Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri - Anadolu Türk Beyliklerinin Genel Özellikleri, İsimleri Ve Eserleri

Malazgirt Savaşı'nın yaşanmasının ardından Anadolu, Türklerin yaşam alanı olmaya başlamıştır. Malazgirt Savaşı ile Anadolu Selçuklu Devleti, Türk topraklarına adım atmış ve Bizans'ın bu topraklar üzerindeki hakimiyetine son vermiştir. Türklerin, Anadolu'daki tarihi Oğuz Türklerinden olan Selçuklu Devleti'nin yaptığı bu fetihle başlamıştır. Çağrı Bey Anadolu'ya yaptığı keşifler sayesinde Anadolu topraklarını daha yakından tanıma olanağı bulmuştur.

1048 yılında yaşanan Pasinler Savaşı da Malazgirt Savaşı öncesinde Anadolu üzerinde Bizans gücünün etkisinde azaltma yaratmayı başarmıştır. İlk Türk beylikleri, Anadolu kültürüne olan katkısı asla göz ardı edilemeyecek büyük topluluklardır. Anadolu topraklarında şuan hala görülebilen birçok tarihi eserin de sahibidirler.

İlk Türk beylikleri Malazgirt Savaşı'nın ardından Anadolu'nun fethiyle görevlendirilen komutanlar tarafından kurulmuştur. Anadolu'nun Türkleşmesinde, Türk islam kültür ve medeniyetinin yaygınlaşmasında büyük payı olan bu beylikler genellikle kurucularının isimleriyle anılmıştır.
ANADOLU'DAKİ İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Malazgirt savaşında, Anadolu Selçuklu Devleti ordusunda görevli komutanlar, savaşın kazanılmasının ardından bu topraklar üzerindeki beylikleri kuran kişilerdir.
• Anadolu'da kurulan bu beylikler, Türkleşme olgusunun yayılmasını sağlamışlar ve Türklerin daha geniş topraklara yayılmasında önemli bir adım olmuşlardır.
• Türkleşme aşamasında, fethedilen bu toprakların isimleri Türkçe isimlerle değiştirilmiştir.
• İslamiyetin kabulünün ardından, bu medeniyetin kültür özelliklerinin yayılmasında etkin bir aracı oldular.
• Bizans'ın ve Haçlıların seferlerinin püskürtülmesinde önemli görevler üstlenmişler ve tüm güçleriyle savaşmışlardır.
• Bu beyliklerin hemen hemen tamamı kurucularının isimleri ile kurulan beyliklerdir.

ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
Saltukoğulları: Erzurum ve civarında, Ebu Kasım tarafından kurulan Saltukoğulları, Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliğidir. 1200'lü yıllarda Süleyman Şah tarafından yıkılmaktan kurtulamamışlardır.

Mengücekoğulları: Mengücekoğulları ismini kurucusu olan Mengücek Gazi'den alır. Erzincan civarında kurulan bu beyliğe 1. Alaeddin Keykubat, 1228 yılında son vermiştir.

Danişmendoğulları: Tokat, Amasya ve Kayseri sınırlarını kapsayan bölgede, Sivas merkez olmak üzere Gazi Ahmet Bey tarafından kurulmuştur. Haçlı ordularının saldırısına karşı tüm gücüyle direnen Danişmendoğulları, Anadolu'daki ilk medrese olan Yağı Basan Medresesi'ni yapmışlardır. Ayrıca ilk kez para bastıran beylik olması ile de bilinir. Danişmendoğulları'na 2. Kılıçarslan son vermiştir.

Artukoğulları: Artukoğulları ismini kurucularının babasından alır. Artuk Bey'in oğulları bu beyliği kurmuştur. Artukoğulları o kadar gelişmiştir ki kısa zamanda 3 kola ayrılmışlardır. Bunlar; Hasankeyf kolu, Mardin kolu ve Harput koludur. Artukoğulları Türk tarihinde birçok köprü yapmalarıyla bilinir. Bu köprüler Güneydoğu Anadolu Bölgesi topraklarının sınırları içerisindedir. Köprülerden bazıları; Deve geçidi, Haburman, Amarçay ve Hasankeyf'tir. Ayrıca birkaç adet daha Artukoğullarından kalma köprüler bulunur.

Çaka Beyliği: İlk Türk denizcisi olan Çaka bey tarafından, İzmir civarında kurulan bu beylik aynı zamanda denizcilik faaliyeti gösteren ilk beyliktir. Türk beylikleri döneminde denizcilik faaliyetinden bahsedildiğinde akla gelen ilk isimdir.

Sökmenoğulları: Van gölü çevresinde konumlanmış bir beyliktir.

Anadolu toprakları üzerinde kurulan diğer beylikler ve kuruluş merkezleri ise şunlardır; Dilmaçoğulları (Bitlis), Çubukoğulları (Harput), Yınaloğulları (Diyarbakır), Tanrıvermişoğulları (Efes).
BEYLİKLERİN BIRAKTIKLARI TARİHİ ESERLER

• Artukoğulları'ndan kalan bazı tarihi eserler; Mardin ve Harput Ulu Camileri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan köprüler, Artuklu Sarayı.
• Danişmendoğulları'ndan kalan tarihi eserlerden bazıları; Niksar ve Kayseri Ulu Camileri, Melik Danişment Kümbeti ve Emir Gazi Kümbeti.
• Saltukoğulları'ndan kalan eserler; Erzurum Kale ve Erzurum Ulu Cami, Saat Kulesi, 1-2 adet kümbet.
• Mengüceklioğulları'ndan kalan eserler; Divriği Kale Cami, Divriği Külliyesi, hat sanatı ile olan ünüyle bilinen Divriği Ulu Cami bünyesinde bulunan şifahanesi.
• Beylikler döneminde yapılmış bazı medreseler; Dündar Bey Medresesi, Hatuniye Medresesi, Köşk Medrese, Emir Sinaneddin Medresesi.

Ayrıca birçok şifahane, külliye, kervansaray, kümbet ve türbeler ile bol miktarda cami de Anadolu'da kurulan ilk beylikler tarafından tarihe adını yazdırmış eserlerdir.