Bir evin içinde, dünya dolusu hikaye

Filmleri kadar absürt nükteleriyle de nam salmış efsanevi komedyen Groucho Marx'ın bir sözü vardır: "Gerçeğin çok büyük hayranı olduğum söylenemez ama adam akıllı bir yemek yiyebileceğim tek yer orası." Fransız yönetmen François Ozon'un yeni filmi Evde, gerçek hayat ve kurmaca arasındaki çizginin gitgide grileştiği bir öykü. Ozon da, Groucho gibi kuru, nüanssız gerçeğe şüpheyle yaklaşıyor ve hikayelerin gücünü yüceltiyor. Buna rağmen anlamüstü oynaşmaların da bir yere kadar gitmesi gerektiğini savunuyor. Hayatını hikaye anlatarak kazanan Ozon, bazı gerçeklerden hiçbir şekilde kaçış olmayacağının farkında. Bir zamanlar Fransız sinemasının yaramaz çocuğu olarak tanınan Ozon olgunlaşıyor mu ne? Gustave Flaubert Lisesi, yeni öğretim yılı için kapılarını açar. İşinden bezmiş edebiyat öğretmeni Germaine (Fabrice Luchini), öğrencilerinden yaz tatilini nasıl geçirdiklerine dair birer deneme yazmalarını ister. Kompozisyonların hepsi birbirinden kötüdür. Sınıfın en arkasında oturan utangaç ve silik Claude'unki (Ernst Umhauer) hariç. Claude, ilkel ama edebi bir üslupla, yaz boyunca orta sınıf bir aileyi uzaktan izlediğini anlatmaktadır. Ailenin tek çocuğu olan sınıf arkadaşı Rapha'ya (Bastien Ughetto) matematik dersi vermek kisvesi altında eve girmiştir. Rapha, babası (Denis Menochet) ve annesi (Emmanuelle Seigner) ile ilgili röntgenciliğe varacak gözlemler yapmaktadır. Germaine, Claude'un yazdıklarını ahlaki bulmasa da, çocuktaki cevher ve belki de edebiyata olan şehvetinden dolayı ondan kompozisyonlarına devam etmesini ister. Karısı Jeanne (Kristin Scott Thomas) ile birlikte Claude'un anlatılarını bir arkası yarın edasıyla beklemeye başlar. Claude, yavaş yavaş ailenin hayatına nüfuz ettikçe, kompozisyonlarındaki gözlemler de keskinleşmeye ve hatta karanlık bir ana fikre doğru yol almaya başlar. Germaine de öğrencisine yazımını nasıl geliştirebileceğiyle ilgili öğüt vere dursun, yavaş yavaş hikâyenin parçası haline gelir. Werner Heisenberg'ün belirsizlik ilkesi, normalde atom altı parçacıklarla ilgilenmesine rağmen sosyal bilimlerde de kullanılır. Bu ilke basit olarak der ki: "Gözlemlediğiniz bir şeyi sadece gözlemleyerek değiştirirsiniz." Evde, belirsizlik ilkesi ve hikayelerin yaratılışı arasında bir bağ kuruyor. Kurmaca ve gerçeğin, birbirlerinden tamamen ayrı iki zıt kutup değil, iç içe geçmiş ve birbirlerini etkileyen bir 'ying-yang' doğaları olduğunu öne sürüyor.
BAZEN TEK ÇIKIŞ YOLU SANATTIR
François Ozon, Evde'yle derin bir kavramsal arayışa giriyor girmesine ama yüzeyde film çok rahat izlenebilen bir komedi-gerilim. Fabrice Luchini, Germain rolünde Woody Allen'ın 10, 15 sene önceki halini andırıyor. Allen'ın Zelig ve Kahire'nin Mor Gülü filmlerinde olduğu gibi, arada Claude'un hikâyesine kendisi de giriyor. Böyle durumlarda, öykünün kahramanı, yazarı ve editörü aynı karede buluşuyorlar. Evde, bir hikayenin gayet soyut olan yaratılma aşamasını, perdedeki karakterleriyle somutlaştırıyor. Evde'nin dünyasında, öykü gerçek hayatın vazgeçilmez bir parçası. Germaine'in okulu ismini dünya edebiyatının en ünlü yazarlarından birinin adından alıyor. Jeanne'in çalıştığı galerinin adıysa Minotaur'un Labirenti: Yunan mitolojisinin en temel hikayelerinden birine gönderme. Sadece bir sahnede görülen, hiç konuşmayan ama Evde'nin hikayesinde büyük rol oynayan iki kadın, Lewis Carroll'ın Aynanın İçinden kitabındaki Tweedledum ve Tweedledee adlı tosuncukları anırıyor. Evde'ye göre edebiyat, kaldırım taşları gibi döşenmiş bireysel hayatları birbirine yapıştıran bir tür çimento. François Ozon'un perdeye ustalıkla yansıttığı bir diğer konuysa, yazar ve okurun arasındaki ortakyaşar birliktelik. Germaine, Claude'un hikayelerini gerektiğinde manipüle ediyor; bu durumda da okur suç ortağına dönüşüyor. Başka zamanlarda Claude, çok önemli detayları Germaine'den saklıyor, yani yazar okura karşı dürüst davranmıyor. Hikâyenin sağlıklı devam etmesi için yazar da okur da ahlaki değerlerden ödün vermek zorunda kalıyorlar. Evde'nin karakterleri etik açıdan tartışmaya açık kararlar verseler de, yönetmen Ozon'un fikri sabit. Hikâyelerin öneminin ve onların gücünün farkında. Burjuva yaşamlarda edebiyatın, hatta sanatın bazen tek çıkış yolu olduğunu da teslim ediyor. Ama taviz vermediği bir değer var. Ozon'a göre her açık pencerenin ardında farklı bir hikaye olabilir. Ama önemli olan, hikayeler değil, o hikayeleri yaşayanlardır.
****
Evde (Dans la MaIson)
Yönetmen: François Ozon Oyuncular: Fabrice Luchini, Ernst Umhauer, Kristin Scott Thomas, Emmanuelle Seigner, Denis Menochet Yapım: Fransa