İran'ın gerçek kitle imha silahı: "Petrol fiyatları"

(USASABAH)
Daniel Fisher*
Dünyanın geri kalan ülkelerinin İran'ın Petrol ihracatına ambargo koyacağını duyurması üzerine, İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Rıza Rahimi Hürmüz Boğazı'nı kapatabilecekleri tehdidini savurdu. Geçtiğimiz hafta petrol fiyatları bu yüzden %8 arttı.
İran'ın blöf yaptığını düşündürecek birçok gerçek neden var. Boğazdan geçen askeri gemilere saldırmak yalnızca askeri bir intihar olmaz, bu yöndeki bir müdahale İran rejiminin ihtiyaç duyduğu, günlük 2.1 milyon varillik ihracattan elde edeceği parayı da yok eder. Ancak, İran'ın eli yine de çok güçlü. Gemilerin dar boğazdan geçişinin önlenmesi ve dolayısıyla ham petrol ticaretinin engellenmesi söz konusu ki, bu miktar da Enerji Bilgilendirme İdaresi'nin (EIA) verilerine göre dünyadaki ham petrol oranının %20'sine tekabül ediyor.
Ekonomist Ed Hirs'in 2010'da kağıt üzerinde gösterdiği üzere, Orta Doğu üretimindeki günlük 10 milyon varillik kayıp, kısa dönemde petrol fiyatlarının varil başına 413 dolara çıkışına sebep olacakken, tüketiciler, alım gücündeki yetersizlik nedeniyle hızla diğer yakıtlara yöneleceklerdir. Ve böyle bir şok, ABD ekonomisini mahvetmek ve tekrar bir ekonomik bunalıma girmesine neden olmak için yeterli olacaktır. St Louis FED ile Ekonomist Kevin Kliesen, Petrol fiyatlarındaki ani ve sürekli artışların ekonomik bunalım ihtimalini önümüzdeki yılda %50, sonraki üç yılda ise yüzde 90 arttırabileceğini öngördüler.
Kliesen, "Eğer tarihsel verilere bakarsanız, ABD'deki on ekonomik bunalımın dokuzunun petrol fiyatlarındaki ani yükselme sonrasında gerçekleştiğini görürsünüz. Eğer ekonomik kriz yeterince büyükse, bu da insanların gelecekteki para harcama yollarını düzenlemelerine neden olur." diyor.
Benzin fiyatlarındaki 50 centlik bir yükseliş, ABD'deki tüketicilerin cebinden çıkacak olan yıllık 70 milyar $ anlamına gelmektedir. ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke'ye kariyerinin henüz başlarındayken petrol fiyatlarının yükseleceğiyle ilgili beklenmedik bir açıklamanın, iş dünyasında sermaye yatırımı harcamalarının ertelenmesine neden olabileceğini yazmıştı. Çünkü bu durumda iş adamları için "ne olacağını bekleyip görme" seçeneğinin değeri, yapılacak bir yatırımdan elde edilecek değeri geçecektir.
Ekonomistler, 2008'deki mali çöküşü yeniden değerlendirdiklerinde, petrol fiyatlarında meydana gelen %55'lik ani sıçrayışın, ekonomik etkinliklerdeki çöküşün nedeni olduğunu tespit etmekteler. Örneğin San Diego'daki California Üniversitesi'nden ekonomist James D. Hamilton, 2003 yılında bulduğu bir modelle petrol fiyatlarının Gayrisafi Yurtiçi Hâsılayı nasıl etkilediğini tahmin edebildi. Hamilton, 2008 yılının 3. çeyreğindeki gayrisafi yurtiçi hâsılada gerçekleşen düşüşü %0,2 den daha az bir hatayla tespit etti.
Şaşırtıcı olan, Hamilton'un 2009 yılında kongrede, petrolün diğer birçok problemle birlikte ekonomik zararlara sebep olduğunu söylemesi. Örneğin petrol fiyatlarındaki değişikliklere bağlı olarak 2008 yılının ilk üç çeyreğinde, konut inşaatı sektöründe GSYİH' de yarım puanlık daralma gerçekleşti. Bu daralma bazı tüketicilerin banliyölerde ev almamalarına neden oldu. Çünkü bu tüketicileri yaşam maliyetindeki artış, yatırım yapma konusunda tüketiciyi düşündürüyordu.
Hamiton Kongrede, ayrıca bu durumun, konut sektöründe daha önce var olan problemlere ek olarak, üretim ve istihdamda kendi kendini besleyen dinamiklerdeki ekonomik düşüşe neden olarak terazinin dengesini değiştirdiğine işaret etti. Yine aynı konuşmada, ekonomideki bu yeni sürüklenişin petrol fiyatlarında yaşanan şok yükselişlerin sonucunda gerçekleştiğini düşünmemek için çok az sebebin var olduğunu kaydetti.
St. Louis FED de ekonomide son yaşanan düşüşlerden sonra yüksek petrol fiyatlarının ekonomiye, birçok insanın düşündüğünden daha çok etkileri olduğuna inanıyor.
Ekonomist Kliesen, petrol fiyatlarında yaşanan bu durumun birçok başka şeydeki düşüşün ana nedeni olduğunu bizzat bana söylemişti.
"Açıkça o dönemde ekonomiyi mahveden bir çok şokla karşılaştık. Ancak petrol fiyatlarındaki bu artış, ekonomik krizler ve konut sektöründeki düşüşe dair yapılan tüm ekonomik tahminler sırasında kaybolup gitti."
Kliesen'e göre petrol fiyatlarındaki ani değişiklik özellikle yatırım malları pazarını çok kötü şekilde vurdu. Çünkü iş adamları yatırımları fiyatların nereye gideceğine dair bir öngörüye sahip olana kadar durdurdular. (Bu tez Bernanke'nin bu konudaki genel görüşüne daha uygundur.) Kliesen'e göre yüksek petrol fiyatları aynı zamanda, yatırımcıların paralarını ekonomideki değişimlerden daha az etkilenen sektörlere doğru kaydırmalarına neden olur ve böyle bir yeniden dağıtım maliyetlidir.
2000 yılında Uluslar arası Para Fonu (IMF) tarafından yapılan bir araştırma petrol fiyatlarındaki 5 dolarlık bir artışın gelecek dört yıldaki Dünya gayri safi yurtiçi hasılasını %0.25 oranında azaltacağını bulmuştu. Fakat ABD üzerindeki etki daha büyük olarak, %0.3 oranında gerçekleşti, bu da bu ülkenin kişi başına düşen enerji tüketimiyle yakından ilgili.
ABD Enerji Bilgilendirme Ajansı'na göre Hürmüz Boğazı'ndan günde 14 ham petrol yüklü tanker geçiyor, 33 kilometre genişliğindeki boğaz Ajans tarafından "dünyanın en önemli petrol transit geçiti olarak değerlendiriliyor.

---

* Forbes dergisi kıdemli Editör
4 Ocak, Forbes