İHA pilotları böyle eğitiliyor

*2030 yılında 30 bin İnsansız Hava Aracı'nın (İHA) semalarda olacağı öngörülüyor. ABD'de bir yılda eğitilen İnsansız Hava Aracı pilotu sayısı ilk defa jet pilotlarının sayısını geçti.
*Üstelik 150 üniversite bünyesinde açılan eğitim programları ile birlikte sivil İHA pilotları da yetişmeye başladı. Fakat eğitimle çözülemeyen şeyler de var ve bu da pilotlarda post travmatik sendromlara ve çöküşlere yol açıyor.

Herkes gibi mesaisini yapıyor. Güne kahvesini içerek başlıyor, arabasına binip işine gidiyor. Günün büyük bir çoğunlunu eline ulaşan verileri analiz ederek, işi gereği bol bol kendisine gelen anlık görüntüleri izleyerek ve önündeki joystiği hareket ettirerek geçiriyor. Mesai saati bittiğinde evinin yolunu tutuyor. Eve geldiğinde kendisini eşi ve çocukları karşılıyor. Birlikte yemek yerlerken çocuklarına okulda o günü nasıl geçirdiklerini, herhangi bir sorunları olup olmadığın soruyor.
Ama benzer sivil hayatı geçiren pek çok çalışandan önemli bir farkı var. Mesai saatinde binlerce kilometre ötedeki bir İnsansız Hava Aracı'nı (İHA) Afganistan semalarında uçuruyor, gerekli görüldüğü durumlarda terörist olarak tanımlanan insanlar da dâhil olmak üzere yer hedeflerine füze yollayıp, saldırı düzenliyor. Çünkü o bir "joystik pilotu".
İçinde birbirine tezat bir paralel hayat barındıran ve bundan dolayı çok dramatik diyalog ve sahnelerin işlenebileceği bu hikayenin Hollywood'un gözünden kaçması imkansız, hatta içinde Oscar adaylığına dair gidilebilecek bir nüve barındırıyor. Kulağa çok fütüristik bir öyküymüş gibi geliyor değil mi? Fakat böyle paralel hayatlar yaşayan insanların sayısı giderek artacak zira ABD Hava Kuvvetleri'nde ilk kez İHA pilotu olmak için eğitilen kişisi sayısı, normal jet pilotu sayısını geçti. İHA pilotu sayısı orduda aktif pilot sayısının yüzde 8'ine erişti. Bu hızlı ivmeyi daha net görebilmek için 2007 yılında 300 olan pilot sayısının sadece beş sene içerisinde, 2012'ye gelindiğinde 1280'e yükseldiğini bilmek yeterli.
Ayrıca bir İHA'yı uçurmak için komutanından pilotuna, elektronik hedef saptama cihazı operatöründen anlık olarak akan yığınla bilgiyi analiz edecek personeline kadar pek çok insana ihtiyaç duyuluyor. Bu durum bu uçakların operasyonlarını hatasız ifa etmeleri için askerler haricinde sivillere de ihtiyaç duyulmasını beraberinde getiriyor, en azından dünya çapında bu uçaklara yapılan yatırımda yüzde 76 pay sahibi olan ABD'de.
İHA'lar gün geçtikçe gelişiyor ve birer ölüm silahına dönüşüyor. Yeni nesil İHA'lar olan Predator MQ-1 ve Reaper MQ-9 gibi uçaklar oldukça duyarlı sensörlere, Hellfire denilen füze sistemlerine sahipler ve lazer güdümlü bombalar atabiliyorlar. Reaper'ların bir operasyon gerçekleştirmeleri için gerekli personel sayısı 180 kişiye ulaşabiliyor.
Özellikle Afganistan, Pakistan, Yemen ve Somali'de etkin bir şekilde kullananılan bu uçakları ABD'nin adı ve yeri saklı tutulan üslerinden idare eden ana elemanlardan biri olan pilotun yanı sıra bir kişi de uçağın sensörlerini ve kameralarını kullanıyor.
2005 yılından bu yana İHA'ların çatışma alanlarında kullanımının yüzde 1200 artmasından ötürü ABD'deki Hollaman Hava Üssü gibi askeri İHA eğitim alanlarının yanı sıra 150 kadar Amerikan üniversitesi de bu alanda sivil personel yetiştirmek için eğitim programları açmış durumda. Hatta bunların içinden Florida'da bulunan Embry-Riddle Aeronautical Üniversitesi ve North Dakota Üniversitesi lisans düzeyinde dört yıllık program başlattı. ABD'de bu alana yeni bir istihdam sahası gibi bakılmaya başlanmasının ve bir trende dönüşmesinin arkasında yakın bir gelecekte askeri operasyonlar haricinde bu teknolojinin sivil operasyonlarda da etkin olarak kullanılacağı inancı ve böylece oluşacak büyük pazardan şimdiden pay alma düşüncesi yatıyor.

