Dünya’nın en önemli lider değişimi: Çin

Abdülkadir Alkan / ŞANGHAY
2012 dünyada seçimler yılı olarak tarihe geçiyor. Toplam 26 ülkede gerçekleşen lider değişimleri dünya nüfusunun yarısını doğrudan etkileyecek. Bunlardan en önemlileri hiç kuşkusuz ki Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinden dördünü oluşturan ABD, Rusya, Fransa ve Çin.

ABD'de seçimler Salı günü yapıldı, Obama ikinci kez başkan seçildi. Mart ayında Rusya'da Putin, Kremlin'e üçüncü kez devlet başkan olarak çıktı, eğer 2018'e kadar 6 yıllık görev süresini tamamlarsa Stalin'den beri en uzun süre görev yapan yüce lider sıfatını kazanacak. Yine Mayıs ayında Hollande belki de mitinglerde verdiği Sarkozy'den farklı başkan olma vaadiyle Fransa'nın 17 yıl aradan sonra sosyalist Cumhurbaşkanı oldu.

Çin'in müstakbel liderleri
Çin Halk Cumhuriyeti'nde lider değişimleri yukarıdakilerden biraz daha farklı yaşanıyor. Göreve gelecek liderler, halkın sandık başında oy kullanmasıyla değil, karar mekanizmasının görünen yüzü Komünist Parti Politbüro Daimi Komitesi üyelerinin kapalı kapılar ardında gerçekleştirdiği müzakerelerle belirleniyor. Çin devlet haber ajansı Xinhua(Şinhua), Komünist Parti genel sekreter değişiminin yaşanacağı 18. Çin Komünist Partisi Genel Kongresi'nin 8 Kasım Perşembe günü başlayacağını bildirdi. Teamüller gereği devlet başkanı 5+5 yıl iki dönem görevde kalıyor. İkinci 5 yılda görevde olan başkan yardımcısının başkan olması bekleniyor. Bu yüzden 4. nesil liderler devlet başkanı Hu Jintao ve başbakan Wen Jiabao ikilisinin yerlerini 5. dönem liderleri sırasıyla devlet başkanı yardımcısı Xi Jinping(Şi Cinpin) ve başbakan yardımcısı Li Keqiang(Li Kıçiyan) ikilisine bırakmalarına kesin gözle bakılıyor. Türkiye'nin 2022 yılında başbakan ve cumhurbaşkanının kim olacağını kestirmek zor ama 2022'de göreve gelecek muhtemel Çin liderlerinin isimleri şimdiden kulislerde konuşuluyor; Hu Chunhua(Hu Çunhua) ve Sun Zhengcai(Sun Cıntsay)
Siyasi istikrar adına alınan önlemler
Çin'de devlet başkanları aynı zamanda Komünist Parti genel sekreterliği ve Merkez Askeri Komisyonu başkanlığı görevini de üstlenmektedir. Böylelikle güçler birliği sağlanarak iktidar savaşının önüne geçiliyor. Halen Çin Komünist Partisi Genel Başkanı olan Hu Jintao'nun parti genel sekreterliğini bu ay, devlet başkanlığı görevini önümüzdeki Mart ayında devretmesi bekleniyor. Devir teslim akabinde siyasi istikrarın sağlanması adına devlet başkanları askeri yetkilerini bir kaç yıl sonra devredebiliyorlar. Önceki başkan Jiang Zemin(Ciyan Zımin) devlet başkanlığını Hu Jintao'ya devrettikten iki yıl sonra askeri yetkilerini teslim etmişti. Hu'nun Merkez Askeri Komisyonu başkanlığı makamını Xi'ye ne zaman devredeceği henüz bilinmiyor.
Çin'de karar verme mekanizması
Aldığı stratejik kararlarla Çin'in ulusal ve uluslararası arenada kaderini belirleyen, yüce karar verme mekanizması Politbüro Daimi Komitesi'nin yapısı ve üyeleriyle ilgili genel kongrede yapılacak değişimler merak konusu. 2002'de düzenlenen 16. kongrede mutlak liderlikten kolektif liderliğe yönelik bir adım atılmış, Politbüro Daimi Komite üye sayısı 7'den 9'a çıkarılmıştı, önümüzdeki hafta yapılacak olan 18. kongrede üye sayısının yeniden 7'ye düşürüleceği iddia ediliyor. Bu değişiklik şüphesiz müstakbel devlet başkanı Xi'nin otoritesini güçlendirecektir. 19 Ekim'de Reuters, Çin'in önümüzdeki dönem Politbüro Daimi Komitesi'ni oluşturacak 7 kişilik bir liste üzerine önceki başkan Jiang Zemin, görevdeki başkan Hu Jintao ve müstakbel başkan Xi Jinping'in bir konsensüse ulaştığını yazdı. Listeye girmesi beklenen ifade özgürlüğü ve temel insan hakları savunucusu Kanton Eyaleti Komünist Parti Sekreteri Wang Yang(Van Yan) Reuters'ın listesinde yer almıyor. İddialara göre aşırı reformcu Wang'ın kabineye girmesi, Hu Jintao tarafından riskli görülmüş. 57 yaşındaki Wang, kabineye 2017 yılında düzenlenecek bir sonraki genel kongrede girebilir. Wang Yang'ın yerine listeye giren Liu Yunshan(Liyu Yünşan)'sa yerel medya ve internet üzerinde kontrolü artırmasıyla dikkat çekiyor. Başbakan yardımcılarından ekonomiden sorumlu Wang Qishan(Van Çişan), Komünist Parti Organizasyon Departmanı sekreteri Li Yuanchao(Li Yuençao), enerji ve komünikasyondan sorumlu başbakan yardımcısı Zhang Dejiang(Can Dıciyan) ve Tianjin(Tiyencin) Komünist Parti Sekreteri Zhang Gaoli(Can Gaoli) muhtemel üye listesindeki diğer isimler.
Siyasi fraksiyonlar arası mücadele
Bunun yanı sıra kongre yaklaştıkça Komünist Parti içerisindeki muhafazakarlar ve reformistler arasındaki mücadele de kızışıyor. Önümüzdeki dönem daimi komitenin muhtemel adaylarından, kültür devrimi sempatizanlığıyla tanınan reform karşıtı, aşırı solcu eski Chongqing(Çonçin) Komünist Parti Sekreteri ve eski ticaret bakanı Bo Xilai(Bo Şilay), sağ kolu Wang Lijun (Van Licün)'ün Amerikan Konsolosluğu'na siyasi sığınma talep etmesiyle başlayan, eşi Gu Kailai(Gu Kaylay)'ın İngiliz işadamı Neil Heywood'u zehirlediğini kabul etmesinin ardından idam cezasına çarptırılmasıyla devam eden olaylar silsilesinin nihayetinde komünist partiden ihracı önceki gün itibariyle resmen onaylandı.
New York Times'a servis edilen haber
Kongreye iki hafta kala New York Times'da David Barboza'nın kaleme aldığı bir haberde reformist söylemleriyle öne çıkan başbakan Wen Jiabao'ın ailesinin 2.7 milyar dolar servete sahip olduğu iddia edildi. Zamanlaması ve oldukça ayrıntılı olması akıllara haberin muhafazakar kanattan sızdırılmış olma ihtimalini getirdi. Daha sonra şüpheler üzerine açıklama yapma gereği duyan Barboza haberi hazırlamanın 1 yıl sürdüğünü ifade etti ve haberin servis edildiği iddialarını yalanladı. Ancak Amerika'da yaşayan Çinlilerin yayınladığı ve Çin'de yasaklı olan Boxun(Boşün) adlı internet haber gazetesinin mevzubahis haberden üç gün önce kongre öncesi bazı uluslararası medya kuruluşlarına Wen'la ilgili haber servis edildiğini iddia etmiş olması haberin sadece gazetecilik başarısından ibaret olmadığının göstergesiydi.
Yeni dönemde reform beklentisi
Çin Halk Cumhuriyeti kurulduğundan beri devlet liderlerinin göreve geldikten sonra milli strateji belirlemeye yönelik bir ideolojik teori öne sürmeleri siyasi gelenek halini aldı. Mao Zedong(Mao Zıdon) İdeolojisi, Deng Xiaoping(Dın Şiyaopin) Teorisi(Çin'e Özgü Sosyalizm), Jiang Zemin'in Üç Temsilciler'i ve Hu Jintao'nun Bilimsel Gelişim Kavramı Çin'i geçtiğimiz altmış yılda inşa eden en temel siyasi ideolojiler olmuştur. Prensipte öne sürülen yeni teoriler, önceki teorilere paralel yeni açılımlar getirir, asla onları reddetmez ya da değiştirmez. Dolayısıyla Xi'nin başkanlığa geldikten sonra öne süreceği ideolojik teorisi ne olursa olsun, 5. nesil liderler döneminde Çin'in siyasi sisteminde ani bir değişim beklemek doğru olmaz. Bununla beraber önümüzdeki on yıl içinde şimdiye kadar gelişen ekonomisiyle duymaya alıştığımız Çin'de demokratikleşme, temel özgürlük ve insan haklarını iyileştirme yönünde ihtiyaca binaen tedrici reformlar görebiliriz.
Xi'nin Türkiye görüşü

