Bir Anadolu destanı

Cannes 2011'den aceleyle yazdığım ilk eleştiri yazısı, bu görkemli filmi kavramaya çalışıyor ve de "Hoşgeldin, yeni Nuri Bilge filmi. Umarım ve beklerim ki bu akşam açıklanacak ödüllerde yerin olsun," diye bitiyordu. Bu dilek ve öngörü gerçekleşti; film Altın Palmiye'nin ardından gelen ve ikincilik sayılan Jüri Büyük Ödülü'nü aldı. Uluslararası basından sayısız övgüyle birlikte... Ne yazık ki kapsamlı bir yeni eleştiri için gerekli olanı yapıp, filmi bir kez daha göremedim: Altın Koza'ya gitmediğim ve burada da basın gösterimi yapılmadığı için... Ama güncellik beklemez! Bu önemli film için okura gerekli -ve iştah açıcı- ipuçları vermeye çalışayım. Film, Ceylan'ın sinemasında Üç Maymun'la başlayan yeni dönemin bir halkası. Yine aynı üçlü tarafından yazılmış: Ercan Kesal, Ebru Ceylan ve de Nuri Bilge. Yine dramatik bir olaylar dizisi, sapasağlam ve nüanslı karakterler, yine Gökhan Tiryaki'nin dijital görüntüleriyle bir sihirbaz gibi canlandırılmış bir zaman ve mekan: Anadolu'da ıssız bir gece... Ve bir kez daha, klasik Nuri Bilge suskunluğunu aşan, sıradan insanlar kadar, onlar gibi konuşan kişiler, bir diğer deyişle geveze bir senaryo. Ama yine de, sanki tek bir fazla sözcük bile içermeyen... Ve ön planda polisiye bir öykü. İki kardeş tarafından öldürüldüğü anlaşılan bir adamın gömülmüş cesedinin aranması, gerçek nedenleri ancak finalde ortaya çıkan bir cinayet. Cesedin peşinde klasik Anadolu kasabasının kanun adamları: Savcı, polis şefi, görevli doktor. Ayrıca şoför ve yardımcısı, yeri göstermeleri için getirilen suçlu vs.
ÖN PLANDA POLİSİYE ÖYKÜ
Ercan Kesal'ın askerliğini yaparken bizzat yaşadığı bir olaydan yola çıkan senaryo, belirsiz bir zamanda geçen olayı bir tür Anadolu belgeseline dönüştürür: Bir yandan dağbaşlarının ürkünç yalnızlığı, suların ürperen yüzü, delibozuk bir rüzgar, bir anda çakan yıldırımla aydınlanan eski kabartmalar. Ve daha birçok şey. Ön plandaysa insan vardır: Bir avuç tipik Anadolu insanının öyküsü, usta ekip sayesinde evrensel bir macera olup çıkar. Ceylan'ın eski filmlerinde pek önem taşımayan, yakınlarına, akraba ve dostlarına oynattığı, hatta bizzat oynadığı roller, artık işin ehli, profesyonel, ama amatör ruhu bırakmamış oyunculara verilir: Kimilerinin o sevgili bıyıkları kesilerek ya da bilinmeyen bıyıklar eklenerek bir 'fiziksel müdahele' geçiren Yılmaz Erdoğan, Taner Birsel, Ercan Kesal, Fırat Tanış, Ahmet Mümtaz Ceylan... Ve de yeni Ceylan oyuncusu Muhammed Uzuner gibi... Ve bu uzun gecenin elbet sabahı vardır. Ceylan polisiye öyküsüyle merakımızı, anlatımıyla sinemaseverliğimizi ve büyülü görüntüleriyle estet yanımızı iyice doyurduktan sonra, sabah artık çözümlerin vaktidir. Bir Agatha Christie veya Sherlock Holmes romanı gibi akıl ve zeka oyunlarına değil, yine ülkenin bir gerçeğine dayalı bir çözüm... Ceylan o gerçekçi/belgesel tavrından kopmuş değildir. Ama bu yeni tutulan 'dramatik öykü' yolu, ona şimdiden bol ödül getirdiği gibi, eminim sinemasına yeni zenginlikler ve yeni seyirciler de kazandıracaktır. Ve bu filmden de geriye unutulmaz bölümler kalacaktır: Bir dizi eski fotoğraf aracılığıyla hatırlanan ölmüş bir evlilik, inanılmaz bir keder duygusu içeren bir otopsi sahnesi, karayağız erkeklerle dolu bir odaya giren melek yüzlü bir kızın birden yarattığı mucize havası, su boyunca kayıp yuvarlanan bir elma. Ve başka şeyler...
BİR ZAMANLAR ANADOLU'DA ****
Yönetmen: Nuri Bilge Ceylan / Senaryo: Ercan Kesal, Ebru Ceylan. N. B.Ceylan Görüntü: Gökhan Tiryaki / Oyuncular: Muhammet Uzuner, Yılmaz Erdoğan, Taner Birsel, Ahmet Mümtaz Taylan, Fırat Tanış, Ercan Kesal, Erol Erarslan, Uğur Arslanoğlu, Murat Kılıç, Şafak Karali Zeyno Film- Fidan Film