Piri Reis'in 16 İstanbul haritası

2013, ünlü denizci Piri Reis'in 1513 tarihli ilk dünya haritasını tamamlamasının 500'üncü yılı olması sebebiyle, UNESCO tarafından "Piri Reis'i Anma Yılı" ilan edildi. Biz de bunun üzerine ünlü Piri Reis uzmanı Cevat Ülkekul ile görüşmek üzere Erenköy'deki evine gittik. Tarihi haritaların içinde geçen ömründe araştırdıklarından ve biriktirdiklerinden bir yazı hazırlayalım istedik. Ülkekul, dört yıl harita genel komutanlığı yapmış olan, harita mühendisi emekli bir tümgeneral. Türk denizcilik tarihi ve Piri Reis uzmanı olan Ülkekul'un Piri Reis ile Türk denizcilik ve haritacılık tarihi üzerine birçok kitabı bulunuyor. Bize, Piri Reis, haritaları ve Bahriye'si üzerine tartışmalı olan konuları anlattı. "Bu harita ancak uzaydan çizilmiş olabilir" türündeki şehir efsanelerine bilimsel boyutta açıklama getirdi.
Cevat Ülkekul öncelikle Piri Reis'in haritasını mistik bir yolla çizmediğini denizcinin Bahriye'sinde yer alan şu sözlerle açıklıyor: "Bu kitap sizler için bölüm bölüm yazılmaktadır.
Bu kısımda da size Akdeniz'in bütün özelliklerini yazıverdim. Siz de bir dua ediverin. Çünkü ey olgun kişi bu ülkenin insanına (Akdeniz kıyılarında yaşayanlardan bahsediyor) durumu bilmeleri için Akdeniz ile ilgili bilgi gereklidir. İşte bu nedenle bunları hatırladım, yazdım, sonra da Bahriye adını koydum. …Deniz bilimi ve denizcilik sanatı alanında bir hatıra kitap yazdım. Bugüne değin hiç kimse, bu konularda yararlı bir yapıt bırakmamıştır. Bu amaçla Akdeniz kıyılarının ve adalarının bayındır ve ören yerlerini, limanları ve suları ile denizdeki taşlarını ve sığ kesimlerini denizcilik yaparken edindiğim kesin bilgilere ve kendi gözlemlerime dayanarak inceledim ve bunları eksiksiz olarak açıkladım…"
Piri Reis bu duygular ve arzular içinde Akdeniz kıyıları ve adalarını dolaşarak, buralardaki insanlarla iyi ilişkiler kurarak yıllarca bilgi ve belge toplamış.
Yanında yetiştiği amcası ünlü denizci Kemal Reis öldükten sonra Gelibolu'ya çekilmiş ve ilk yapıtı olan 1513 tarihli dünya haritasını çizmiş. Haritasını 1517'de Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim'e sunmuş. Çok beğenilerek Saray Kütüphanesi'ne konan harita yıllarca orada kalmış. Ta ki 1929 yılında Topkapı Sarayı müzeye dönüştürülürken, Piri Reis'in dünya haritasının Amerika kıtasının Orta ve Güney kıyılarını içeren ve tüm haritanın altıda birini oluşturan bir parçası, sayım sırasında ortaya çıkarılana dek…
KOLOMB'UN HATASINI TEKRARLADI
Ülkekul, haritanın uzaydan bakılarak çizilmediğini, Piri Reis'in çalışmalarında Kolomb'un haritasını ve keşifl er çağında hazırlanan Portekiz altın haritalarını kullandığını açıkça kaydettiğini de anlatıyor. Kolomb Yeni Dünya'ya değil, Çin ve Japonya'ya ulaştığına inandığı için Küba'yı Çin, Haiti'yi Japonya olarak kabul etmiş. Bu nedenle Küba adası kıyılarını Çin kıyıları olarak çizmiş, Haiti Adasını da, gerçek konumuna ters olarak kuzey-güney doğrultusunda göstermiş.
Piri Reis, Kolomb'un bilgi ve çizimlerine güvendiği için, kendi haritasına Kolomb'un çizim biçimini aynen almış. Ancak yeniliklere açık bir bilim adamı ve denizci olduğu için daha sonra hatasını anlayıp düzeltmelerini yapmış.
Piri Reis Bahriye'sinde Kolomb ve haritasından söz ederken şöyle diyor: "Cenova'da bir astrolog varmış.
Ona Kolon derlermiş. Onun eline İskender'den kaldığı sanılan hoş bir kitap geçer. O kitapta tüm denizleri bir bir toplayıp yazmışlar imiş. Bu kitap bir Frenk iline, Cenova'ya gelmiş; fakat onun ne olduğunu içeriğini bilememişler.
Ey dost! Kolon onu bulup okur, sonra da gidip İspanya Kralı'na sunar. Ona durumu ayrıntılı biçimde anlatır. Bunun üzerine Kral da ona gemi verir. Ey dost!
Kolon bu kitaba dayanarak hareket eder ve gidip Antilye'yi bulur. Daha sonra, hiç durmadan orayı fetheder. Böylece Antilye yolunun herkesçe bilinmesi sağlanır. Oraların haritası bize de ulaştı. Durum budur ve size her şeyi anlattım."
Ülkekul, Piri Reis'in dünya haritasının sağ alt köşesindeki yılan fi gürünün de yeniçağ Portekiz altın haritalarında yer alan bir fi gür olduğunu belirterek, Piri Reis'in Portekiz haritalarından faydalanmış olduğunu ispatlıyor. Piri Reis de zaten toparladığı bilgileri grafik yöntemiyle bir araya getirerek haritalaştırdığını açıklıyor.
16 İSTANBUL HARİTASI
Cevat Ülkekul şimdiye kadar bilinmeyen bir gerçekten de bahsediyor. Hiç İstanbul haritası çizmemiş olmasına rağmen, günümüze gelen 16 tane Piri Reis imzalı İstanbul haritası bulunduğundan...
Ülkekul bu durumu şöyle açıklıyor: "Piri Reis'ten sonra Bahriye'si defalarca kez kopyalanmış. Her seferinde içine yeni yeni haritalar da eklenmiş. Çok da güzel haritalar bunlar. Ancak Piri Reis'e saygıdan dolayı haritacılar asla kendi isimlerini kullanmamışlar çok uzun yıllar.
Her yaptıklarını Piri Reis'e atfetmişler."
Bu haritaların içinde İstanbul kelimesinin yazılı olarak kullanıldığı ilk İstanbul haritası da bulunuyor. Unkapanı'nın gösterildiği ilk harita da… Laleli Camii yapılırken hafriyat sırasında çıkarılan toprağın döküldüğü koyda kaybolan Hamza Kulesi'nin bulunduğu Langa Limanı da…