Anadolu Türk Beyliklerinin Kurulduğu Yerler - Anadolu'daki İlk Türk Beylikleri, Kuruldukları Yerler ve Türk Tarihine Yaptığı Hizmetler

Malazgirt Savaşı'nın ardından Anadolu'nun Türklerin yaşam alanı olması, Türkiye tarihinin başlangıcı kabul edilir. Anadolu'da kurulan bu beyliklere Türkçe isimler verilmesi ve cami, medrese, kervansaray, han, şifahane gibi sosyal tesisler kurulması, Anadolu'nun Türkleşmesini hızlandırmıştır. Aynı zamanda İlk Türk Beylikleri Anadolu'yu Ermeni, Gürcü ve Haçlı tehlikelerine karşı canları pahasına korumuşlardır.

ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ

Malazgirt Savaşı'nda Bizans'ı bozguna uğratan Sultan Alparslan, komutanlarına kılıç hakkı vermişti. Bu hakka göre her komutan savaştığı yerde bir beylik kurabilecekti. Neredeyse tamamı kurucularının isimleri ile Anadolu'da kurulan bu beylikler Türklerin daha geniş topraklara yayılmasında önemli bir adım atmışlar ve Türkleşme kavramının yayılmasını sağlamışlardır. Bizans'ın ve Haçlı seferlerinin püskürtülmesinde önemli görevler üstlenen bu beyliklerden en büyükleri şunlardır:

Saltukoğulları: Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliği olan Saltukoğulları Ebu Kasım tarafından kurulmuş, 1200'lü yıllarda Süleyman Şah tarafından yıkılmıştır.

Mengücekoğulları: İsmini kurucusu olan Mengücek Gazi'den alan Mengücekoğullarına 1. Alaeddin Keykubat, 1228 yılında son vermiştir.

Danişmendoğulları: Gazi Ahmet Bey tarafından kurulan Danişmendoğulları, Haçlı ordularının saldırısına karşı tüm gücüyle direnmiş ayrıca Anadolu'daki ilk medrese olan Yağı Basan Medresesi'ni açmışlarıdr. İlk kez para bastan beylik olması ile de bilinir. Danişmendoğulları'na 2. Kılıçarslan son vermiştir.

Artukoğulları: İsmini kurucularının babasından alan Artukoğulları, Artuk Bey'in oğulları tarafından kurulmuş ve kısa zamanda o kadar gelişmiştir ki 3 kola ayrılmışlardır. Bunlar; Hasankeyf kolu, Mardin kolu ve Harput koludur. Türk tarihinde birçok köprü yapmalarıyla bilinirler. Bu köprüler Güneydoğu Anadolu Bölgesi toprakları içerisindedir. Köprülerden bazıları; Deve geçidi, Haburman, Amarçay ve Hasankeyf'tir.

Çaka Beyliği: İlk Türk denizcisi olan Çaka Bey tarafından, kurulan Çaka Beyliği denizcilik faaliyeti gösteren ilk beylik olma özelliğini taşır.

İLK TÜRK BEYLİKLERİ HARİTASI

1071 yılında Malazgirt Savaşından sonra Sultan Alparslan'ın komutanlarına savaştıkları yerde beylik kurabilmelerini sağlayan Kılıç Hakkı vermesiyle kurulan İlk Türk Beylikleri, batıda İzmir doğuda Erzurum olmak üzere oldukça geniş bir alana yayılmışlardır.

ANADOLU'DA İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN KURULMASINA ETKİ EDEN GELİŞMELER

12. yüzyıldan itibaren kurulmaya başlayan İlk Türk Beyliklerinin kuruluşunda 3 ana etken vardır:

Moğol İstilaları: Moğol istilalarından bıkmış olan Türkler, Anadolu'ya göç etmeye başlamış ve farklı şehirlerde beylikler kurmuşlardır.

