İsrail – Filistin barış görüşmeleri: Kim kimdir?

Emrah Usta
İsrail- Filistin taraflarının 2008'de gerçekleşen Gazze saldırısından bu yana askıda tutulan barış görüşmelerine bir format atılarak, yeniden başlatılması dünya kamuoyunun dikkatlerini bir kez daha görüşmelerin başladığı Washington'a çekti.
İsrail heyetine deneyimli bir siyasetçi olan, aynı zamanda eski dışişleri bakanı ve şu an kabinede Filistinle müzakereden sorulumlu baş müzakereci olarak görev yapan Tzipi Livni, Filistin tarafında deneyimli baş müzakereci Saib Erakat başkanlık ediyor. Aralarında hakem olarak hareket edecek kişi de ABD'nin eski Tel Aviv Büyükelçisi Martin Indyk. Barış görüşmeleri kapsamında bu 3 isim oldukça ilginç bir çalışmayı da gözler önüne seriyor. Üç isim de önemli diplomatik tecrübelere sahipler. Arap rejimlerinin Mısır, Suriye, Tunus gibi yerlerde zor zamanlar geçirmesi, Mısır'daki askeri cuntanın Mübarek döneminde gerçekleşen devrime ipotek koyması bölge ülkelerin tekrar farklı bir pozisyon almasına neden oldu. Camp David düzenin tekrar canlanmasıyla Suriye'de belirli oranda sıkışan İsrail bölgede askeri darbe sonrası İhvan'ın liste dışı edilmesiyle Gazze dahil Filistin sorununa sınırlandırılmış bir çözüm arayışı içerisinde. Saib Erakat ve arkadaşlarının geçtiğimiz haftalarda Washington'a ziyareti sonrasında soluğu Mısır cuntasının atadığı geçici cumhurbaşkanı Adli Mansur, yardımcısı Muhammed Baradey'in yanında alan Mahmud Abbas, Filistin- İsrail arasında yaşanan barış görüşmelerinden oldukça memnun.
Filistin temsilcisi Saib Erakat
Barış görüşmelerinde baş müzakereci ilk isim Filistin tarafından Saib Erakat. Erakat ismi Ramallah merkezli Filistinliler için Yaser Arafat döneminden bu yana pek yabancı değil. Öncelikle diplomasinin inceliklerini iyi bilen Erakat, müzakereler için biçilmiş kaftan niteliği taşıyor. Keza doktorasını çatışma- çözümleri alanında İngiltere de yapan Erakat, öğrencilik yıllarından Amerikan politikalarına da hakim olan biri olma özelliği taşımaktadır. Erakat'ın bir özelliği de özellikle batı medyasında tarafından bilinirliği ve Filistin sözcüsü olarak görülme niteliği taşımasıdır. Bu bağlamda Filistin için temsil kabiliyetini tartışma konusu yapılması anlamsız.
Erakat, diplomasinin inceliklerini iyi bilen, 1991 Madrid konferansından hemen sonra 1992, 1993, 1994 de Filistin delegasyonu içerisinde yer alan etkili bir isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Erakat konusunda asıl tartışılan bazı noktalar var. Mahmud Abbas'ın Ramallah merkezli seküler bir yapıdaki Filistin hayali ve belirli sorunların statik kalmasının sağlanması bunlardan en önemlileri. İlkinden başlamak gerekirse, Mahmud Abbas Gazze'yi görmeyerek refah ve ferah içinde yaşayan Ramallah merkezli Filistin ile mi yola devam etmek istiyor? Bu soru barış görüşmelerinde oldukça önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Gazze'nin konumu itibariyle kıyı şeridinde öneme sahip olması İsrail güvenlik duvarını yıkan unsur olarak görülmektedir. Geçtiğimiz İsrail seçimleri öncesinde Gazze'ye düzenlenen saldırılarda Tel Aviv'in güvenliğinin olmadığını, İsrail tarafından geliştirilen Demir Kubbe sisteminin yüzde yüz çalışmadığını görmüştük. İkinci bir diğer durum ise Erakat'ın bir dönem Kofi Annan'ın yaptığı gibi tamamen statükoyu korumak için atanmış olabileceği şüphesidir. Bu durumda ise arpa boyu yol almadan çözüme ulaşılıyor hava yaratılmak isteniliyor olabilir. Washington- Tel Aviv arasındaki yakınlık ve John Kerry'in tarihe geçme arzusu bunların düşünülmesinde önemli. Erakat temsil konusunda Filistin içerisinde etkinliği olan bir isim. Ancak olaylara yaklaşımı çatışma- çözümlerinden çıkıp aktif-iş bitirici tavır aldığında daha etkili olacaktır. Aksi Filistinliler için zaman kaybıdır.
