Generallerin Mısır ekonomisine darbesi

Zeyneb Taşatmanlar*
Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'ye karşı düzenlenen askeri darbenin nedeni olarak gösterilen ekonomik zorluklar daha büyük bir açmazla karşı karşıya.
Mursi'nin devrilmesinden sonra Mısır'ın derin devleti (ya da eski rejimin aktörleri) tekrar sahneye çıktı. Mısır'ın karanlık yüzü yada 'fülul' olarak nitelendirilen eski rejim kalıntısı, 'elit' kesim; hükümet karşıtı gösterilerde ön sıralarda bulundu.
Derin devlet - Sığ piyasa
Global piyasalardaki hareketlenmeler kadar; yurt içerisindeki gelişmeler, politik olaylar, savaş, emtia ürünlerindeki yükseliş ve dövizdeki hareketlenmeleri de borsa dengeleri için birer etken oluşturur ve borsada buna göre fiyatlandırılır. Buna rağmen gerçekleşen darbe ve peşi sıra iç savaş söylemlerinin anılır olduğu Mısır'da, darbenin gerçekleşmesinin ardından borsa yüzde 7,56 ile ciddi bir yükseliş sergiledi. Borsa "darbe beklentisinin olduğu" 30 Haziran-4 Temmuz arasında yaklaşık yüzde 5 artış gösterdi. Bu tablo, darbe sonrası ekonominin daha iyiye gideceği yönünde yorumlandı. Fakat yorum yapılan Mısır borsası, derin bir borsa değildir. 179 şirketin işlem gördüğü 50.5 milyar dolarlık piyasa değerine sahiptir(**). Bunun manası, bu gibi küçük piyasalar spekülatif etkilere açıktır. Bu durum piyasa üzerindeki anlık iyimser havanın kalıcı olmaması demektir. Capital Economics ekonomisti William Jackson'un, belirsizliğin had safhada olduğu durumlarda piyasalar aşırı dalgalı olabildiği, bugün iyi olan algının yarın tam tersine değişebileceği açıklamasında bulundu. Borsanın yükselmesinde; günlerdir devam eden eylemlerle, gerilimin son bulması ve belisizliğin kaybolması etkili olduğu konuşulsa da, borsadaki yükselişin bir sebebi de 'yerli yatırımcı' faktörüdür. Standard Bank Afrika Araştırma Müdürü Stephen Bailey-Smith'in de bahsettiği yerli yatırımcı destekli Mısır borsasındaki yükseliş; yabancı yatırımcıların Mısır borsasına karşı çok ilgi göstermediği gerçeğini gizlemiyor. Mısır'daki 'derin devlet' anlayışı, Mursi karşıtı siyasi hareketlerin desteği ile bir kitle hareketine dönüştürüldü. Bu durum orduyu, anti-demokratik yollarla demokrasi koruyuculuğu yapan bir organ haline getirdi. Nihayetinde Arap Baharından bu yana siyasi istikrarı sağlayamamış Mısır'ın mevcut sığ borsası, derin devletin sebep olduğu kaotik ortam etkilerine açık hale geldi.
'Alçak' uçuşla kaçan gelecekteki yatırımcı
Müslüman Kardeşler Rehberlik Konseyi Başkanı El Bedii, Rabiatül Adeviyye Meydanında; 3.5 milyona hitaben yaptığı kouşmada; 'Milyonlarca Mısır'lı Mursi görevine dönene kadar meydanlarda kalacak' açıklamasında bulundu. Konuşmaların yapıldığı sıralarda uçaklar, meydan üzerinden alçak uçuş yaptılar. Askerin, güç gösterisi olan alçak uçuşlar, darbenin gerçekleştiği günden itibaren, ordunun baskınlığını artırmak amacıyla Kahire'de günlük hayatın bir parçası haline gelmişti. Askerin gövde gösterisine karşı, Adeviyye'deki kararlı tutum; Mısır'daki olası 'iç savaş' söylemlerinin gün geçtikçe belirgin hal almasına sebep oldu.
Siyasi ve toplumsal olarak gün geçtikçe istikrarsızlığın baş gösterdiği 84 milyonluk Mısır, dış borçlara bel bağlayarak; Katar ve Suudi Arabistan'dan 3'er milyar dolar, Türkiye'den 1 milyar dolar ve Libya'dan 2 milyar dolar borç aldığı hassas bir ekonomik süreçte darbe ile karşı karşıya kaldı.