Günlük hayatları herkesinki gibi

İHA'ların bugün kullanıldığı gibi askeri amaçlar dışında atmosfer gözlemleme, hava tahmini ya da bilimsel araştırma, boru hatları takibi, yol kontrolü, arama ve kurtarma çalışmaları, hava fotoğrafçılığı, petrol, gaz ve mineral araştırmaları gibi sivil sahalarda kullanılmaya başlanması ile birlikte büyük bir ticari potansiyelin ortaya çıkabileceği öngörülüyor. Bu açıdan özellikle ABD Federal Hava Sahası düzenlemesi FAA'da, bu uçakların ülke içinde çeşitli amaçlarla kullanılmaya başlanmasına zemin hazırlayacak, değişiklikler bekleniyor.
"Unmanned Applications Institute International"ın (Uluslararası İnsansız Uygulamalar Enstitüsü) kurucusu Tom Kenville Kurs niteliğindeki eğitim programlarından faydalanacak olanların 50 ila 120 bin dolar yıllık gelir elde edebileceğini açıkladı. İHA pilotu ve operatörü yetiştirmek üzere kurs açmış olan Northwestern Michigan College'dan bir yönetici bu programa katılıp görevlendirilecek öğrencileri üniversite için aldıkları kredi borcunu ödemelerine katkısı olacağını ifade ederek teşvik ediyor.
ABD'de İHA pilotlarına eğitim verilen askeri tesislerden Holloman Hava Üssü'ndeki yetkililer İHA pilotlarında da basınca dayanıklılık testi gibi kıstasların dışında genelde jet pilotlarında aranan kıstasların arandığını açıklıyorlar.
Gizli tutulan askeri üslerde hergün İHA uçuran pilotların karşılaştığı en büyük zorluk ise anlık bilgi bombardımanı ve bir yandan günlük hayatlarına sokaktaki insan gibi devam ederken bir yandan da çatışma bölgelerinde yaşananları sanki oradaymışcasına gözlemliyor, işitiyor olmalarından dolayı ortaya çıkan tezatın yarattığı post travmatik bozukluklar ve sinirsel çöküşler. Operasyonlar esnasında anlık gelen işitsel, görsel ve analitik bilgi bombardımanı ile baş edememe ve çöküş sorununun önünü almak zor. Orlando'daki Central Florida Üniversitesi'nden James Szalma "Bu bir eğitim sorunu değil, insanın bilişsel sisteminin bir sınırları var" diyerek durumu özetliyor. Afganistan'da 23 sivilin ölmesine neden olan facianın da bu sorundan kaynaklandığı söyleniyor. Holloman'daki eğitimde öğrencilerin bu sorunla baş edebilme kapasitesini ölçmek için aşırı yükleme de yapılıyor.
Eğitim sonrası savaş alanındaki İHA'ları kullanan pilotları en zorlayan unsurun ise uzun süre hiç hareket olmayan bir yeri her an oluşabilecek bir tehdit karşısında teyakkuzda bir vaziyette takip etmek olduğu saptanmış. Pilotların bu teyakkuz halinde olma halini uzun süreye yayabilmelerini sağlamak için dünyanın en sıkıcı video oyunları geliştirilmiş orduda. Oyunda eğitim alan kişinin tek yaptığı hiç kımıldamadan sanal bir köyü gözetlemek. Ortalama olarak bir insanın dikkatini 10-15 dakika üst seviyede tuttuğu düşünülürse zor bir eğitim.
ABD ordusu bir pilotun oluşan anlık bir tehdit karşısında hızla harekete geçebilecek düzeyde teyakkuzda olmasını sağlamak için vibrasyonlu bir kemer bile ürettirmiş. Kemerdeki titreşimler pilotu uyarıp hangi yöne dikkat kesileceğini belirliyor.
Bir yandan pilotlar eğitilirken bir yandan da İHA'lar geliştirilmeye devam ediyor. ABD'nin gelecekteki hedeflerinden biri de yapay zekayla donatılmış, elde ettiği verileri analiz ederek kritik kararları kendi verebilen ve bağımsız hareket ederek operasyonları kendi başına yapabilen İHA'ları sahaya sürmek. Bu da beraberinde bir uçağın veri analizini kendi yapıp silah ateşleme kararını kendisinin verip vermeyeceği tartışmalarını beraberinde getiriyor. İHA teknolojisi bu noktaya gelir mi? Olabilir! Özellikle de askeri alanda geliştirilen bir teknolojinin kendisine pazar bulup sivil alanda da kullanılmaya başlamasıyla.
KEMAL PEHLİVANOĞLU
kemal.pehlivanoglu@aktuel.com.tr