Edebi Akımlar Nelerdir? Türk Edebiyatında Edebi Akımlar Özellikleri, Temsilcileri Konu Anlatımı ve YKS'de Çıkmış Sorular

Edebi akımlar aslında birer sanat akımı olup, aynı zamanda da bir düşünce şeklidir. İçinde bulunduğu dönemin özelliklerinden etkilenerek oluşan bu düşünce şekilleri, etkilerini edebiyat alanında da göstermiştir. Böylece de edebi akımlar oluşmuştur. Her edebi akımın bir de temsilcisi bulunmaktadır.

EDEBİ AKIMLAR KONU ANLATIMI

Edebi akımlar, bir sanatçı grubunun aynı düşünceleri paylaşarak oluşturdukları, bazı ilkeler doğrultusunda ve onlara bağlı kalarak eser ortaya çıkarttıkları edebi anlayışlara denmektedir. Edebi akımlar, 11. sınıf ders konusudur. Özellikle üniversite sınavında her sene bu alandan en az bir soru çıkmaktadır. Bu nedenle edebi akımlar konu anlatımı, edebiyat alanında dikkat edilmesi gereken konulardandır.

Edebi akımların ömürleri bulunmaktadır. Genellikle bir edebi akım ortaya çıkar, olgunlaşır ve tepe noktasını yaşar ve sonra sönüşe geçer. Edebi akımlar, genellikle birbirlerine tepki olarak ortaya çıkmıştır. Zira her bir akım, bir öncekine göre yeni ve farklı bir bakış açısına sahiptir. Bununla birlikte edebi akımlar arasında benzerlikte görülebilmektedir. Her edebi akımın bir temsilcisi bulunmaktadır. Lakin bir yazar belirli bir akımda eserler ortaya koyuyor diye, başka bir akımda eser ortaya koyamayacak değildir.

Edebi akımların her birinin sahip olduğu prensipler bulunmaktadır, lakin bu prensipler yazılı halde değildir. Bununla birlikte, bazı yazarlar, içinde bulundukları edebi akımla ilgili olarak manifestolar hazırlamışlardır. Bunlara örnek olarak Emile Zola tarafından kaleme alınmış olan Deneysel Roman isimli eser verilebilir. Zira bu eser natüralizm akımının manifestosu niteliğindedir. Benzer bir şekilde Victor Hugo'nun, Cromwell Ön Sözü isimli eseri de romantizm akımının manifestosudur. Lakin belirtildiği gibi, her akımın yazılı bir manifestosu bulunacak diye bir şartı yoktur.

Edebi akımlar, aslında birer sanat akımıdır. Sanat yanı sıra edebiyatı da etkilemişlerdir. Edebi akımların oluşmasında toplumun içerisinde bulunduğu durumun etkisi büyüktür. Zira sanat ve edebiyat topluma göre şekillenmektedir.

EDEBİ AKIMLAR NELERDİR?

Yukarıda da değinildiği üzere, edebi akımlar aslında bir sanat akımı, bir dünya düşünce şeklidir. Bu düşünce şekilleri etkisini sanat ve edebiyat üzerinde göstererek, edebi akımların doğmasında rol oynamıştır. Peki edebi akımlar nelerdir? Ortaya çıkış sıralarına göre bilinen başlıca edebiyat akımları şunlardır: Hümanizm, Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm, Parnasizm, Sembolizm, Empresyonizm, Fütürizm, Dadaizm, Sürrealizm, Ekspresyonizm ve Egzistansiyalizm. Akımların sayısı oldukça fazla olduğundan edebi akımlar kısaca şifreleme için uygun değildir. Bu akımların kısaca neler olduğuna değinmek gerekirse;

