Yasalarımız hem işverenleri hem de çalışanları koruyan düzenlemeler içeriyor. Çalışanları koruyan haklardan birisi de kıdem tazminatı. En az 1 yıl çalışmış bir işçi kendi istek ve kusuru dışında işten ayrılırsa kıdem tazminatını hak ediyor.
Burada 1475 sayılı yasanın 14. maddesinde bazı istisnalar da sayılıyor. Yani istifa edildiğinde de bazı durumlarda kıdem tazminatı alınabiliyor. Bu noktada emekli olanlar kendi isteği ile ayrılınca tazminat alıyor.
Yine askere gidenler de istifa ile tazminat alabiliyor. Kadın sigortalılar evlendikten sonra 1 yıl geçmeden ayrılırlarsa tazminatlarını alabiliyor. Ayrıca emeklilik için yaş dışındaki şartları tamamlayanlar da istifa ederek tazminat alıyor.
Bunun için 9 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanların 3600 gün sonrasında sigortalı olanların ise 7 bin günü tamamlamaları yeterli oluyor. İş kanunundaki haklı fesih şartlarını yerine getirenler de istifa ile tazminat alabiliyor. Kıdem tazminatı hesaplanırken her yıl için bir brüt ücret olarak veriliyor. Bu ücret belirlenirken de sadece maaş değil yıl içinde düzenli olarak ödenen tüm paralar hesaba dahil ediliyor.
BİLDİRİM SÜRESİNE DİKKAT
İşten ayrılan işçiler için ikinci bir tazminat ödemesi daha gerçekleşiyor. Buna da ihbar tazminatı deniliyor. İhbar tazminatı alabilmek için kıdem tazminatını hak etme şartı da bulunmuyor.
Üstelik 1 yıl değil 6 ay çalışmak yeterli oluyor. Yasalarımıza göre işverenin de işçinin de iş sözleşmesini feshedeceğini belli bir süre önce karşı tarafa bildirme zorunluluğu bulunuyor.
Bu süreyi de o işyerindeki kıdeminiz yani çalışma zamanınız belirliyor. Bu süreye uymadan işten çıkartılan çalışanlara kıdemine göre ihbar tazminatı peşin olarak ödeniyor. Bu bakımdan emekli yahut emekli olmayan işçi ayrımı yapılamıyor.
İŞÇİ DE ÖDEME YAPABİLİR
İş Kanunu'nun 17. Maddesindeki düzenlemeye göre, ihbar süresine uyulmadığı zaman ihbar tazminatı ödenmesi gerekiyor. İhbar süresi 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışma süresi için 4 hafta olurken, ödenecek ücret de 1 aylık maaş oluyor.
1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlar için 6 hafta ve 1,5 aylık maaş, 3 yıldan fazla çalışma için ise 8 hafta yani 2 aylık maaş şeklinde ödeniyor. Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabiliyor.
Eğer işçi bu sürelere uymadan işten ayrılırsa bu kez işverene aynı şekilde ödeme yapıyor. İhbar tazminatı böylece iki taraflı bir uygulama olarak değerlendiriliyor. Yine işveren fesih hakkını kötüye kullanmışsa bu sürelerin üç katı tutarında kötü niyet tazminatı da ödüyor.
5 YILLIK SÜRE VAR
Kıdem ve ihbar tazminatını alamayan ya da eksik ödenen çalışanlar, arabulucuya başvurarak hakkını arayabiliyor. Arabulucuya başvuru için zaman aşımı 5 yıl.
Yani işten ayrıldıktan itibaren 5 yıl içinde başvuru yapmak gerekiyor. Arabulucu konuyu en fazla 4 hafta içinde sonuçlandırıyor. Eğer uzlaşma sağlanamazsa, çalışan hakkını iş mahkemesinde dava açarak arayabiliyor.
ÖDEMEYİ KIDEM BELİRLİYOR
ÇALIŞMA SÜRESİ İHBAR SÜRESİ TAZMİNAT MİKTARI
6 aydan az 2 hafta Yarım maaş
6 ay-1.5 yıl 4 hafta 1 maaş
1,5 yıl-3 yıl 6 hafta 1,5 maaş
3 yıl ve fazlası 8 hafta 2 maaş
NASIL HESAPLANIYOR?
Brüt maaşı 5 bin lira olan bir çalışanın ihbar süresi şöyle hesaplanıyor:
İhbar süresi 8 hafta ( 56 gün)
5000 / 30 gün = 166,66 TL
56 gün X 166,66 = 9.333,33 TL (brüt ihbar tazminatı)
9.333,33 X % 15 = 1.400 TL (gelir vergisi)
9.333,33 X 0,00759 = 70,83 TL (damga vergisi)
9.333,33 – (1.400 + 70,83) = 7.862,5 TL (Ödenecek ihbar tazminatı)
