Alkol ve sigara yasakları ülkesi

(USASABAH)

M.Furkan Özdil

Türkiye'nin gündeminde aylardır "temiz hava sahası" sloganıyla anılan sigara içme yasakları ve içkiyle ilgili düzenlemeler var.
USASABAH bir açıdan karşılaştırma yapabilmek ve başka bir ülkedeki uygulamayı gözler önüne sermek amacıyla, Amerika'daki sigara ve alkol tüketimiyle ilgili düzenlemeleri araştırdı.
Sanıldığının tersine sadece Türkiye'de değil, son on yılda tüm dünyada yeni düzenlemeler vasıtasıyla alkol ve sigara kullanımının azaltılması hedefleniyor. Alkol ve Sigara karşıtı kampanyalar ile kamuoyu bilinci oluşturulmaya çalışılmasının yanında tüm dünyada hükümetler tarafından yeni yasaklar ve denetimler de uygulanıyor.
Araştırma gösteriyor ki, ABD'de alkol ve sigara ile ilgili uygulamalar Türkiye'deki uygulamalardan çok daha katı ve cezai yaptırımları da çok daha sert.

TAPDK Başkanı ABD'deki uygulamayı inceledi

Konuyla ilgili olarak geçtiğimiz haftalarda TAPDK (Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu) Başkanı Mehmet Küçük bazı temaslarda ve gözlemlerde bulunmak üzere Texas eyaletine geldi. New York'ta Gateway Initiative isimli Türk sivil toplum kuruluşunun toplantısında konuşan Küçük, yapmış olduğu ziyaretlerle ilgili olarak Amerika'daki alkol denetimi uygulamalarını incelediklerini ve Amerika da alkol satışı ve servisinin çok kısıtlı olduğunu ifade etti. Türkiye'de yapılacak olan yeni uygulamalarda Texas eyaletindeki uygulamaların örnek olarak alınacağını da sözlerine ekledi.
AMERİKA'DA SİGARA YASAKLARI
Tütün ve sigaranın doğduğu ve tüm dünyaya yayıldığı kıta olan Amerika kıtasında sigara ile ilgili tartışmalar hızla devam ediyor.
Geçtiğimiz son on yıl içerisinde hemen hemen tüm eyaletlerde bar ve restoranlarda sigara içilmesi yasaklandı. Birçok işyerinde de sigara kullanımına izin verilmiyor.
Açık alanlarda da sigara içme yasağı var

Amerikalılar sigara yasağı ile 2003 yılında New York'ta tanıştılar. New York'u kısa sürede California eyaleti izledi ve sigara yasağı hızla ülke geneline yayıldı. Amerika birleşik devletlerinde şuanda 13 eyalet (Alabama, Alaska, Indiana, Kansas, Mississippi, Missouri, North Carolina, Oklohoma, South Carolina, Tennese) dışında tüm eyaletlerde kısmi ya da genel olarak sigara yasağı uygulanıyor.
New York, California, Washington dâhil olmak üzere 27 eyalette bar, restoran ve işyerlerinin yanı sıra okul ve hastanelere ait açık alanlarda da sigara içilmesi yasak.
İşletmeci tepkilerine rağmen yasak sürüyor
Sigara yasaklarının bu denli genişletilmesi ve sıkı kontroller sonrası getirilen para cezaları ve mekân kapatma cezalarının ardından bar ve restoran işletmecileri başta olmak üzere sigara içenler tarafından şikâyetler dile getirilmeye başlandı.

(Amerika'da Eyaletlere göre sigara yasaklarını gösteren tablo. Beyaz renklilerde kamuya açık alanlar, bar ve restoranlarda sigara kullanım yasağı mevcut. Sarı renklilerde açık alanlarda ve restoranlarda sigara içilemiyor. Kırmızı renklilerde restoranlarda sigara kullanımı yasak. Pembelerde ise bar ve restoranlarda sigara kullanılamıyor. Siyah renkliler eyalet çapında değil, kasaba ve şehre göre sigara yasağı olduğunu gösteriyor.)

Yasaklardan sonra bar ve restoran işletmecileri zarara uğradıklarını, uzun vadede bu sektörlerin derin yaralar alacaklarını iddia ettiler. Mekân sahiplerinin şikâyetlerinden sonra inceleme başlatan ABD Sağlık Bakanlığı yakın ya da gelecek tarihte sigara yasağının işletmeleri olumsuz etkileyecek sonuçlar doğurmayacağını ileri sürdü. Sağlık bakanlığı yasağın yürürlüğe girmesinden sonra bar ve restoranlardaki kirli hava oranının altı misli azaldığını da ifade etti. Bunun üzerine New York Gece Hayatı Derneği Başkanı Paul Seres yaptığı açıklamalarda bar ve restoranların ciddi zararlara uğradıklarını, Sağlık Bakanlığının ortaya koyduğu rakamların içerisinde McDonald's ve Starbucks'ında bulunduğunu bunun sonuncunda ortaya çıkan rakamların aldatıcı olduğunu ileri sürdü.(Sadece Manhattan adasında 158 adet Starbucks, 83 adette McDonald's bulunuyor.)
18 yaş altındakilere sigara satışı yasak, kimlik gösterimi şart