Darbenin ardından İngiltere Merkez Bankası ekonomisti Gabriel Sterne "Şimdi kim parasını Mısır'a koyar?" diyerek asıl endişe kaynağının, bu durumda temel ekonomik kararların da uzayacak olması ve yatırımcılar evde kalma eğiliminde olacak olmaları olduğunu belirtti. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch'de bu kaygıyı taşıyor. Mısır'ın kredi notunu "B"den "B-"ye düşürmüş olan Fitch, not indirimine gerekçe olarak ülkedeki siyasi istikrarsızlığın ekonomide yarattığı endişeyi gösteriyor.
Global ekonomik sistem içinde, ülkelerin ihtiyaç duydukları yabancı fonların, uluslararası piyasalardan temin etmede; kredi notları baz alınan bir göstergedir. Sermaye piyasasının gelişmiş olduğu ülkelerde yabancılar tarafından alınacak yatırım kararları o ülkenin kredi notuna göre değerlendirilir. Bu nedenle derecelendirme kuruluşları tarafından verilen ülke puanları, uluslar arası finans kurumlarınca daima bir göstergedir. Ekonomilerin düze çıkması önünde ilk adım, güvenliğin ve toplumun tüm kesimleri arasında siyasi uzlaşmanın sağlanması ve istikrardır. Bu sayede borsanın canlanıp, Mısırdan kaçan başta Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nden yatırımcıların geri dönmeye başlayacağına inanılıyor. Fakat alçak uçuş gibi gövde gösterilerinin yapıldığı Mısır, kutuplaşmanın sivrileştiği her geçen günde tetiklenen belirsizlik ortamı ile, 'gelecekteki' yatırımcının evde kalmasına sebep oluyor.
Piramitlerden IMF'e
Ortadoğu havzasında olmasına rağmer petrolden ziyade Mısır halkının en temel gelir kaynağı olan turizm sektörü, GSMH'deki yüzde 20'lik katkısının yanısıra; sağladığı istihdam olanakları ile Mısır ekonomisinde önemli yere sahiptir. Siyasi istikrarsızlık ortamında; Krallar Vadisi, Piramitler ve Sfenks gibi dünyaca tanınan tarihi eserlerin bulunduğu Kahire'de; otellerin doluluk oranın yüzde 30'lara geriledi. Önceden turistik ziyaret sırasında yakınılan Mısır seyyar satıcılarının yerini, piramitleri ziyaret eden turistleri karşılayan baltacılar alıyor. Bu durum Arap Baharından bu yana turizm gelirlerinde düşüş yaşanan Mısır'ın, içerisinde olduğu ekonomik zorluktan çıkmak için turizm yolunu tıkıyor. Bu durumda birincil çıkış; dış borçlar ve IMF 'den alınacak kredidir. IMF talep edilen yaklaşık 5 milyar dolarlık kredi görüşmeleri sırasında, başta benzin olmak üzere devlet sübvansyonlarının düşürülmesi şartı koşuyor. Mısır hükümeti IMF'in 'farklı ülkelere' önerdiği 'tek tip' reçeteleri uygulaması halinde, IMF ile varılacak anlaşma neticesinde, yabancı banka ve yatırımcıları çekebilir. Fakat askeri müdahele ile demokrasisi harlanan Mısır; IMF'in öngördüğü tek tip reçetelerdeki gibi, kamu harcamalarının minimize etmeye ve sübvansyonların düşürülmesine halk tabanında hazır değil.
Mursi yok artık
Darbenin sebep olduğu istikrarsız ve güvensizlik ortamı; orduya yönelik iyimserliğin; ekonomik gerçeklerin baskısıyla uzun sürmeyeceğini gösteriyor. Ordunun askeri müdahele ile, Mısır'ın demokrasisine kastetmesi üzerine istikrarı zedelenen ülke, gelen turist ve dış kaynaklı yatırımların çok düşmesi ile Mısır 'cüneyh'inin dövize karşısında değer kaybettiği günlerini yaşıyor.
Ülkenin istikrarı ve gelişme potansiyeline göre ülkeye yatırım yapan yatırımcının, ülkeye soktuğu döviz, ülkede döviz bolluğuna sebep olur. Dövizin bol olduğu ülkede döviz fiyatı düşerek, yerel paranın değerini artırır. Mursi karşıtları sokak göstericilerinin en çok kullandığı argüman olan 'ekonomik kriz ve döviz darboğazı' darbe sonrası ekonomiyi çıkmaza sürüklerken, Mısır'da gün geçtikçe kutuplaşan halk; istikrarlı bir profil çizemiyor ve darbenin bedelini, gün geçtikçe değer kaybeden yerel para birimi 'cüneyh' ile ödüyor.

---

SETA Kahire