Çalışanı olmayan vasıflı iş

Çin'in deniz kıyısındaki Philips Electronics fabrikasında yüzlerce işçi, elleriyle ve gelişmiş aletlerle elektrikli tıraş makinelerini monte ediyor.
Fakat uygulanan bu yöntem artık eski. Çünkü Hollanda kırsalındaki kardeş fabrikada 128 robot kolu bir yoga esnekliğiyle aynı işi yapıyor. Video kameraların yönlendirmesiyle birçok maharetli insanın bile yeteneğini geride bırakıyor. Robot kollarından biri, iki bağlantı telini üçer kez kusursuzca büküyor ve insan gözünün neredeyse göremeyeceği kadar küçük deliklere sokuyor. Kollar o kadar hızlı çalışıyor ki, makineleri kontrol eden insanların zarar görmemesi için cam kafeslere kapatılmaları gerekiyor. Üstelik bunların hepsini yılın 365 günü, üç vardiya yapıyor ve kahve molası bile istemiyorlar. Buradaki fabrikada vardiya başına birkaç düzine işçi çalışıyor, yani Çin'in zhuhai kentindeki fabrikanın onda biri kadar. Burası gelecek.
Yeni nesil robotlar otomobil üreticileriyle diğer ağır sanayi imalatçılarının yaygın olarak kullandıkları makinelerden çok daha hünerli. Artık hem imalat, hem de dağıtım sektöründe işçilerin yerini onlar alıyor. Hollanda'dakine benzer fabrikalar, yüz binlerce düşük vasıflı işçi istihdam eden Apple ve diğer elektronik devleriyle ilginç bir tezat oluşturuyor. Philips'in Drachten'daki üretim bandından sorumlu olan Binne Visser, "Bu makinelerle dünyada yapamayacağımız tüketici cihazı yok" diyor. Birçok sanayi yöneticisi ve teknoloji uzmanı, Philips'teki yaklaşımın Apple'da da güç kazandığını belirtiyor. Çünkü Apple iPhone'ları imal eden Foxconn bir yandan yeni fabrikalar kurup akıllı cep telefonları yapacak binlerce işçi alıyor, bir yandan da Çin'deki işgücünü destekleyecek milyonlarca robotu birkaç yıl içinde devreye sokmayı planlıyor. Bu arada kaç işçinin çıkarılacağı da açıklanmıyor. Fakat şirketin başkanı Terry Gou, daha çok robot kullanılmasını istiyor. Resmi haber ajansı Xinhua, Ocak'ta Gou'nun bir milyonu aşkın çalışanıyla ilgili olarak, "İnsanlar aynı zamanda hayvandır ve bir milyon hayvanı idare etmek başımı ağrıtıyor" dediğini bildirmişti.
Robotların azalan maliyeti ve artan becerileri istihdamın hızla düşüp düşmeyeceği tartışmalarını yine alevlendirdi. Nitekim Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden Erik Brynjolfsson ve Andrew McAfee, bu yıl çıkardıkları "Makineye Karşı Yarış" adlı kitaplarında da bu hızlı dönüşümü ele alıyor. Kitapta, "Robotların bu hız ve ölçekte insanların yerini alması nispeten yeni bir gelişme olması bakımından çok derin ekonomik sonuçlara gebedir" denildi. Yazarlara göre ucuz otomasyona geçiş, 20'nci yüzyılda tarım teknolojilerinde değişim getirecek. Bu dönem içinde ABD'deki tarım nüfusu toplam işgücünün yüzde 40'ından yüzde 2'sine düşmüştü. Fakat Glendale'deki Applied Minds firmasından emektar robot bilimcisi ve endüstriyel ürün tasarımcısı Bran Ferren, hâlâ çetin engellerin olduğunu savunuyor. "Önceleri ben de elinden her iş gelen evrensel robot fikrine safça kapılmıştım. Ama etrafta insanların bulunması gerek. Üstelik insanlar, örneğin, bir radyatörün nasıl şuraya sıkıştırılacağını, bir hortumun nasıl buraya takılacağını çıkarmakta gayet iyiler. Böyle şeyler robotlar için hâlâ zor" diyor. Teknik güçlüklerin yanında bir de örgütlü işçilerin ve sendikaların iş kaygıları var.