• Hümanizm: İnsanı temele alan akımdır. Konusu insandır. Bu akıma göre insan en yüce varlıktır. Yazar, kendini eserde gizler. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Klasisizm: Akıl ve sağduyu ön plandadır. Duygusallığa yer yoktur. Eski Yunan, Roma ve Latin edebiyatından konular seçilir. Bir eserin klasisizm akımına ait olması için taşıması gereken ögeler vardır. Üç birlik kuralı vardır. Yazar, kendini eserde gizler. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Romantizm: Duygu ve düşünceler üstündür. Klasisizme tepki olarak ortaya çıkmıştır. Klasik edebiyatın kuralları geridedir. Üç birlik kuralı terk edilir. Konular; aşk, ölüm ve tabiattır. Yazar, kendini eserde gizlemez. Sanat, toplum içindir anlayışını benimser.
• Realizm: Romantizm akımına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Gerçeklik ön plandadır, duygu ve düşünceler geri plandadır. Konular gerçek yaşamın içinden seçilir. Yazar, kendini eserde gizler. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Natüralizm: Realizmin akımının ileri seviyesidir. Deterministtir. Gerçeklik tüm çıplaklık ve çirkinliği ile konu edilir. Doğayı, deney yöntemi ile anlatır. Soya çekim ve çevre faktörü önemlidir. Yazar, kendini eserde gizler. Sanat, toplum içindir anlayışını benimser.
• Parnasizm: Şiir akımıdır. Şiirde romantizm akımına karşı ortaya çıkmıştır. Şiirde realizmi savunur. Bu akım şiirde biçimi her şeyin üstünde tutar. Şiirler daha çok sone tarzındadır. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Sembolizm: Şiirde etkili olmuştur. Şiir, anlaşılmak ve okunmak için değil, hissedilmek içindir anlayışınadır. Şiirde duyguları sembollerle ifade eder. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Empresyonizm: Sembolizm ile birlikte sürrealizm akımını hazırlamıştır. Aslen resimde görünür. Konu olarak çevredeki varlıklar değil, onların bıraktığı his baz alınır. Kurallara bağlı değil, özgürlükçüdür. Sanat, sanat içindir anlayışını benimser.
• Fütürizm: Bu akım edebiyatı uyuşukluktan kurtarmak ister. Geleneksel kurallar reddedilir. Uyak ve kafiye yoktur, serbestlikten yanadır.
• Dadaizm: Varlığı çok kısa sürmüştür. Ana olan kuralsızlıktır. Şiirde serbestlikten yanadır. Alışılmamış bir şiir dili hedefler. Uyak ve kafiyeye karşıdır.
• Sürrealizm: Bilinçaltının sanata dökümüdür. Şiirde görülür. Akıl ve sağduyu geri plandadır. Asıl olan bilinçaltı ve güdülerdir.
• Ekspresyonizm: İnsanların gizli yönlerini ortaya çıkarmak ister. Toplumun gerçeklerine sırt çevirir. Dışavurumculuktur. Empresyonizme tepki olarak ortaya çıkmıştır. Şairin görevi dış dünyanın anlamsızlığına anlam vermektir.
• Egzistansiyalizm: Özgürlük önemlidir. İnsan özgür olmaya mahkumdur der. Buna göre dünya iğrenç ve boş bir yerdir. Karamsar ve bunalım edebiyatıdır. Biçim geri planda, içerik ön plandadır. Dili sade ve anlaşılırdır.

EDEBİ AKIMLAR VE TEMSİLCİLERİ

Edebi akımlar ve temsilcileri şu şekildedir:

