Ekran bağımlılığı uyuşturucu gibi

Teknoloji çağındayız ancak teknolojiyi nasıl kullanacağımız hâlâ tartışma konusu. Özellikle bu çağın çocuklarının vaktinin çoğunu ekran başında geçirmesi ebeveynlerin başlıca sorunu. Üstelik yapılan ikazlar da bir anda şiddetli bir kavgaya dönüşebiliyor. Anne ve babalar, bu durumu sonlandıracak çareler arıyor, ancak kulaktan dolma bilgiler de çocukların ekran bağımlılığını sonlandıracak yöntemler sunamıyor. Üstelik çocukların ekran bağımlılığı sadece ülkemizin değil tüm dünyanın ortak sorunu. Geçtiğimiz günlerde New York Times'da okuduğum Jennifer Jolly tarafından hazırlanan içerik beni dehşete düşürdü. Amerika'da yapılan araştırma, bir çocuğun okula gittiği süreden daha fazla zamanı elektronik medya başında geçirdiğini gösteriyor. Ergenlerin çoğu da düzenli olarak çevrimiçi. 10 ebeveynden altısı çocuklarının ekran tüketimi konusunda endişeli. 10 çocuktan yedisinin ebeveyni de çocuklarının teknoloji bağımlısı olduğunu düşünüyor. Durum ülkemizde de pek farklı değil. Aileler çocuklarının ellerinden tabletleri alamadıklarından şikayetçi. Üstelik almaya kalkıştıklarında çocuk saldırganlaşabiliyor. Bununla ilgili İngiltere'de yapılan bir araştırma korkunç gerçeği de ortaya çıkarıyor. Günde yaklaşık üç saat ekranda oyun oynayan çocukların MR'larındaki beyin görüntüleri madde bağımlılarıyla aynı. Çünkü ekran karşısında salgılanan dopamin, tıpkı alkol alanlarınki gibi. Yani ekrana bağımlılığı alkol ve uyuşturucu bağımlılığı ile birebir benzerlikler gösteriyor. Siz de birer ebeveynseniz bu tehlikenin bir an önce farkına varmalı ve çocuğunuzu kontrolünüz altına almalısınız. Peki, bunu nasıl yapacaksınız? İşte biz de bu sorunun cevabını bulmak için Uzman Psikiyatr Dr. Tanju Sürmeli'nin kapısını çaldık ve ebeveynlerin bu konu hakkında neler yapması gerektiğini masaya yatırdık.
EBEVENYLİK HATALARI
Öncelikle ebeveynlerden başlayalım: Baştan kabul edelim ki anne- babalar da hata yapar. Prof. Dr. Sürmeli bakın neler diyor: "Aileler, çocuklarımız internet çağında doğdu, tabii ki teknolojiyi kullanacak, mahrum mu edelim yani' düşüncesindeler. Hatta çoğu tablet kullanan çocuklarını gösterip 'Benim çocuğum çok zeki' şeklinde cümleler kuruyor. Onların ebeveynlik hataları yüksek. Çünkü ekran başında çok fazla zaman geçiren çocukların beyinlerinin olgunlaşma süresinin uzadığının farkında değiller. Sürekli aynı şeye odaklanan beynin sadece belli bir noktası olgunlaşıyor. Bunun sonucunda çocuk yaşıtlarından geri kalıyor ve sekiz yaşındayken beş yaşına takılıp kalıyor." Prof. Sürmeli'nin söyledikleri gerçekten kulağa korkunç geliyor, "Kendi elimizle çocuklarımıza zarar mı veriyoruz?" sorusu takılıp kalıyor insanın aklına... Bakın bu durumu nasıl açıklıyor Tanju Sürmeli: "Çocuğunuz tablet ya da cep telefonunda oyun oynarken beynin haz merkezi uyarılmış oluyor. Beyin hoşa giden şeylerde dopamin denilen bir madde salgılıyor ve kayda geçiyor. Bu da hoşuna giden şeyi sürekli tekrarlaması anlamına geliyor. Dolayısıyla alışkanlığı oluyor. Tıpkı uyuşturucu ve alkol bağımlılığı gibi. Hepsi beyinde aynı bölgeyi uyarıyor."
UYUŞTURUCU ETKİSİ
Peki tüm bunlar ne anlama geliyor? Ergenlik dönemi mutluluk hissi veren dopaminin en fazla salgılandığı dönem. Çocuk uzun süre ekran başında kalırsa da tekrarlayıcı davranışlar sergiliyor. Otomatik olarak beyin uyarıyor ve onu farkında olmadan dopamin salgılatan davranışa yani oyuna yöneltiyor. Aile tableti elinden almaya çalıştığı zaman dopamin düşüyor. Uyuşturucu bağımlısının elinden nasıl maddeyi alınca saldırmaya başlıyorsa, tableti elinden alınan çocuk da aynı hareketi sergiliyor. Aileler bu kaos ile başa çıkamıyor. Çoğu aile bu durumla başa çıkamıyor ve "Ne yaparsan yap" diyerek, çocuğun süresiz o tableti kullanmasına izin veriyor. Bu yapılabilecek en büyük hatalardan biri Psikiyatrist Sürmeli'ye göre: "Ebeveynlerin yapması gereken daha çocuk doğar doğmaz kural koymaya başlamak. Kural koymak beynin sınırlarını öğrenmesi demek ve beynin olgunlaşması anlamına gelir.
