Dedem neden gelmiyor anne?

İki hafta önce babamı kaybettim. Ani bir ölümdü, sarsıldık... Birden bire bambaşka bir hayatın içinde bulduk kendimizi. Son dört aydır da kızıma annem ve babam bakıyordu. Tüm günleri birlikte geçiyordu. Üçünün yakaladığı neşe dolu uyum beni bile şaşırtmıştı. Bir anda bir fırtına koptu ve kızımın dedesi, canım babam üç günde aramızdan ayrıldı. Şimdi üç yaşındaki kızıma dedesinin öldüğünü nasıl anlatacaktım? Artık dedesiyle parka gidemeyeceğini, boyama yaparken ona eşlik edemeyeceğini nasıl söyleyecektim? Ölüm kavramını en sağlıklı şekilde nasıl ifade edebilirdim?
Bu soruların cevabını bulabilmek için Uzm. Klinik Psikolog Aslı Karasaç Özkaya'nın kapısını çaldım. Ölüm hakkında çocuklarının sordukları soruları yanıtlamakta zorluk çeken ve benim gibi yakın vakitte aileden bir kayıp veren ebeveynlere yol göstermesini istedim. İşte Özkaya'nın tavsiyeleri...
GERİ GELECEK, UYUYOR DEMEYİN
"Okul öncesi yani üç-altı yaş dönemi genellikle çocukların ölüm hakkında sormaya başladıkları dönemdir. Çünkü çocuklar bu yaşlarda dışarda ve sosyal hayatında en az bir kez ölmüş bir hayvan, televizyonda bir ölüm haberi görmüş, izlemiş ya da oynadığı oyunda ölümü canlandırmış olur.
Çocuklara ölümü anlatırken ailelerin yaptığı büyük hatalardan bir tanesi 'Gitti geri gelecek, uyuyor' gibi ifadeler kullanmaktır. Bunlar çocukta her zaman kaygı uyandıran ve çocuğu beklenti içine sokan, aslında süreci daha sancılı hale getiren ve uzatan söylemlerdir. Çocuklara ölümü anlatırken inanç sistemlerini, aile yapısını, çocuğun karakter özelliklerini ve yaşını da göz önünde bulundurmalıyız.
Genel hatlarıyla ölümü anlatırken 'ölüm' kelimesini kullanmak ve vefat eden kişinin arkasından öldü demek doğru olandır. 'Dünyadaki tüm canlıların bir yaşam süresi vardır ve yaşam süreleri bitince öldüklerini söylemek' her çocuk için verilebilecek ortalama bir cevaptır.
Ölümü hastalıkla veya yaşlılıkla ilişkilendirmek yapılan büyük hatalardan biridir. Eğer ölümü yaşlılıkla veya hastalıkla ilişkilendirerek anlatırsak çocukta fobi gelişebilir, sevdiği kişilerin veya kendisinin hasta olduğu zamanlarda yaşamış olduğu ölüm kaygısıyla baş etmek hem aile hem de çocuğun kendisi için üstesinden gelinemez bir hal alabilir."
HAYVAN VE BİTKİLERLE ANLATIN
"Okul öncesi çocuklara ölümü anlatmanın iyi bir yolu ölü hayvan ve bitkiler üzerinden verilen örneklerdir. Ölü sinek, salyangoz veya çiçek ve ağaç gösterilerek 'Her canlının bir yaşam süresi vardır bak yaşam süresi bitmiş bir çiçek, gördün mü? Ölmüş!' gibi ifadeler asgari düzeyde çocuğun ihtiyaç duyduğu bilgiyi karşılamak için yeterlidir. Özellikle kuş ve balık gibi hayvanlar uzun yaşamadıkları için bu yaş dönemindeki çocuklara ölümü anlatmak için iyi bir fırsattır."
FAZLA BİLGİ VERMEYİN
"Üç yaş civarı çocuklara ölümle ilgili gereğinden fazla bilgi vermek kafa karıştırıcı olabilir. Çocuğun merak ettiği soruların cevabı sade ve kısa cümlelerle net bir ifadeyle verilirse bu yeterli olacaktır. Çocukların, insanlar öldüğünde acı çekmediklerini bilmesi önemlidir. 'Uyuyor uyanacak' ya da 'Uzağa gitti dönecek' gibi yanlış söylemler çocuğu beklenti içine sokar ve süreci atlatmasını oldukça zorlaştırır."
NASIL BİR YOL İZLEMELİYİZ?
"Dedesinin 'cennete gittiğini' söylemek çocuğun olanları anlamasına zora sokacak bir söylemdir. Cennetten bizi izliyor, o hep yanımızda bizi görüyor merak etme gibi açıklamalar çocukları paranoitleştirip her an izlenildiği duygusuna kaptırır. Doğru olan 'dedesinin öldüğünü ve bundan sonra olmayacağını net bir şekilde bilmesidir."
ÖLEN KİŞİ NEREYE GİDER?
"Ölen kişinin nereye gittiğini merak eden çocuklar için yine çocuğun yaş dönemi ve yukarıda saydığımız özellikleri göz önünde bulundurarak kabir ziyaretleri yaptırılabilir. En çok merak edilen sorulardan birisi de ölen kişinin defnedilme anlarının çocuğa gösterilmesinin doğru olup olmayacağıdır. Hiçbir çocuk başa çıkma gücü ne kadar kuvvetli olursa olsun bu görüntülere maruz bırakılmamalıdır. Çocukların kabir ziyaretleri sırasında ve ölen kişinin arkasından konuşmak istedikleri zamanlarda ebeveynler kendi kaygılarından ötürü konunun üzerini kapatmak isteyebilirler. Bu doğru değildir. Bunun yerine aileler "O öldü, onu bir daha göremeyeceğiz ama sevgimiz devam edecek. İstersen birlikte resimlerine bakabiliriz, onun hakkında konuşabiliriz' gibi cümlelerle çocuğu rahatlatabilirler."
ÇOCUĞA GÜVENCE VERİN
"En önemlisi çocuğun ölümle ilgili sorduğu soruların altında kendisine ne olacağına ve sizin ölüp ölmeyeceğinize dair bir kaygı içerir. Bu konuda ona sakince güvence verin 'Ben yanındayım, buradayım. Ben seninle uzun yıllar birlikte olmayı, yaşamayı planlıyorum.' Kendinizden emin bir şekilde bu cümleleri kurup beden dilinizin de paralel olarak çocuğa güven verecek nitelikte olmasına dikkat edin."
BU CÜMLELERİ KURMAYIN
* Yaramazlık yaparsan cehennemde yanarsın.
* O yıldız oldu bizi yukardan izliyor.
* Cennetten bizi görüyor.
* Hasta oldu, öldü.
* Yaşlandı, öldü.