Süper kahramanlarla bağ kuran çocuklar tehlikede

Günümüzde çocuklar 'süper kahraman' figürleriyle iç içe yaşıyor. Neredeyse izledikleri tüm çizgi filmlerde bir süper kahraman var. O süper kahramanlarının hepsinin olağanüstü bir ya da birkaç gücü var. Çocukların da tüm bunlardan etkilenmemesi mümkün değil. Çoğu 'keşke benim de bir sihirli gücüm olsa' şeklinde cümleler kuruyor.
Üstelik oyuncakları, kostümleri, kırtasiye malzemeleri ile bu büyük bir sektör. Peki, ebeveynler çocuklarının süper kahramanlı bu çizgi filmleri izlemesine izin vermeli mi? Kostümleri alıp giydirmeli mi? Çocuklar süper güçleri olan bu karakterlerden nasıl etkileniyorlar? Çocuklar görülen hangi davranışlar tehlikeli sinyaller olarak algılanmalı? Tüm bu soruların cevabını çocuk ve ergen terapisti, uzman psikolog Tuğba Yağan Şimşek'ten aldık.
- Çocukların çoğunlukla süper kahraman ve sihirli güç çizgi filmlerini izlemeleri ne kadar doğru? Onların ruh dünyasında ne tür sorunlara yol açabilir?
- Çocuklar taklit yoluyla öğrendiği için, görerek ve işiterek nesne ve olayları hareketli olarak tanırlar, dolayısıyla kendilerini süper kahramanlarla özdeşleştirirler. Ruhsal olarak en olumsuz etkileri de, güvende olmak için silahlara ihtiyaç olduğunu düşündüğü için yaşadığı dünyanın tehlikeli olduğuna inanıp güven ve güvenlik duygusu gelişmeyebilir.
Özerklik duygusu yine silahlar ve savaşla özdeşleştirilirse ve kendini süper kahraman yerine koyamazsa eğer, zayıf ve aciz hissederek özerklik duygusu gelişmeyebilir. Süper kahramanları izleyerek, fiziksel güç ve şiddetin, yeterlilik duygusuyla anlamlandırırlarsa, yeterlilik duygusu gelişmez. Bazı çizgi filmlerdeki süper kahramanlarda aşırı sert cinsiyet ayrımı görebilirler. Erkeklerin güçlü olup şiddetle dünyayı korudukları, kızların mağdur ve aciz olduğu gibi... Böylece çocuğun cinsiyet kimliğini oluşturması yanlış ve zor olur.
ZİHNİNİ HAYALE KAPATABİLİR
- Sihir ve süper güç kavramları çocukların kafasını karıştırabilir mi? Gerçek ve sanal dünya arasında geçişleri zorlanabilir mi?
- Çocuklar kendilerini ifade edebildikleri yaşlarda hayal kurmaya da başlar. Dört yaşında bir çocuk süper kahramanların gerçek olmadığını kavrayamadığı gibi onlarla özdeşleşebilmesi de kolay olur. Çocuklar model aldıkları için çizgi film karakterlerinin özelliklerini günlük hayatlarına ve oyunlarına yansıtırlar. Aslında çizgi filmlerin çocuğun zihnini hayale kapatan bir etkisi vardır. Özellikle güçlü niteliklerle donatılıp dünyayı ve insanları kurtarma, garip varlıklarla savaşma gibi şeyler, gerçek dünyada hiç karşılaşmadıkları bir şey olduğu için etkilenirler. Süper kahramanların bir kurgu olduğunu ayırt edemeyen çocuklar en çok ruhsal olarak etkilenir.
Kavga sahnelerini arkadaşları üzerinde denemeye kalkışabilirler, Süpermen gibi sihirli güçleri olduğunu düşünüp uçmaya çalışabilirler. Maalesef duymadığımız haberler değil çocukların kendilerini süper kahraman yerine koyup tehlikeye atmaları... Bu yüzden bizler çocuklarımızı süper kahramanların pek süper olmadıklarına inandırmak zorundayız. Negatif taraflarını da göstererek, mesela "Sen bu yönde çok iyi bir çocuksun ama o kahraman gerçek olmadığı için bu özellik onda yok" gibi...
Bu arada kendiyle özdeşleştirdiği süper kahraman karakteri çocuğa fiziksel, duygusal olarak kendisine ya da etrafındakilere zarar vermediği sürece, ebeveynin çocuğa neyin gerçek neyin hayal olduğuna dair açıklama yapmasına gerek yoktur. Çünkü çocuklar deneyimleyerek ve zamanla yaptığınız sohbetlerle birlikte neyin gerçek neyin hayal ürünü olduğunu kendiliğinden öğrenecektir.