İsrail'den Tzipi Livni
Bir diğer müzakereci Tzipi Livni. Livni İsrail toplumunun pek de yabancısı olmadığı, oldukça ünlü bir isim. İbranice'nin yanı sıra ana dili gibi Fransızca ve İngilizce konuşan Livni, Ortodoks-tutucu bir ailenin kızı olarak dünyaya gelmişti. Livni'yi diğer İsrailli siyasetçilerden ayıran belki de önemli özelliği farklı çıkışlarının olmasının yanı sıra bilinmeyen statükocu tavrıdır. Bunun da nedeni gençlik yıllarında İsrail ordusunda ciddi görevler almasıdır. Livni, Ehud Olmert'in Kadima'ya yeniden lider olmayacağını açıklamasıyla birlikte 2008'de Kadima'ya da lider olmuştu. Yeni kurulan kabine de ise Adalet Bakanlığı koltuğuna oturan Livni'yi bekleyen zor sınav 'Filistin- İsrail barışı' karşısındaki tutumu olacaktır. Tzipi Livni, Knesset'te oldukça renkli bir isim olarak biliniyor. Kimi zaman farklı çıkışlarıyla gündem de yaratan Livni'nin İsrail'deki temsil kabiliyeti çoğunluğu olmasa da çoğulcu olduğu söylenebilir. Bu da asker kökenli olması dolayısıyla İsrail'in çıkarlarını ön planda tutacağı görüşünden farklı bir şey değil. Filistin konusunda Erakat dan çok daha fazla farklılığı olmayan Livni'nin çözüme ilişkin yapabileceği hamle tarafların fırsat verdiği kadar olacaktır. Müzakerelerde müzakere edilen konudan da öte tarafların tutum ve davranışları merkezden bağımsız olarak değerlendirildiğinde önem arz etmektedir. Esnekliği olabilen, aynı konuları farklı kartezyenler içerisinde eritebilen müzakerecilerin sorunun çözümüne ilişkin yol alabilirler. Erakat ve Livni bu vasıfları taşımayan müzakerecilerdir.
ABD'nin elçisi Yahudi Martin Indyk
İsrail- Filistin barış görüşmelerinde bir diğer taraf ise müzakerelerin yapıldığı yer olan Washington. Amerikan yönetiminin hakem olarak atadığı ABD'nin eski Tel Aviv Büyükelçisi ve barış görüşmeleri nedeniyle ara verdiği Brookings Enstitüsü'nde de çalışan Martin Indyk'dır. Görüşmelerde etkisi oldukça hissettirecek, tarafları belirli konularda ikna edebilecek bir isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Clinton zamanında ABD'nin eski Tel Aviv büyükelçiliğini yapan Martin Indyk'in önemli özelliği ise Yahudi oluşudur. Pro- İsrail lobisi olarakta bilinen AIPAC'da 1982 senesinde yöneticilikte yapmış olan Indyk'in Washington yakın doğu enstitüsünde kurucu direktör olarak rol aldığını biliniyor. Daha sonra ise profesör olarak bulunduğu Johns Hopkins Üniversitesi'nde dış politika ve İsrail üzerine çeşitli dersler de verdi. Indyk'in akademik kariyerinde belkide en önemli özelliklerden biri Tel Aviv Üniversitesi merkezli Moşe Dayan Enstitüsü'nde bulunmuş olmasıdır. Bu enstitü İsrail güvenlik politikaları, Arap- İsrail barışı, Amerikan-İsrail ilişkileri ve başta Irak olmak üzere bölgedeki Kürt öğrencileri bir çatı altında toplayıp Kürt çalışmaları olan bir enstitüdür.
Aralarında Netanyahu'nun da danışmaları olan ve her yıl Türk öğrencilere de Süleyman Demirel bursu veren Moşe Dayan Enstitüsü İsrail güvenlik merkezli politikalar üretmektedir. Başkan Bill Clinton döneminde Arap-İsrail konuları başta olmak üzere, ulusal güvenlik danışmanı da olan Indyk'in temsil kabiliyeti Amerikan kamuoyu ve uluslararası alanda oldukça yüksektir. Ancak Büyükelçi Indyk'in bir önemli özelliği de realistik bir insan oluşudur. İsrail- Filistin barışının kolayca gelmeyeceğini ve bir gece de olmayacağını çok iyi bildiği gibi çözüm odaklı somut örnekler üzerinden hareket ediyor. Her iki tarafın da çözüme ilişkin makul fedakârlıklar ve güçlü vurgusu olması gerektiğini söyleyen Indyk'in barıştan yana umudunun olmasını söylemesi kamuoyunu da rahatlatmıştı. Ortadoğu üzerine özellikle barış üreten diplomasi ve Obama yönetiminin dış politikası üzerine kitapları olan Indyk'in Obama yönetimi tarafından Ortadoğu özel temsilcisi olarak getirilmesi tesadüf değildir. Indyk'in kitapları üzerinde de durduğu, her ne koşulda olursa olsun kötü bir netice almaktansa masadan 'makul uzlaşı' şeklindeki kalkınması manifestosu okunmaya değer. İsrail- Filistin görüşmelerinden umut bekleyenler için belki 'makul uzlaşı' fikri bir kapı aralayabilir.
emraah.usta @yahoo.com
@Emr_Usta