İlk robot Anadolu’da yapıldı

15 Şubat'ta açılacak bir sergi, insanları dünya mühendislik tarihinin kalbine, 13. yüzyıl'a götürecek. Modern mekaniğin babası kabul edilen, Anadolu'nun en büyük mucitlerinden Cezeri'nin icat ettiği makineler, kendi kitabı Kitab-ül Hiyel'de yaptığı tariflere uygun olarak tasarlandı ve çalışır vaziyette üretildi. Tarihin ilk insansı robotundan kan ölçme cihazlarına, su saatlerinden şifreli sandıklara bir mekanik ve renk cümbüşü... Bir tür bilim tarihi arkeolojisi olan çalışmayı anlatmadan önce, Cezeri'den bahsetmek icap eder...
13. yüzyılın büyük mühendisi Cezeri, evrensel bilim tarihinin görkemli dehalarından biri. Birikimi, icatları, bakış açısı ve mühendislik felsefesi itibariyle unutulmaz bir bilim insanı olan Cezeri, 50'den fazla makine ve aracın teknolojik tasarımlarını yapmış ve bu makineleri teorik planlamada bırakmayıp üretmiş ve çalıştırmış. Bilimsel ve pratik mirası 21. yüzyıl dünyası için hâlâ güncel ve ilgi çekici. Özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok Doğulu ve Batılı mekanisyene ilham vermiş.
Günümüzde Cezeri, tüm Ortaçağ'ın en önemli mühendisi olarak kabul edilmektedir. Makinelerinin önemli bir kısmını kısaca Kitab-ül Hiyel olarak bilinen ama asıl adı Kitâb el-câmi' beyn el-'ilm ve el-'amel en-nâfi' fi sınâa'ti'l-hiyel isimli eserinde Artuklu hükümdarı Nasireddin Mahmud'un (1200-1222) isteği üzerine toplamış. Kitabın tam ismi Mekanik Biliminde Bilgi Ve Uygulamanın Bağdaştırılması olarak çevirilebilir.
Gelelim serginin hikayesine... 15 yıllık titiz bir çalışmanın ürünü bu eserler. İstanbul Cezeri Müzesi Küratörü Mehmed Ali Çalışkan ve Yönetim Kurulu Başkanı Selami Çalışkan İTÜ Mühendislik Fakültesi'nde eğitim gördükleri sırada düzenlemek istedikleri İslam Bilim Tarihi sergisinde Cezeri'nin kitabına rastlarlar (Kitab-ül Hiyel). Bu kitabın içeriğindeki makinelerin gerçekten çalışıp çalışmayacağını merak ederler ve bunun üzerine makine mühendisi olan babaları Durmuş Çalışkan'a kitabın içindeki makinelerin yeniden yapılıp yapılamayacağını danışırlar. Durmuş Çalışkan'ın mühendislik analizleri sonucunda bu aletlerin gerçekten çalışabilir olduklarını öğrenirler.
Durmuş Çalışkan 15 yıl boyunca bu kitabı baştan sona analiz ederek Türkçe çevirisi ile birlikte teknik açıklamalarını ve resimlerini oluşturur. Bu kitapla aletlerin rekonstrüksiyonlarının üretilmesine karar verirler ve İstanbul Cezeri Müzesi'nin ilk temelini atarlar.
SUYLA ÇALIŞIYORLAR
Durmuş Çalışkan geçtiğimiz yıl vefat etti. Babalarının tamamlayamadığı projeyi oğulları devam ettirme kararı aldı. Aile, mühendis kökenli. Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri, sergisinin küratörü Mehmet Ali Çalışkan sergiyi şöyle anlatıyor: "Birçok ulusal ve uluslararası sergide Cezeri'nin makinelerine yer verilmiş ancak sergilenen ürünler maket veya çalışmayan versiyonlardır. Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri sergisinde ise sergilenecek olan makineler dönemin çalışma koşullarına uygun ve bire bir çalışan versiyonlarıdır. Bu çalışır durumdaki bire bir versiyonlarda dönemin koşullarındaki gibi enerji kaynağı olarak su kullanılmıştır. Sergi, merkezine Cezeri'yi yerleştirerek mekanik tarihinin sıra dışı bir hikayesini ilham verici bir formda sunmayı hedefliyor. Sergilenecek olan toplamda 66 alet, makine ve çeşitli envanterler var. En büyük, en kompleks eser Anıt Su Saati'dir. Anıt Su Saati'nin boyutu 2.75 m-3.18 m-3.70 m (En, boy, yükseklik) Cezeri'nin en ünlü eseri ise Filli Su Saati'dir."
Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri Sergisi, 15 Şubat'ta İstanbul- Maslak'ta UNIQ Expo'da açılıyor...
Filli Su Saati

Saat, zamanlamasını suya batan bir kabın batma seviyesiyle gerçekleştiriyor. Gücünü ise bu kabın batma anında oluşan kuvvetten alıyor. Filin karnındaki havuzda yüzen, 'Tarcehar' adını verdiği bir tasın, yarım saat boyunca altındaki delikten su alarak yavaşça alçalması ve sonuna doğru hızla batmasıyla çalışıyor.
İçecek Sunan Çocuk Robotu

Bu robot, diğer eseri Abdest Aldıran Çocuk Robotu ile birlikte arasında insan biçimi en açık olan makineler olarak dikkat çekiyor. Bu robotu Cezeri'nin kendi buluşu olan ve 'Kefe' adını verdiği alet çalıştırıyor. Kefe hem bardağa boşaltılacak olan içeriği biriktiriyor hem de içecek sunumunun belirli periyodlarda olması için zamanlama vazifesi görüyor.
Dört Sürgülü Kapı

Göbek kısmında anahtarın çevirdiği dişli çark, dört sürgüyü de açıyor ya da kapatıyor. Sürgü kolları demir yapıldığı takdirde, verilen ölçülere göre dikey olanların her birinin ağırlığı yaklaşık 40 kg. Buna rağmen anahtar el kuvveti ile çevrildiğinde sistem gayet rahat çalışıyor.