Hikaye Bağımsız Bir Tür Olma Özelliğini Kimle Kazanmıştır? Hikaye Türü Nasıl Ortaya Çıktı?

Edebi türler edebiyat tarihinin çeşitli dönemlerinde ortaya çıkmış ve zamanla biçimsel özellikler kazanarak gelişmiştir. Hikâye ya da daha modern bir anlatı tarzına bürünmüş öykü de bu türlerden biridir. Gerçek ya da kurmaca olayları anlatan kısa yazılar şeklinde tanımlanan hikâye bağımsız bir tür olma özelliğini kimle kazanmıştır ya da hikâye türü nasıl ortaya çıktı soruları bu metin çeşidini sevenler arasında sıklıkla cevapları araştırılan sorulardır.

Hikâyenin Doğuşu

Hikâye edebi türler arasında olay merkezli yapısıyla dikkat çeken kısa anlatılardan biridir. Olayın geçtiği yer, zaman ve kişiler gibi unsurların yer aldığı bu türde genellikle tek bir olay üzerinde yoğunlaşılır. Hikâyenin kısa olması yoğun bir anlatımı gerektirir. Hikâyeler okurun dikkatini kısa sürede çekip çarpıcı bir esinti bırakmayı ve duygusal ya da düşünsel bir etki yaratmayı amaçlar.

Türk edebiyatında hikâyeye benzeyen ilk örnekler halk edebiyatındaki masallar ve destanlarda görülür. Dede Korkut Hikâyeleri bu türün öncüsü kabul edilebilecek niteliktedir. Tanzimat döneminde ise Batı etkisiyle modern hikâye örnekleri kaleme alınmıştır. Ahmet Mithat Efendi'nin "Letaif-i Rivayat" adlı eseri bu alandaki ilk bilinçli çabalardan biridir. Servet-i Fünun döneminde Halit Ziya Uşaklıgil hikâye türünü daha estetik ve bireysel bir zemine taşımıştır.

Dünya edebiyatında ise hikâyenin kökenleri Antik Yunan medeniyetine kadar gitmekle birlikte, modern hikâyenin temelleri XIX. yüzyılda atılmıştır. Amerikalı yazar Edgar Allan Poe, Fransa'nın önemli kalemlerinden Guy de Maupassant ve Rus oyun yazarı ve kısa öykü yazarı Anton Çehov gibi isimler kısa öykü türünün kurucuları arasında sayılır.

Edgar Allan Poe'nun "The Tell- Tale Heart" (Gammaz Yürek) ve Maupassant'ın "The Necklace" (Gerdanlık) adlı eserleri türün önemli örneklerindendir. Her biri farklı üsluplarıyla hikâyeye yeni bir boyut kazandırmıştır.

Hikâye türü nasıl ortaya çıkışı ise matbaanın kullanılmaya başlamasıyla bağlantılıdır. Modern anlamda hikâye özellikle matbaanın yaygınlaşması ile gazete ve dergi yayıncılığının artmasıyla edebi bir ihtiyaç olarak ortaya çıktı. Okuyucunun kısa sürede tüketebileceği, yoğun anlatımlı yazılara olan talep hikâyeyi şekillendirdi. Bu ihtiyaç zamanla hikâyeyi bağımsız bir tür hâline getirmiştir.

Hikâye Bağımsız Bir Tür Olma Özelliğini Kimle Kazanmıştır?

Hikâye tarihsel süreçte romanın gölgesinde kalmış ve kısa anlatı olarak daha çok eğlence, ders verme ya da ibret etme amacıyla yazılmıştır. Ancak XIX. yüzyılda bireysel duyguların ve gündelik yaşamın edebiyata konu edilmesiyle birlikte hikâye özgün bir anlatım alanı kazandı.

Dünya edebiyatında hikâye bağımsız bir tür olma özelliğini Edgar Allan Poe ile kazanmıştır. Amerikan yazar Poe, hikâyeye yapısal bütünlük kazandırarak giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine önem vermiştir. Ayrıca "bir oturuşta okunabilecek uzunlukta olmalı" ve "tek bir etki yaratma amacı taşımalı" ilkelerini benimseyerek kısa öykünün sınırlarını çizmiştir. Bu bağlamda Poe, hikâyeyi sadece olay anlatımı değil, aynı zamanda psikolojik derinlik içeren bir tür hâline getirmiştir.

Türk edebiyatında ise bu bağımsızlık süreci Servet-i Fünun ve özellikle Milli Edebiyat döneminde belirginleşir. Ömer Seyfettin, sade dili ve halktan konuları işlemesiyle modern Türk hikâyeciliğinin temellerini atmıştır. "Kaşağı", "Falaka" ve "Pembe İncili Kaftan" gibi hikâyeleri hem bireysel hem toplumsal temaları içeren güçlü örneklerdir. Bu eserler hikâyenin eğitici yönü kadar sanatsal işlevini de ön plana çıkarmıştır.

Zamanla Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlar da hikâyeyi daha bireysel, içsel ve gözlemsel bir anlatım türü hâline getirerek edebi niteliğini artırmıştır. Özellikle "Lüzumsuz Adam" ve "Semaver" gibi eserlerde görülen iç monolog, diyalog ve betimleme teknikleri hikâyenin sanatsal gücünü pekiştirmiştir.

Sonuç olarak, hikâye bağımsız bir tür olma özelliğini Edgar Allan Poe ile kazanmıştır. Poe'nun ardından gelen yazarlar ise bu temeli geliştirerek hem Batı'da hem de Türk edebiyatında hikâyeyi güçlü bir edebi tür hâline getirmiştir.