Lügaz Nedir? Söz Sanatlarından Lugaz Ne Demek, Örnekleri ve Özellikleri Neler?

Divan edebiyatı şairlerinin aruz ölçüsü ile yazdığı lügaz metinler, Türk halk edebiyatında ise hece ölçüsü ile kaleme alınıyor. Hal böyle olunca lügaz kelimesinin ne anlama geldiği, edebiyat açısından ne şekilde kullanıldığı da merak söz konusu oluyor. Peki, lügaz ne demek? Konu hakkında bilmeniz gerekenleri sizin için derledik. Lügaz türü ile ilgili bilgiler yazımızın devamında sizinle.

Lügaz Nedir?

Lügaz kelimesi sözlük anlamı ile: Çöl faresinin saklandığı yerin bulunmaması amacı ile yuvasını labirent gibi eğri büğrü kazması, sözün maksadını gizlemek, şaşırtmalı söz söylemek" gibi anlamlara gelen "lağz" kökünden türemiştir. Lügaz kelimesi aynı zamanda lugaz, luğz, lağz gibi sözcüklerle de söyleniyor. Genel anlamı ise bilmece, zeka oyunu olarak biliniyor.

Lügaz, aynı zamanda manzum şeklinde yazılan bilmeceler olarak da divan edebiyatı içerisinde yer alıyor. Lügaz türünde şiirlere yer veren divan şairleri arasında en bilindik isimler; Nabi, Fuzuli, Nedim, Şeyh Galib'dir.

Manzum türündeki bu bilmeceler içerisinde şairler doğrudan okura sesleniyor. Lügaz içerisinde kafiye ve redif kullanılarak betimleme yapılıyor ve eşya tarif ediliyor. Bazı lügaz metinlerin sonunda, parantez içerisinde sorulan bilmecenin cevabı veriliyor. Bazılarında ise okurun cevabı bulması bekleniyor.

Lügaz sanatı aynı zamanda muamma sanatı ile de sıkça karıştırılıyor. Bu iki söz sanatını karıştırmamak için arasındaki farkları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Muamma sanatı, Allah'ın isimleri ve de insan isimleri için düzenleniyor.
• Muamma sanatında çözüme yarayacak açıklamalar genellikle belli değildir. Lügaz metinlerde ise açıklama her zaman bulunuyor.

Lügaz Örnekleri Nelerdir?

Lügaz metinlerine örnek olarak şunları verebiliriz:

• Nedir kim ol iki yüzlü münâfık
  Nümâyan çihresinde levn-i âşık
  Gezer dünyayı hem bî-dest ü pâdır
  Mukim-i hâne-i ehl-i gınadır
  Teâl-Allah nedir anda bu kudret
  Yemez içmez virir dünyaya nî'met
  Gehi Müslim kıyâfetle be-didâr
  Gehi şekl-i firengide nümûdâr
  Kırılsa pâre pâre olsa amma
  Zarar gelmez ana bir türlü kat'â
  Yatar zir-i zemînde hâke yek-sân
  Semâda adıdır mihr-i dirahşân
  Eğer kim olmasaydı kalbi fasîd
  Cihânda olmaz idi kadri kâsid
  Yeter vasf eyledin ol bî-vefâyı
  Yanından gitmese virmez safâyı

Şair burada "altın" kelimesini anlatıyor.

• Tren gelir IS diye
  Makinist vurur TAN diye,
  Kömürcü anahtarı kaybetmiş
  Kondüktör bağırır BUL diye.

Şair burada "İstanbul" kelimesini anlatıyor.

• Bir acayip nesne gördüm
  Etrafında sur u var
  Kendini yer bitirir
  Acayip huyu var

Şair burada "mum" kelimesini anlatıyor.