Asya'daki emek ve nakliye maliyetlerinin artışı ile fikir hırsızlıkları sebebiyle bazı operasyonlar Batı'ya döndüyse bile robotların yükselişi yaratılacak istihdamı karşılamayabilir. San Francisco'nun güneyindeki Milpitas'ta Flextronics firmasının bir güneş paneli fabrikası var ve oradaki bez afişte, "California'ya İstihdam ve İmalatı Geri Getiriyoruz!" deniyor. Oysa tesiste her yer robot; çalışan birkaç işçi var. Ağır yük kaldırmayı ve hassas işçilik yapmayı gerektiren işlerin neredeyse hepsi robotlarca yürütülüyor. İşçilerse fazlalıkları alıp düzeltiyor, telleri geçiriyor ve bazı vidaları sıkıyor. Bu gelişmeler milyonlarca işçinin istihdam edildiği diğer sektörleri de etkiliyor. O nlardan b iri, d ünyanın e n iyi koşucuları kadar hızlı hareket eden robotlarıyla dağıtım sektörü. Buradaki makineler insanlardan çok daha etkili bir şekilde nakledilecek malları saklıyor, bulup çıkarıyor ve paketliyor. Görüş ve dokunma teknolojisindeki hızlı ilerlemelerin bir sonucu olarak el işçiliği artık robotların menziline girdi. Örneğin Boeing'in geniş gövdeli ticari uçakları artık yüzeylerin üstünde hızla ve isabetle hareket eden dev makinelerce otomatik olarak perçinleniyor. California'daki Earthbound Farms çiftliğinde de yeni kurulan dört robot kolu, özel vakum ağızlarıyla organik marul dolu kapaklı ambalajları hızla nakliye kutularına koyuyor. Burada her robot iki ila beş çalışanın işini yapıyor.
Robot Yarışı Başlıyor
Geçen yıl Chicago'daki bir otomasyon fuarında Ron Potter, 250 bin dolara mal olan ve yıllık kazancı 50'şer bin dolarlık iki makine operatörünün işini yapan robotlu bir üretim sistemini tanıtmıştı. Factory Automation Systems adlı Atlanta merkezli bir danışmanlık firmasında robot teknolojisi direktörü olan Potter'ın belirttiğine göre 15 yıl ömrü olan makineler emek ve verimlilikten sağladığı tasarrufla toplam 3.5 milyon dolar kazandırıyor. ABD'l i hükümet yetki l ileriyle sanayi yöneticileri, otomasyona geçmeleri halinde bile fabrikaların değerli bir istihdam kaynağı olmayı sürdüreceklerini savunuyor. ABD tüketici elektroniği gibi gelişmiş imalat sektörlerinde rekabet edemezse ürün mühendisliği ve tasarım alanlarında da geri düşebilir. Ayrıca mavi yaka işler yitirilse bile verimli imalat yöntemleri sayesinde üretim bantlarının tasarımıyla işletiminde ve bağlı hizmetlerde yeni vasıflı işler yaratılacaktır. Robot üreticileri de sektörün başlı başına zaten bir iş kaynağı olduğunu belirtiyor. Uluslararası Robot Bilimi Federasyonu'nun geçen yıl hazırlattığı bir rapora göre robot üreticileri dünyada şimdiden 150 bin kişiyi istihdam ediyor. Fakat yeni imalat yöntemlerinde Amerika ve Avrupa'nın üstünlüğü şüpheli. Philips'in İcra Başkanı Frans van Houten, "Çinlilerin de robotlu üretime başlayacaklarını görüyorum. İmalatı yurda döndüreceksek bile bunu Çinliler o noktaya gelmeden yapmalıyız" diyor.
