EXPO'da, tema olarak sağlığı seçmemiz hiç de tesadüf değil

Başlarken
Bütün Akdeniz'i etkilemiş bir tabip
İzmir, EXPO 2020 adaylığı için yola çıkarken, "Herkes için sağlık" temasını benimsedi. Bu aslında bir rastlantı değil. Çünkü birçok uygarlığın filizlenip boy attığı bu topraklar, kadim tababetin de doğduğu, geliştiği coğrafyaların başında gelir. Ege'de yetişen, tıp bilimi denince bütün dünyada ilk akla gelen meslek erbabından biri kuşkusuz ki, Hipokrat'tır. Ancak Hipokrat kadar, tedavi bağlamında daha etkin bir isim daha vardır, Ege topraktlarında yaşayan. O, tıp tarihinin en büyük gizli kahramanlarından biridir: Bergamalı Galen. Yunanların Claudius Galenus, Romalıların Galenos, Müslümanların Calinus olarak bildikleri bu büyük tıp bilgini ve spor hekimi, ömrünün büyük bölümünü Bergama'da geçirmiştir. Bu yazı dizimizde Bergamalı Galen'i tanıtacağız. Galen'in serüveni Bergama'nın da boşuna kadim tıbbın merkezlerinden bir olmadığının göstergesidir aynı zamanda...
EXPO 2020'nin ana temasının "Herkes için sağlık" olması, İzmir'in tarihi misyonundan kaynaklanır. Kadim zamanda İzmir'in dünyanın sağlık merkezi olduğu, Agamemnon, Ilıca ve diğer kaplıcaların yanı sıra, Allianoi kazılarında da ortaya çıktı. Kazılarda farklı yerlere ait sikkelerin (paralar) bulunması, Bergama'nın (Pergamon) her yerde tanınan ünlü bir tıp merkezi olduğunun, insanların tedavi için uzak yerlerden buraya geldiğinin kanıtılar. Dünya medeniyetine her alanda akılcı bir temel oluşturan İonlardan sonra, Doğu- Batı sentezini sağlayan Hellenistik Dönem'de Bergama bilim bakımından önemli gelişmelere ortam oluşturan yaratıcı bir şehirdi. İonlar, sessiz harflerden oluşan Fenike alfabesini seslendirerek geliştirdiler. Bergamalılar ise, kitabı ortaya çıkararak okumayı kolaylaştırdılar. Yaprak, sayfa, kodeks ve fihrist buluşu ile kitap meydana geldi. Şehircilik ve plastik sanatlar ile ilk bilimsel tıpta çok ileri gidildi. İlk ampirik hekim Anadolu'lu Hipokrat, ilk bilimsel ve modern hekim Bergamalı Galen'di. Galenus, Roma Dönemi'nde 129-201 yılları arasında yaşadığı kabul ediliyor. Döneminin çok yönlü filozoflarından olup, asıl şöhretini tıpta kazandı. Yunanlılar Galenos, Romalılar Galenus, Müslümanlar Calinus adıyla bilirdi. Hekimlerin imparatoru, şeyhü'sseyadile (hekimlerin babası) unvanlarıyla anıldı. Deneysel fizyolojinin kurucusu ve ilk spor hekimidir. Farmakoloji alanında geliştirdiği sistematik yeni teoriler Galenik, tıbbi görüşleri "Galenizm" olarak anılır. Galen, tıp eğitimine 146 yılında başladı. Öğrenim gördüğü Bergama'daki Asklepion, dönemin en ünlü sağlık merkeziydi. 4 yıllık eğitimin ardından, 150 yılında babası ölünce Smyrna'ya (İzmir) gitti. Tıp ve dil eğitimini burada sürdürdü. Akdeniz'i dolaştı, 157 yılında Bergama'ya döndü.

BAŞHEKİM OLUYOR
Bergamalılar yuvaya dönen Galen'i onurlandırmak için gladyatörlerin başhekimi yaptılar. O sadece gladyatörleri tedaviyle yetinmedi. Dağda bulduğu gladyatör iskeleti ile normal insan iskeleti arasındaki farkı görünce, sürekli beden hareketlerinin sağlıklı yaşam için önemini saptadı. Beden hareketleri- fizyoloji-tedavi ilişkisini kurarak, spor hekimliğine öncülük yaptı. 161 yılında Roma'ya gitti. Düşünür Eudemos'u sağlığına kavuşturunca ileri gelenlerin ilgisini çekti. İmparator Marcus Aurelius çıktığı Doğu seferinde, vebaya yakalandı. Galen, imparatoru peynir perhiziyle iyileştirdi. Bu tedavi ona "Hekimlerin İmparatoru" unvanını kazandırdı. Bu unvan, imparatorun ona hediye ettiği altın zincirli madalyona kazınmıştı: "Romalıların imparatoru Aurelius'tan, hekimlerin imparatoru Galenus'a.
TOPRAĞININ ÇAĞRISI
Galen 166 yılında yeniden Bergama'ya döndü, toprağına olan hasretini giderdi. 168'de kendi hasta oldu. Tedavisi imkansız bir hastalıktan ötürü vücudunda açılan yaradan çektiği acıyla kendini Asklepion'a zor attı. Asklepion'da mucizevi bir şekilde yarası kapandığından, bir yıl sonra yine imparatorun çağrısı üzerine yine Roma'ya gitti. Ömrünün sonuna kadar Roma Saray Hekimliği görevini sürdüren Galen, İmparator Marcus Aurelius'tan sonra oğlu Commodus ve Septimus Severius'u da tedavi etti. 201 yılında Roma'da hayata gözlerini yumduğu çoğu kaynakta belirtilse de; Sofiano'nun "Bergama Tarihi" adlı Fransızca eserine göre; Galen Roma'daki hekimlerin muhalefeti üzerine başkenti terk ederek Bergama'ya dönüp toprağında öldü. Ölümü üzerine anlatılan bir söylenceye göre; Galenos ölürken yardımcılarına fındık büyüklüğünde iki şey verip, şöyle der: "Ben öldükten sonra bunlardan birini örs üstüne koyun, diğerini de su dolu bir desti içine atın; bakalım ne göreceksiniz?" Ölümünden sonra öğrencileri hocalarının vasiyetini yerine getirirler. Örs erir ve yerinde iz bırakmadan kaybolur. Destiyi kırarlar su buz olmuştur. Bu olay düşünürleri şu sonuca götürür: Galenos; "Doğasında akmak olan suyu dondurdum, katı olan demiri erittim, yok ettim, fakat ölüme çare bulamadım" demek istemiştir. Öldüğünde birçok alanda 100 kadar eser bıraktı.