• Hümanizm: Dante, Petrarca ve Boccacio.
• Klasisizm: Moliere, La Bruyere, Racine, La Fontaine, Daniel Defoe, Boileau, Malherbe, Madam De La Fayette, Fenelon, Bousset, Corneille. Türk edebiyatında ise: Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Direktör Ali Bey.
• Romantizm: Victor Hugo, Goethe, Voltaire, Lord Byron, Schiller, Jean Jacques Rousseau, Chateaubriand, Aleksandre Dumas Pere, Alfred de Musset ve Puşkin. Türk edebiyatında ise: Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan ve Ahmet Mithat Efendi.
• Realizm: Stendhal, Dostoyevski, Tolstoy, Honore de Balzac, Gustave Flaubert, Charles Dickens, Gorki, Gogol, Çehov, Hemingway, Turgenyev ve Daniel Defoe. Türk edebiyatında ise: Recaizade Mahmut Ekrem, Samipaşazade Sezai, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Akif Ersoy, Halide Edip Adıvar, Ömer Seyfettin, Mehmet Rauf, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin.
• Natüralizm: Emile Zola, Alphonse Daudet, Alphonse Daudet ve Goncourt Kardeşler. Türk edebiyatında ise: Nabizade Nazım ve Hüseyin Rahmi Gürpınar.
• Parnasizm: Gautier, Leconte de Liste, Sully Prudhomme, J. Maria de Heredia, Theodore Banville ve Francois Coppee. Türk edebiyatında ise: Cenap Sahabettin, Yahya Kemal ve Tevfik Fikret.
• Sembolizm: Baudelaire, Edgar Allan Poe, Mallarme, Paul Verlaine, Paul Valery ve Arthur Rimbaud. Türk edebiyatında ise: Ahmet Haşim, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Cenap Sahabettin ve Ahmet Hamdi Tanpınar.
• Empresyonizm: Paul Verlaine ve Rainer Maria Rilke. Türk edebiyatında ise: Ahmet Haşim.
• Fütürizm: Filippo Tommaso Marinetti ve Mayakovski. Türk edebiyatında ise: Nazım Hikmet Ran.
• Dadaizm: Tristan Tzara, Richard Hülsenbeck, Jean Arp ve Marcel Janco.
• Sürrealizm: Andre Breton, Paul Eluard ve Louis Aragon. Türk edebiyatında ise: İlhan Berk, Cemal Süreya ve Oktay Rıfat.
• Ekspresyonizm: Franz Kafka, James Joyce ve Thomas Stearns Eliot.
• Egzistansiyalizm: Jean Paul Sartre, Albert Camus, Andre Gide ve Samuel Beckett.

EDEBİ AKIMLAR İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR

Edebi akımlar konusu ile ilgili her sene üniversite sınavında en az bir soruya rastlanılmaktadır. Edebi akımlar ile ilgili çıkmış sorulara örnek olarak:

1. "Mantığın egemenliğinden kurtulamadık daha. Uygarlık, bilimsellik ve ilerleme uğruna, insan psikolojisinin ve zihninin açıklanamaz karmaşıklığı görmezden gelindi. Mantığa uygun olmayan ve belli bir amaca hizmet etmeyen tüm yöntemler aforoz edildi. Düşüncenin çıkar gözetmez oyununa, rüyanın ve çağrışımın sınırsız gücüne bugüne değin önem verilmedi; insan ruhunu ve gerçekliğini anlamak için bunlara yönelmenin zamanı geldi. Bugüne kadar şiirin görmezden geldiği bilinç dışı bütün alanları şiirin içine çekmek için buradayız."

Bu parçada dile getirilen düşünceler, aşağıdaki edebî akımlardan hangisi ile ilişkilendirilebilir? (YKS 2019)

A) Fütürizm B) Dadaizm C) Sürrealizm (Doğru Cevap) D) Sembolizm E) Egzistansiyalizm

2. "Roman yazarı, bilimsel metotları uygulayan bir deneycidir. O, sadece gözlem yapılarak öğrenilebilecek şartları kaydetmez, bireyin çevre şartlarıyla mücadelesini sebep sonuç ilişkisi içinde vererek başlangıçta oluşturduğu hipotezi ispatlamak zorundadır. Onun için en önemli şey, insan tabiatını objektif bir biçimde gözlemlemek, belli biyolojik kalıtımla doğan bir kişinin belli sosyoekonomik şartlar içinde kaderinin ne olacağını incelemektir."

Bu parçada sözü edilen edebi akım aşağıdakilerden hangisidir? (YKS 2018)

A)Romantizm B)Realizm C)Natüralizm (Doğru Cevap) D)Sembolizm E)Sürrealizm

3. "…………………….akımına göre doğa görünümleri, insan hareketleri ve hiçbir somut olay, kendi kendilerine var olamazlar; bunlar duyularımızla kavradığımız birtakım görünüşlerdir. …………………….akımının temsilcileri ise düşüncenin gerçek işleyişini ortaya koymak için yararlanılan saf bir ruhsal otomatizme, rüyanın sınırsız gücüne ve bugüne kadar önemsenmemiş belli çağrışım biçimlerinin üstün bir gerçekliği olduğuna inanırlar."

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? (YKS 2017)

A) Realizm – Natüralizm

B) Sürrealizm – Realizm

C) Sembolizm – Sürrealizm (Doğru Cevap)

D) Parnasizm – Klasisizm

E) Dadaizm – Parnasizm