Amerika Birleşik Devletlerinde sigara alımı esnasındaki kontroller de çok sıkı bir şekilde uygulanıyor. Alkol satın alırken olduğu gibi yalnızca fotoğraflı bir kimlik gösterildiği takdirde sigara alınılabiliyor. Yaygın olarak 18 yaş sınır olarak belirlenmiş olsa da Alabama, Alaska, New Jersey, Utah eyaletlerinde bu sınır 19'a yükseltilmiş durumda. Federal yasalar 27 yaşının altındaki kişilerin sigara alımı esnasında kimlik göstermelerini zorunlu kılıyor.
AMERİKA'DA ALKOL DÜZENLEMELERİ NASIL?

Amerika'daki alkol ile ilgili düzenlemeler çok daha eskilere dayanıyor. İlk olarak 1933'lerde eyaletler alkollü içeceklerin kullanımına yaş sınırı getirmeye başlamışlar. Önceleri eyaletler arası farklılıklar gösteren bu sınır 18 ile 21 yaş arasında değişiyordu.
21 yaş altı alkol satışı yasak!

"1984 Ulusal Alkol Kullanma Yaş Sınırı Yasası" ile tüm eyaletlerde alkol kullanımı düzenlenmiş ve alkol kullanma sınırı 21'e yükseltilmiş. Bu sınır yalnız alkol kullanımını değil içeceklerin satın alma yaşını da belirliyor. Alkollü içecek ya da likörlü içecek alımı esnasında fotoğraflı bir kimlik gösterilmesi zorunludur ve bu kontroller alkol satıcısı tarafından son derece sıkı olarak uygulanıyor.
Aksi takdirde yasanın öngördüğü yaşın altındaki bireylerin alkollü halde işlediği suçlarda alkollü içeceği temin ettiği yerin sahibi aynı suçu işlemişçesine yargılanıyor.
Örneğin 20 yaşında bir genç alkollü araç kullanırken yayaya çarpar ve ölümüne sebebiyet verirse, alkollü içeceği temin ettiği kişi de adam öldürme suçuyla yargılanıyor.

Pazar günü alkollü içecek satılamıyor
Alkol satışı ülke genelinde Pazar günleri eyalet mahkemelerince yasaklanmış durumda. Utah, Colorado, Kansas, Nebraska, Oklohoma, Arkansas, Minnesota, Illinois, Indiana, Kentucky, Tennesse, Alabama, Georgia, South Carolina, Connecticut eyaletleri haricinde kalan 36 eyaletin tamamında Pazar günleri alkol satışı yapılamaz. Konuyla ilgili olarak bazı özel düzenlemeler getirilmiş, örneğin Texas eyaletinde Pazar günleri belirli saatlerde restoranlarda yemeğin yanında belli miktarlarda alkollü içecek servisi yapılabilir.
Alkol satışı ile ilgili sınırlamalar bununla da sınırlı kalmıyor. Aralarında New York, California, Texas ve Florida'nında bulunduğu 38 eyalette tüm alkollü içeceklerin satışı için lisans gerekiyor. Geri kalan 13 eyaletteyse kontrollü satış uygulanıyor.
Lisans olmadan satış yapılamıyor
Alkollü içecek ve likörlü içecek satışı için alınması gereken lisans oldukça zor şartların yerine getirilmesi sonucu veriliyor.
İzinsiz olarak halka açık alanlarda alkol tüketimi yasak
Alkollü içecek satış lisansı hükümet tarafından hazırlandıktan sonra belediyeler tarafından düzenlenerek satıcıya verilir. Lisansı olmayan kişiler haricinde kimse satış veya reklam amaçlı alkol dağıtımı yapamaz. Tüm bunlarla beraber halka açık alanlarda da izinsiz alkol tüketimi yasaktır. New York başta olmak üzere bir çok eyalette yalnız alkollü içeceklerin satışına değil halka açık alanlarda içilmesine de izin verilmiyor.
Alkollü içecek satışı için aranan özellikler oldukça belirleyici

Alkollü içecek satışı için aranan özelliklere bakacak olursak kişinin:
• 21 yaşının üzerinde olması
• Defterdarlıktan alınmış satıcı izninin bulunması
• Alkollü içecek satış kursunu tamamlamış
olması gerekmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde belediyeler alkollü içecek satışı için A-B-C lisanları diye ayrılmış olan 3 farklı lisans verirler.