Daha Hızlı Üretim Bantları
Silikon Vadisi'nin kıyısındaki Tesla Motors tesislerinde sekiz robot, önlerine gelen her aracın çevresinde adeta bir bale gösterisi sergiliyor. Bir araç her istasyonda yalnızca beş dakika duruyor. Robot kolları bir insan gibi uzanıyor ve bir işten diğerine geçerken "elini" değiştiriyor. Otomobil fabrikalarındaki çoğu robot normalde bir iş yaparken Tesla'daki robotlar dört işi birden (kaynak, perçinleme, birleştirme ve parça yerleştirme) yapabiliyor. Yakında buradaki fabrikada her gün 83 Tesla S elektrikli lüks sedan araba üretilecek. Önümüzdeki yıl aynı üretim bandında spor tipi bir arazi aracı da imal edilecek, ama ondan önce robotların yeniden programlanması gerekecek. Tesla'nın fabrikası küçük olmakla beraber çok yönlü robotlarıyla önemli, sektöre örnek olabilecek bir aşamayı temsil ediyor. Bazı başka üreticilerse şimdiden daha büyük düşünüyor. Hyundai'yle Beijing Motors, Pekin dışında dev bir fabrikayı yeni tamamladı. WI Harper'dan Amerikalı risk sermayedarı Paul Chau'a göre bu fabrikanın bir özelliği var, o da rakiplerinin büyük tesislerine göre daha çok robot ve daha az insanla, üstelik Tesla'nın sahip olduğu esnekliğin aynısıyla yılda bir milyon araç üretebilmesi.
İnsanların Değişen Rolü
Josh Graves, Arizona'nın Tolleson kentinde depocu olarak çalıştığı on yılda otomasyon sistemlerinin işlerini nasıl kolaylaştırabileceğini görmüş. Fakat bunların nasıl yeni streslere ve güvensizliklere neden olabildiğini de biliyor. Çalıştığı dev tesisse Kroger süpermarketlerine kuru gıda dağıtıyor. 29 yaşındaki Graves liseyi bitirir bitirmez depoda çalışmaya başlamış. İşi gereği ağır kutuları kaldırıyor, uzun saatler çalışıyormuş. Bugünse forklifte benzer küçük bir araç kullanıyor. Başında bir kulaklık var ve oradaki bilgisayarlı sesi, bir ürünü alması veya bırakması için depoda nereye gitmesi gerektiğini söylüyor. Çalışanların "Beyin" dedikleri merkezi bir bilgisayar kullandıkları araçların hızını belirliyor. Müdürler işçilerin ne yaptığını dakikası dakikasına biliyor. California Teamsters sendikasının başkan yardımcısı Rome Aloise, çal ışanları n az bedensel iş yapmalarından ötürü kazaların azaldığını, fakat hızı bilgisayar belirlediği için stres psikolojisinin arttığını aktarıyor. Graves'in çalıştığı depo birkaç yıl önce gıda kutularını otomatik olarak saklayıp yerinden alan bir Alman sistemini yürürlüğe koymuş. Bunun sonucu olarak 106 kişi, yani işgücünün yüzde 20'si işten çıkarılmış. Kroger şimdi Tolleson'da yüksek otomasyonlu bir depo kurmayı tasarlıyor. Bazı işlerdeyse henüz otomasyon söz konusu değil. Personelin kestirilemez ortamlarda çalışmasını ve her seferinde farklı şeyler yapmasını gerektiren inşaat işleri; uçak, tekne veya arabaların içine fiberglas panellerin yerleştirilmesi gibi dokunmaya dayalı montaj işleri; sınırlı sayıda ürünün imal edildiği veya her ürünün birçok türevinin yapıldığı, robotların tekrar programlanmasının pahalıya geldiği montaj işleri gibi. Fakat liste giderek kısalıyor.
Palo Alto, California'daki bir sanayi bölgesinde elektronik "gözler", küçük bir kepçe ve vakum ağızlarıyla donanmış bir robot durmadan kutuları alıp bir taşıyıcı bandın üstüne bırakıyor. Robotun teknolojisi asl ında Microsoft'un Xbox oyunlarındaki Kinect hareket algılama sistemine dayanıyor. Bu robotlar sayesinde on binlerce çalışanın bu tip işler yaptığı FedEx ve UPS gibi kuruluşlar otomasyona geçebilecek. Robotun arkasındaki Menlo Park, California merkezli Industrial Perception Inc. genç bir teknoloji şirketi ve geliştirdiği makine her dört saniyede bir kutunun yerini değiştirebilirse ilk kontratını yapacak. Mühendislerse robotun kısa sürede çok daha iyi olacağından, her saniye bir kutuyu alıp yerine koyabileceğinden emin. Şirketin kurucularından Gary Bradski , "İmalat ve dağıt ımı tamamen değiştirmenin eşiğindeyiz. Bunun münferit bir olay olduğunu düşünmüyorum, bence uzun vadede internet gibi bir etkisi olacak" diyor.

JOHN MARKOFF