Mao'nun sağındaki adam

Davıd Barboza
Kırk yıl önce Şubat ayında ABD Başkanı Richard M. Nixon, on yıllarca süren husumetin ardından Çin'le ilişkileri düzeltmek amacıyla Pekin'e tarihi bir ziyaret gerçekleştirmişti.
Air Force One uçağından inmiş ve Çin Başbakanı Zu Enlai ile el sıkışmıştı. O anı yakalayan bir fotoğrafta, Zu'nun hemen arkasında uzun boylu gözlüklü bir Çinli tercüman göze çarpıyor. O adam Ji Chaozhu. Bugün 82 yaşında olan Ji, "O günü gayet iyi hatırlıyorum. Başbakan Zu bana hemen arkasında durmamı ve dikkatle dinlememi söylemişti," diyor.
1954'te Cenevre'de ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles, Çinli mevkidaşıyla el sıkışmayı reddettiğinde de Zu'nun yanındaydı. 20 yılı aşkın süre Çinli liderler için İngilizce tercümanlığı yaptığı için Ji sayısız tarihi fotoğrafta görülüyor: 1971'de Tiananmen Meydanı'nda Mao Zedung ve Amerikalı gazeteci Edgar Snow ile (Çin'in ABD ile iyi ilişkiler peşinde olduğunun ipuçlarından biri) ve 1979'da ABD'ye yaptığı ziyaret sırasında Deng Xiaoping'e bir kovboy şapkasını giymesinde yardım ederken.
Tarihçiler Ji'nin İngilizce kabiliyetinin geçen yüzyılın ikinci yarısındaki en önemli diplomatik misyonlarından biri sırasında müzakerelerin şekillenmesine yardımcı olduğunu söylüyor. Geçenlerde gizliliği kalkan Beyaz Saray belgeleri, Ji'nin Nixon ve Kissinger'ın 1970'lerin başında Çinli liderlerle yaptığı kritik önemdeki toplantıların çoğuna katıldığını gösteriyor. Buna Kissinger'ın Temmuz 1971'de Çin'e gizli ziyaretinde yapılan görüşme de dâhil.
Ji, Kore Savaşı'nı sona erdiren görüşmelere de katıldı. 1960'lar ve 1970'lerde Çinli liderler arasındaki komplolara ve iktidar mücadelelerine tanıklık etti. Ji, Çin-Amerikan ilişkilerinde oynadığı rol yüzünden gurur duyuyor. "Bu iki büyük ülkenin barış içinde yaşamasını istedim. Bağım olan iki ülkeydi onlar" diyor. Dört yıl önce "Mao'nun Sağındaki Adam" adlı yaşamöyküsünü yayınlayan Ji, 1929'da Çin'in kuzey eyaleti Şanzi'de doğdu. 30'ların sonunda ailesi Japon işgalinden önce güneye kaçtı, ardından ABD'ye gitti. Ji New York'ta büyüdü ve Harvard Üniversitesi'ne girdi.
Fakat ailesi Mao'nun zaferinin ardından 1950'de Çin'e dönünce üniversiteden ayrıldı. "Kore Savaşı patlak verdiğinde iki ülkeye duyduğum sevgi arasında bölündüm. Fakat temelde Çinli olduğumu biliyordum" diye anlatıyor. Ateşkes ilan edildikten kısa süre sonra Dışişleri Bakanlığı'na girdi ve sonraki 30 yıl boyunca Mao ("Tercüme ederken fazla yüksek sesle konuştuğumdan şikâyet ederdi"), Zu ("Baba gibiydi"), ve Deng ("Çok kısaydı, tercüme ederken alçalmak için bacaklarımı bükmek zorunda kalıyordum") gibi Çinli liderlerin tercümanı olarak görev yaptı. Fakat Ji, 1966'dan 1976'ya kadar devam eden Kültür Devrimi'nde siyasi komploların kurbanı oldu.
Zu ile ilişkisi yüzünden Nixon'ın ziyaretinden sadece birkaç ay sonra Dışişleri Bakanlığı'ndan kovuldu. Kırsal bölgedeki çalışma kamplarına gönderildi. Mao'nun ölümünün ardından Ji 1979'daki Amerika ziyaretinde Deng Xiaoping'e eşlik etti ve yıllar içinde Jimmy Carter, Ronald Reagan ve George Bush gibi başkanlarla tanıştı. Çin' in Fiji ve İngiltere büyükelçiliklerine atandı ve Birleşmiş Milletler'de genel sekreter yardımcılığı görevini yürüttü. Belleği zayıfladığı ve kelimeleri karıştırdığı için eşi Wang Xiangtong gelip bu usta tercümanın jestlerini ve düşüncelerini tercüme ediyor: "Bizler hayatta kalmayı becerenleriz. Demeye çalıştığı şey bu" diyor.