyinleri" isimli yayının bir edisyonunda 2 bin 500 biyografinin yer aldığından söz ediyor. Her biri ABI'ye ortalama 150 dolarlık bir çek gönderse, 375 bin dolar eder. Nitekim, ABI yetkililerinden aldığımız yanıtta da bu yayınlara girmenin kesinlikle bedelsiz olduğunun, ancak ödülü belgeleyen plaket, ya da madalya karşılığında ücret talep edildiği, bunun da isteğe bağlı olduğu ifade ediliyor. Oscar jürisinin Meryl Streep'e şöyle bir mektup gönderdiğini düşünün: "Tebrikler, 2012 En İyi Aktrist Ödülü'nü yine size verdik. Kredi kartı numaranızı verirseniz, adınıza hazırladığımız Oscar heykelciğini adresinize postalayacağız!" Unutmadan Prof. Dr. Özdoğan'ın
biyografisinde 1996'da aynı kuruluşun verdiği "20'nci Yüzyıl Başarı Ödülü"ne layık görüldüğü belirtiliyor. (Kendisine sorularımızı yazılı olarak göndersek de henüz cevap alamadık.) Elbette Türkiye'de ABI ve IBC gibi kuruluşların ödülleriyle taltif edilen tek isim Prof. Dr. Özdoğan değil. "21'inci Yüzyılın Büyük Beyinleri" arasında yer alan ve ödülünü ülkesine armağan eden herbalist Dr. Ömer Coşkun, Uluslararası Seçkin Liderler Ansiklopedisi'ne adını yazdıran Bağımsız Türkiye Partisi Prof. Dr. Haydar Baş bu isimlerden sadece ikisi. Bir de Enfeksiyon Hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Önder Ergönül gibi bu tür mektuplar, mail kutusundan hiç eksik olmayan bilim insanları var. Prof. Dr. Ergönül durumu şöyle ifade ediyor: "Etrafımdaki pek çok kişiye de bu tür ödül mektupları geliyor. Hemen hepsi ya 'Kim Kimdir' isimli ansiklopedilerde biyografime yer vermek için doğrudan bir ücret talep ediyor ya da başta 'şu ödüle layık görüldünüz' deyip, ardından ödülü bana göndermek için kredi kartı numaramı soruyor. " Böyle maillere hiç itibar etmediğini belirten Prof. Dr. Ergönül'e göre benzer mektup alan bilim insanları, haberin sevincine kapılmadan önce kaynağına dikkat etmeli ve ödülü veren kuruluşu iyice araştırmalı.

Aslı Ortakmaç