Selçuklu Devletinin Zayıflaması: Selçuklu Devletinin siyasi ve askeri otoritesinin zayıflaması aynı dönemde Anadolu beyliklerinin kurulma hızını artırmıştır.

Malazgirt Savaşı Sonrası Alparslan'ın verdiği Kılıç Hakkı: 1048 yılındaki Pasinler Savaşı'nda gücü kırılan Bizans, 1071 Malazgirt Savaşı'nda kesin olarak yenilgiye uğramış ve böylece Anadolu Türk toprağı olmuştur. Malazgirt Savaşı sonrası Sultan Alparslan komutanlarına kılıç hakkı vermişti. Bu hakka göre her komutan savaştığı yerde bir beylik kurabilecektir. Bu hak, Anadolu'da büyük bir hızla beylik kurulmasına neden olmuştur.

İLK TÜRK BEYLİKLERİ VE KURULDUKLARI YERLER

Anadolu'da kurulan ilk Türk beylikleri kuruluş merkezleri şu şekildedir:

• Saltukoğulları: Erzurum
• Mengücekoğulları: Erzincan
• Çaka Beyliği: İzmir
• Danişmendliler: Tokat, Malatya, Sivas, Kayseri ve Amasya civarı
• Artuklular: Güneydoğu Anadolu
• Dilmaçoğulları: Bitlis
• Çubukoğulları: Harput
• Yınaloğulları: Diyarbakır
• Tanrıvermişoğulları: Efes
• Ahlatşahlar Beyliği (Sökmenliler): Ahlat

İLK TÜRK BEYLİKLERİ HANGİ SAVAŞTAN SONRA KURULDU?

İlk Türk Beylikleri Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kurulmuştur. Oğuz Türklerinden Selçukluların Anadolu'yu fethiyle Anadolu topraklarına ilk adımı atan Türkler, Çağrı Bey'in Anadolu'ya yaptığı keşif seferleri sayesinde Anadolu topraklarını tanıma imkânı bulmuştur. 1048 tarihli Pasinler Savaşı ve 1071 tarihli Malazgirt Savaşı ile Anadolu'da Bizans direnişi kırılmış ve artık Anadolu kesin olarak bir Türk yurdu olmuştur.

İLK TÜRK BEYLİKLERİ KİMLERLE SAVAŞTI?

İlk Türk Beylikleri birbirlerinden bağımsız olarak birçok milletle hatta birbirleriyle savaşmışlarsa da genel olarak Gürcüler, Haçlılar, Rumlar ve Ermenilerle savaştıkları söylenebilir. Bu savaşlar arasında en önemlileri olan Haçlı Savaşları Danişmentname Destanına konu olmuştur.

İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN TÜRK TARİHİNE YAPTIĞI HİZMETLER

İlk Türk Beyliklerinin Türk tarihine yaptığı hizmetler şunlardır:

• Türklerin Anadolu'ya gelişini sağlamışlardır.
• Fethettikleri toprakların isimlerini Türkçe isimlerle değiştirmişlerdir.
• Kuruldukları bölgelerin Türkleşmesini sağlamışlardır.
• Neredeyse tamamı kurucularının isimleri ile kurulan beyliklerdir.
• Anadolu'da cami, medrese, kervansaray, han, şifahane gibi sosyal tesisler kurup yaygınlaşmalarını sağlayarak Türk-İslam kültürünü Anadolu'ya taşımışlardır.
• Yurtlarını Bizans, Gürcü, Ermeni ve Haçlı tehlikelerine karşı korumuşlardır.
• Alparslan'ın komutanları tarafından kurulan bu beylikler sayesinde Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurulmasına zemin hazırlanmıştır.
• Türkleşme kavramının yayılmasını sağlamışlar ve Türklerin daha geniş topraklara yayılmasında ilk adımı atmışlardır.
• İslamiyet'in kabulünün ardından, İslam medeniyetinin yayılmasında etkin bir aracı olmuşlardır.