Haber Analiz: Dijital okuma

Sacit Ünal
Günümüzde bilgi ve teknolojideki hızlı gelişmelerin neticesi olarak okur-yazarlık alışkanlıkları da değişime uğradı. Mağara duvarlarından taşa, ağaca, kağıda ve dijital ekrana uzun bir yolculuk…

Pek çok bilginin bilgisayar ortamında hazırlanması ve paylaşılmasıyla 'dijital okuma' bizler için bir zorunluluk haline gelmekte. Sayfalarca, ciltlerce dolu kitapları tabletlerimizde ve telefonlarımızda saklayabiliyor, bilgiye istediğimiz zaman kolayca ulaşabiliyoruz. Buna rağmen hala kitapla olan duygusal bağını koparamayan büyük bir kitle var dünyada. Bunun tersi tek durum ABD'de mevcut. ABD hem internetten kitap satışı hem de e-kitap okuyucu cihazların yaygınlığı açısından dünyadan çok ileri. 2010 yılı itibariyle Amazon'dan e-kitap satışları basılı kitabı geride bıraktı. Bu ABD için çok normal; çünkü yayıncılar ve sektör bunu öngördüler, buna sahip çıktılar. Çok fazla kitap e-kitap olarak sunuldu, tanıtıldı ve pazarlandı. İçinde bulunduğumuz yılda ABD'de 30 yaş altındaki okuyucuların yarısı en az bir tane e-kitap okumuş. 30-49 yaş arası okuyucuların ise %42'si. E-kitap okuyanların %87'si aynı zamanda son bir yıl içinde en az bir tane basılmış kitap da okumuş. Amerika'daki 30 yaş üstü okurların %81'i zevk için, 16-29 yaş arası gençler ise eğitimleri için okuyorlar. Bu gençlerin %55'i metinleri bilgisayarlarından, %41'i akıllı telefonlardan, %16'sı ise tabletlerinden okuyor. (http://libraries.pewinternet.org/2012/10/23/younger-americans-reading-and-library-habits/)

Türkiye'de henüz ABD'deki gibi e-kitap okuyanların ayrıntılı özelliklerini çıkaracak bir çalışma yapılmamış. Elimizde sadece genel bilgiler mevcut. Bizde 2012 yılında 2928 elektronik kitap yayımlanırken 2013'te bu rakam 4293'e ulaştı. İdefix'in veri tabanında şu an 11.098 dijital kitap bulunuyor. Devlet ve TUBİTAK gibi kurumlar e-kitap projelerini doğrudan destekliyor. Okullarda FATİH PROJESİ kapsamında sadece 2014 yılında 1 milyon 250 bin adet tablet öğrencilere dağıtıldı.Türkiye Yayıncılar Birliği bir dijital yayın komisyonu oluşturmuş durumda. Hali hazırda piyasada 200 bin basılı kitap varken yayınevleri bunların tamamını sergileyemiyorlar. Raflara çıkma şansı olmayan birçok kitap basılıyor ve kayboluyor. Dijital kitap ile bunların kitap piyasasında dolaşıma girmesi mümkün olacak ve fiyatlarda bir ucuzlama olacaktır.
Peki dijital okuma ile ilgili her şey toz pembe mi?
Hayır, değil. Yapılan araştırmalar dijital kitapların, basılmış kitaba göre %20 -30 arası daha yavaş okunduğunu gösteriyor. [Dillon, A. (2004). Designing Usable Electronic Text: Ergonomic Aspects of Human Information Usage (2 ed.). Florida: Taylor & Francis ( CRC Press LLC)]
Sayfaların hareketli olması metnin yapısını keşfetmeyi ve gözün geri dönüş hareketlerini zorlaştırıyor. Dijital okumanın zihin yükünü ve göz yorgunluğunu artırması -önemli bir okuma gelişim aşaması görülen- akıcı okuma ve anlama açısından dikkat edilmesi gereken bir nokta. Metinlerin yazı tipi boyutu, satır sayısı, eksen metninin yatay ya da dikey olması, sütun sayısı ve renk gibi özellikler bireylerin dijital okumalarını etkileyen önemli faktörlerden.
Eğitim politikası olarak genele yayılması düşünülen e-kitap okumalarının yukarıdaki inceliklere dikkat edilerek uygulanması fayda getirecektir. Dijital ekranlarda hangi metin hangi okuma düzeyinde nasıl ve ne zaman okutulmalı? Bunlar eğitimcilerimizin derinlemesine çalışmaları gerektiği konular gibi gözüküyor. 21.yüzyılda hayatımızın her alanına giren teknolojinin bir ürünü olarak dijital okuma, öğrenciler ve okul dışındaki insanlar için kaçınılmaz olmuştur. Ancak görüldüğü gibi dijital ekrandan okuma basılı kitaptan okumaya göre daha zordur ve okuyucular dijital okumada daha düşük başarı göstermektedir.
Kişisel görüşüm okurken kitaba notumu alamıyorsam, yarım bıraktığım sayfanın köşesini kıvıramıyorsam, hediye edeceğim kitabın kapağına bir şeyler yazamıyorsam, birilerine ödünç verip geri alamama korkusu yaşamıyorsam… o kitap kalsın.