Müstakbel başkan Xi, bu yıl Şubat ayında üç ülkeye düzenlediği ziyaretlerle göreve geldikten sonra izleyeceği dış siyasetin ipuçlarını da vermişti. Daha o dönemden başkanlığına kesin gözle bakılan Xi'nin önce rakip süper güç ABD, sonra Avrupa Birliği üyesi İrlanda ve son olarak merkez ülke Türkiye'yi ziyaret etmesi, Çin'in önümüzdeki on yıl için en stratejik addettiği ikili ilişkilere zemin hazırlıyordu. Nitekim Xi de Türkiye ziyareti sırasında Türkiye'nin bölgesel ve uluslararası meselelerin çözümünde üstlendiği önemli rolü vurgulamış, Türk dış politikasından övgüyle bahsetmiş ve Çin'in takdirini ifade etmişti. Ayrıca Xi'nin devlet başkanlığının ilk yılı 2013'te Çin'de Türk kültür yılı ilan edilecek. Türkiye tanıtımı adına belki sonraki on yılı doğrudan etkileyecek çok stratejik bir zamanda oluşan böylesine önemli bir fırsatı iyi değerlendirebilirsek Çin ve Türkiye arasında kültürel, ekonomik ve siyasi ilişkilerde yeni bir döneme girebiliriz.

---

*East China University of Political Science and Law (ECUPL)

@ChinAnalyst