İstanbul nasıl, nereye?

Yurtdışında siyaset bilimi ve Fransız edebiyatı okumuş bir genç insanın, İmre Azem'in iradesi ve çabasıyla doğmuş bir belgesel. 2011 İstanbul festivalinde gösterilip, olumlu tepkiler aldıktan sonra yeniden kurgulanarak gösterime giren film, sonunda sinemalara geliyor. Bu ad, hep Ekümenik olduğunu iddia eden (ve bizim yöneticilerimiz tarafından yalanlanan) Rum Ortodoks kilisesi sayesinde aşina olduğumuz bir deyim. 1967'de Yunan şehircisi Constantinos Doxiadis, günün birinde tüm büyük kentlerin birbiriyle birleşip tek bir süper-mega-kent oluşturacağı kehanetinde bulunmuş. Bu dev kentin adı da Ekümenopolis olacakmış. Acaba geleceğin Ekümenopolis'i günümüzün İstanbul'u mu olacak? Ne kadar cazip gözükse de bunun ne korkunç bir olasılık olduğunu irdeliyor, bu önemli belgesel... Son dönemde, yıllara yayılan geniş bir zaman süresi içinde çekilmiş görüntüler, eski İstanbul'un nasıl denetimsiz, kuralsız, açıkça çılgın ve ürkünç bir gelişmeye tutsak olduğunu belgeliyor. Tarih kadar doğaya da saygısız bu 'gelişme' akıl ve izandan yoksun biçimde yaşanıyor. Ve bilimsellikle gerçek bir ilişkisi de yok. Film açık biçimde kuzeye, Karadeniz'e doğru teşvik edilen büyümenin eski İstanbul'un enlem yönünde işgal ettiği üçte bir oranından üçte üçe doğru kaydığını ve üçüncü köprüyle birlikte, bunun tüm ormanları yutarak tamamlanacağını haberliyor. Benzer biçimde, kentsel dönüşüm diye adlandırılan yenileştirmenin orada oturagelmiş insanlara karşı nasıl büyük bir haksızlık doğurduğunu da gösteriyor. Elbette tüm tez filmleri gibi bunda da kimi demagojik yanlar veya saptırıcı yorumlar yok değil. Örneğin vaktiyle kamuya veya başka şahıslara ait alanlara gelip babasının malı gibi yerleşmiş olanların da haksız olduğuna, onların da bu eylemleriyle halka, kamuya ve kente karşı suç işlemiş olduklarına hiç değinilmiyor, sadece bir yoksulluk edebiyatı yapılıyor. Oysa o plansızprogramsız gecekondulaşma kente neler, neler kaybettirdi... Yine de kesinlikle ilgiye değer olan, ufuk açan ve misyon sahibi bir film. En önemlisi belki Avrupa'da savaştan sonra, bizim bugünkü ani ve hızlı kentleşmemize benzer biçimde yapılan dev apartıman bloklarının günümüzde artık yıkılmaya başlandığını gösteren sahneler. Yerlerine çok daha çağdaş ve sağlıklı bir kentleşme getirmek için. Bundan alınacak ne çok ders var!
EKÜMENOPOLİS UCU OLMAYAN ŞEHİR ***
Yönetim, senaryo ve görüntü: İmre Azem/ Müzik: Lari Dilmen, Nilüfer Ormanlı/ Kurgu: Eray İlhan, Arzu Volkan/ Türk-Alman yapımı.