KENDİNE VE ÇEVRESİNE ZARAR VEREBİLİR
- Özellikle süper kahraman ve çizgi film karakterlerinin kostümleri çocukların en çok istedikleri şeyler oluyor. Aileler de satın alıyorlar. Bu kostümleri giymenin, o an kendini o karakter zannetmenin çocuklara verdiği zarar var mıdır?
- Çocuklar hangi süper kahramanın ya da çizgi karakterin kostümünü istiyorsa, o çocuk o karakterle sıkı bir bağ kurmuştur ve kahramanların güçlü karakter özelliklerini kendilerine aktarıp onları taklit etme isteği olur. Çocuklar da kendi hayal dünyalarında her şeyi yapabilen süper bir varlık olmak istiyor. Örümcek adam kostümü isteyen beş yaşındaki bir çocuk, Örümcek adamdan daha hızlı olacağım diye giyinme dolabının tepesine çıkıp atlamak isteyebilir. Model aldığı kahramanın özellikleri sihirli ve şiddet içeriyorsa, aynı özellikleri taklit etmeye çalışarak kostüm giydiğinde arkadaşlarıyla ya da kardeşiyle oynarken kendine ve etrafına zarar da verebilir.
KOSTÜM VE OYUNCAK ALIRKEN SEÇİCİ OLUN
- Aileler bu tür ürünleri satın alırken seçici mi davranmalılar yoksa hiç almamalılar mı?
Kendisine-etrafına zarar vereceğini düşündüğünüz bir kostüm ve obje varsa (kılıç, içi boncuk atan silah gibi), bunu çocuğunuza almamayı seçin. Şiddet ve saldırgan özellikleri taşıyan bir süper kahraman kostümünü çocuğunuza almak yerine, çocuğun hayal dünyasında iyi ve yararlı olan başka bir süper kahraman seçtirebilirsiniz. Kostüm giysin ya da giymesin, çocuğunuza en çok aşılamanız gereken, onun kendi olarak gerçek hayatta kendisi olarak onun güçlü özelliklerini dile getirmeniz ve süper kahraman olmaya ihtiyacı olmayacak kadar yeterli bir çocuk olduğuna inandırmanız önemli. Böylece bir süper kahramanın kılığına girmek sadece oyun olarak kalabilsin.
SÜREKLİ BAĞIRAN KARAKTERLER
- Bu tür çizgi film ve süper kahramanları çok seyreden çocuklarda gelişen, sizin de şahit olduğunuz psikolojik rahatsızlıklar oluyor mu?
- Ben kendi çocuk danışanlarımda kişilik özelliklerini etkilediğini oldukça gözlemledim. Özellikle okul öncesi dönemde dürtülerini harekete geçirerek çocuğu saldırgan yapabiliyor. Süper kahramanlar 'Kendini ve dünyanı korumak için kötüleri yok et, bunun için de her türlü şiddeti uygulayabilirsin' gibi bir mesaj veriyor. Süper kahramanlar şiddet kullanırken, tüm mesajlarını bağırarak verir. Çocuklar daha çok ilgiyle izler ve kendileri de onlarla girdiğim oyun terapisindeki oyunlarında bağırarak emir veriyor, çünkü bunun bir güç gösterisi olduğunu öğrenmiş. Akranlarıyla uyum problemleri yaşıyorlar. Gerçek dünyanın sorunlarıyla karşılaştıklarında kaçmak için de daha çok kendi oluşturduğu dünyada kalmayı seçebiliyor. İçe dönük bir kişilik geliştirerek sessizleşebiliyor, ailesi ve yaşıtlarıyla doğru iletişimi kuramayabiliyor.

TV İZLERKEN ONA EŞLİK EDİN
- Çocukların gerçekle, kurgu arasındaki farklı anlamaları nasıl sağlanabilir?
- Çocukların dünyasında her şey mümkün, soyut kavramları tam olarak çözemediği yaş döneminde olan çocuk, her şeye gücü yeten süper kahramanların gerçek olduğuna inanmakta zorluk çekmez. Çocuklar, izlediklerini yetişkinler gibi algılayıp yorumlayamadığı için, özellikle aileler çocuklarıyla birlikte çizgi film izlerse, çocuklara farkındalık kazandırılır ve doğru algılamalarına yardımcı olabilirler. Bu sayede gerçekle kurgu arasındaki farkı model aldıkları ebeveynlerinden öğrenmiş olurlar. Bu açıdan ebeveynlerden en azından birinin çocukla beraber çizgi film izlemesi önemli. Eğer anne-baba dışında bakım veren üçüncü bir kişi varsa onun çocuğa eşlik etmesini tavsiye ederim. Çocukların gelişimine ve yaşına uygun çizgi filmler araştırılıp seçilmesi de önemli.