A tipi lisans genellikle bakkallara verilir ve bira gibi malt ile fermantasyona uğramış "sarhoş" edici ürünlerin satışına izin verir.
B tipi lisans ise restoran, kafe ve barlara verilir. B tipi lisansta fermantasyona uğramış, sarhoş edici içeceklerin satışına izin verir.
C tipi lisans diğer iki lisans ile aynı olmakla beraber, iş yerlerine verilen lisans türüdür.
Bunlardan ayrı olarak birde "geçici B tipi" lisans vardır ki bu genellikle "piknik" lisansı olarak bilinir. Fuar, festival gibi halka açık alanlarda kısa süreli alkol satışına izin verir. Ayrıca ulusal dernekler, localar ve kiliselerde alkol satımı ve kullanımı için yerel yönetimlerden izin alırlar.

(Lacivert boyalı alanlar da tüm alkollü içeceklerin satışı için lisans gerekli. Mavi renkli alanlarda kısmi lisans uygulaması yapılıyor. Mor renkte karışık bir uygulama söz konusu. Pembe renkli alanlar da ise yerel yönetimler karar veriyor)
Alkollü bir şekilde araç kullanana 90 gün hapis cezası, Lindsay Lohan da cezalılar arasında
Amerika Birleşik Devletlerinde alkollü araç kullanma ve izinsiz alkollü içecek kullanma ile ilgili caydırıcı cezalar bulunmakta. Eyaletler arasında farklılık göstermesine rağmen ülke genelinde standart olarak kabul edilmiş olan oran 0.6 BAC(Blood Alcohol Content)'dir. Birçok eyalet mahkemesi 0.20 yada 0.15 BAC üzerinde yakalanmış olan sürücülere ciddi cezalar verir.(hapis cezası, para cezası, rehabilitasyon merkezlerine sevk, alkol kelepçesi vb.)
2007 yılında alkollü araç kullanırken yakalanan Amerikan sinema oyuncusu Lindsay Lohan mahkeme kararlarını uymadığı gerekçesiyle 2010 yılı Temmuz ayında 90 günlük hapis cezasına çarptırılmıştı. New York'ta 0.18 BAC ve üzerinde alkollü olduğu tespit edilen şoföre ilk seferinde 500$ ila 1.000$ arasında para cezası yada 1 yıla kadar hapis cezasına çarptırılır. İkinci seferde ise cezalar 5.000$ yada 4 yıl hapis istemine yükselir. Üçüncü sefer yakalanması durumunda ise şoför 10.000$ para cezasına yada 10 yıl hapis cezasına çarptırılır.

(Ünlü sinema oyuncusu Lindsay Lohan, alkollü araç kullandığı için Mahkeme önünde)

TEXAS MODELİ DAHA DA ZORLAYICI
TAPDK Başkanı Küçük'ün model olarak gösterdiği Texas modeline bakacak olursak, 1935 tarihli kurulmuş olan ve sektördeki üretim, ithalat, ihracat, dağıtım ve reklam gibi tüm alanlarını denetleyen, sektörün tüm kanallarını kontrol eden Texas Alkollü İçecekler Komisyonunu görürüz. Komisyonun temel ilkesi gençlerin alkollü içeceklere meyil etmelerine mani olmak ve güvenli şekilde alkol ticaretinin oluşmasını sağlamak olarak ilan edilmiştir. Texas Alkollü İçecekler Komisyonu Uygulama, Düzenleme, Kaynak ve Hukuk dairesi olmak üzere dört daireden oluşan bir yapıya sahiptir. Kurum politikası gereği, daireler mümkün oldukça hızlı sonuç almaya ve toplumsal faydayı gözetmeyi hedeflerler. Texas Alkollü İçecekler Komisyonunun aldığı kararlar ışığında Texas'daki sosyal hayatı inceleyecek olursak:
*Eyalet sınırları içerisinde her gün, her an alkollü içecek satışı yapılamaz.
*Alkollü içecekler 10.00-21.00 saatleri arasında satış izni olan özel yerlerden alınabilir.(Bira ve şarap izin özel mahkemelerin kararları vardır.)
*Likör mağazaları Pazar günleri kapalıdır. Pazar günleri marketler ve bakkallarda alkollü içecek satamazlar. Restoranlar da ise yalnızca yemeğin yanında belirli miktarda servis edilebilir.
*21 yaşın altında alkol alımı ve tüketimi yasaktır.
*Alkollü araç kullanırken yakalanan şoförün ilk seferde 90 gün, ikinci seferde ise 180 gün ehliyetine el konulur. Üçüncü seferde ise aracı bağlanır.
*Araç içerisinde alkol taşınması yasaktır. Alkollü içecekler açılmamış halde bagaj içerisinde taşınabilir.