SAÇINA DOKUNUN
Her istediğinde çocuğa tablet ya da telefonu verirseniz, bunu her zaman isteyecektir. 12-13 yaşındaki çocuğun telefon ya da tablete ihtiyacı yok. Aileler bunları alabilmek için 'Serviste, yolda bir şey olursa' diye kendilerine bahane uyduruyorlar. Bizim zamanımızda yoktu telefon falan bir şey de olmadı. Bu hatalı bir savunma mekanizması. Çocuk, sınıfta kullanıyor bunları ve takip edilemiyor. Teneffüste telefonla oynayan çocuk, derse adapte olamıyor. 14-15 yaşındaki çocuğunuza alabilirsiniz ama sana 'Şu amaçla alıyoruz telefonu, amacının dışına çıkılırsa almayız' denilmeli. Bir de en pahalı telefonu almak çok yanlış. Ekonomik durumunuz iyi bile olsa almayın. Çünkü çocuk anlamıyor, kazanmadan çok pahalı bir telefonun sahibi olabiliyor. Daha gelişmişi çıkınca ondan istiyorum' diyor."
REKLAMLARDAN MEDET UMMAYIN
Bazı anne ve babalar reklamlar çıkınca çocuğun ekrana kilitlenmesini fırsat biliyor ve ona yemek yedirmeye çalışıyor. Oysa bu son derece yanlış bir hareket. Maalesef evlenmeden önce bir anne-baba eğitimi verilmiyor. Onlarda duydukları ya da okudukları ebeveynlik yapmaya çalışıyorlar. Ekran karşısına oturtulan çocuğun beyni tekrarlayıcı bir hareket haline giriyor ve sadece bir bölgesi uyarılıyor. Bu da kendi yaş grubu gibi hareket etmemesine, geri kalmasına sebep oluyor. İlk 2 yaş çok önemli. Çünkü çocuk her şeyi anneden öğrenecek ve ondan aldığı bilgi zekâ seviyesini belirleyecek. Anne çocuğu ile iletişim halinde olmalı. Göz kontağı kurmalı. Onun gözleriyle izleyebileceği alanlarda hareket etmeli.
NASIL OYUNLAR OYNANMALI?
Çocuklar genelde vurdulu kırdılı oyunları seçiyor. Bunlar da zaman içinde çocuğu olumsuz etkiliyor. Etrafında bir kavga olduğu zaman ilgilenmiyor, çünkü alışıyor ya da agresif olabiliyor. Ailenin çocuğunun ekranda ne izlediğini çok iyi bilmesi lazım. Kavga içeren oyunlar olmamalı. Ailenin bir arada olduğu oyunlar seçilmeli. Aileler genelde çocuklarla dizi falan izliyor. Bu çok yanlış. Çocukların beynini, okuma becerilerini geliştirecek şeyler yapmaları lazım. Ailece kötü vakit geçirme durumu bu. Hiçbir öğretisi yok. Çocuklar da bütün dünyanın o dizilerdeki gibi olduğunu düşünüyor. Oysa oyun kâğıtları var. Bunlarla hikâye geliştirebilirler, kelime oyunları oynayabilirler. Duygu kâğıtları ile duyguları gelişebilir çocukların. Yap-bozlar güzel bir seçenek ya da hamurlarla el becerileri geliştirilebilir. Çocukların yaş gruplarına göre üretilen faydalı oyunlar da var. Çocuğunuz mutlaka oyun oynamak istiyorsa, çok uzun zaman almayan, onun empati duygusunu geliştiren, diğer çocuklarla yardımlaşmasını sağlayacak, kurallara uymasına teşvik edici, duygularını geliştirecek oyunları tercih edip, sizin kontrolünüzde oynamalarına izin verebilirsiniz.
İDEAL EBEVEYNLİK NASIL OLUR?
Kural koyabilmeli ve koyduğu kuralları takip etmeli.
Duygusallık koyduğu kuralları bozmamalı.
Çocuğa 'hayır' diyebilmeli.
Çocuk ağlasa da kuralından vazgeçmemeli.
Kural koyup devamını sağlayabilsin ki, çocuk ondan korktuğu için değil saygı duyduğu için kurallarına uysun.
Anne ve babanın aynı kuralı koyup birbirlerini desteklemesi lazım.
Kuralda hata yapılmış olsa bile o kural uygulanmalı. Çocuğun önünde değiştirilmemeli. Anne ile baba daha sonra bir araya gelip konuşup çocuğun yanına gitmeli ve "Zamanında sana böyle söyledik ama babanla birlikte bunun daha doğru olduğunu düşündük ve bundan sonra bu kuralı böyle uygulayacağız" demeleri lazım.
TEMİZLİK TAKINTISI VAR!
Ekran başında çok kalan çocuklarda otizm, dikkat eksikliği, gelişim bozukluğu ve öğrenme güçlüğü görülebilir. Bazı çocuklar depresif ya da takıntılı olabiliyor. Anne-baba bunun farkına varamayabilir. Ailede takıntılı insan fazla ise bu normalmiş gibi görünüyor. Hele temizlik takıntısı varsa çok titiz denilip geçiliyor. Oysa durum öyle değil.
GÜNDE NE KADAR EKRAN BAŞINDA KALMALILAR?
Yaş Önerilen süre
0-2 yaş Bu çocuklar kesinlikle ekrandan uzak tutulmalı.
2-5 yaş Dikkat alanları çok kısıtlı ve sadece 10 dakika konsantre olabilirler. Ekran başında 10 dakikadan fazla kalmaları beyni olumsuz etkiler.
5-6 yaş 20 dakika.
9-10 yaş 20 dakikadan 40 dakikaya kadar çıkabilir.