Nazım Birimleri – Divan Edebiyatı ve Halk Edebiyatı Nazım Birimi Nedir, Nasıl Bulunur?

Her şiir, dizelerin bir araya gelmesi ile oluşur. Dizelerin kendi arasında gruplaşması ile nazım birimleri meydana gelir. Farklı türdeki şiirlerde farklı türde nazım birimleri bulunur. Bunları anlayabilmek ve nazım birimlerinin nasıl bulunduğunu öğrenebilmek için ise nazım birimlerinin ne olduğunu anlayabilmek gereklidir. Bu bağlamda ise nazım birimi nedir, nazım birimleri neler ve nazım birimi örnekleri nelerdir gibi sorular ortaya çıkmaktadır.

Nazım Birimi Nedir?

Nazım birimi, nazım şekilleri içerisinde ölçü olarak kullanılan parçalara denir.

Şiir mısralardan oluşmaktadır. Mısraların kuruluşu ve düzeni nazım birimini meydana getirir. Türk şiirlerinde; halk şiirinde farklı, divan şiirlerinde farklı nazım birimleri kullanılmıştır. Şiirlerin iskeleti olarak bilinen nazım birimleri sahip olduğu dize sayısına göre farklı isimlerle adlandırılmıştır.

Nazım Birimleri

4 adet nazım birimi bulunur. Bunlar; dize, beyit, dörtlük ve benttir. Türk Edebiyatında geleneklere göre farklı nazım birimleri kullanılmıştır. Divan şiirlerinde "beyit", halk şiirlerinde ise "dörtlük" tercih edilen nazım birimi olmuştur. Nazım birimleri şu şekildedir:

1. Dize (Mısra): Bir şiiri oluşturan en küçük anlamlı birime dize denir. Bir başka söylem ile şiirlerde bulunan her satır dize olarak adlandırılabilir. Anlam bütünlüğüne bakıldığı zaman tek dize bir anlama sahip olabileceği gibi başka dizelerle de anlam ilişkisi kurulabilir.

"Ol mahiler ki derya içredir deryayı bilmezler" -Hayali

2. Beyit: Kendi içerisinde anlam bütünlüğü kuran ve yalnızca 2 dizeden oluşan şiir yapısında beyit adı verilir. Bu nazım birimi çok büyük oranda divan şiirlerinde kullanılır.

"Cânı kim cânânı içün sevse cânânın sever

Cânı içün kim ki cânânın sever cânın sever" -Fuzuli

3. Dörtlük (Kıta): Şiir denildiği zaman akla ilk gelen nazım birimi dörtlük olarak karşımıza çıkar. Dört adet dizenin kendi içerisinde anlam bütünlüğü oluşturmasında denir. Halk şiirlerinde en çok kullanılan nazım birimi dörtlüktür.

"Ne hasta bekler sabahı.

Ne taze ölüyü mezar,

Ne de şeytan, bir günahı,

Seni beklediğim kadar." -Necip Fazıl Kısakürek

4. Bent: Dize, beyit ve dörtlük dışında bulunan tüm kümelere bent adı verilir. Genellikle 3 adet ya da 5 adet dizeden oluşmaktadır.

"Kandilli'de eski bahçelerde

Akşam kapanınca perde perde

Bir hatıra zevki var kederde" -Yahya Kemal Beyatlı

Divan ve Halk Edebiyatında Nazım Birimi Nasıl Bulunur?

Divan ve halk edebiyatında farklı nazım birimleri kullanılır. Genellikle divan edebiyatında beyit ve halk edebiyatında dörtlük kullanılsa da nazım birimini bulabilmek için uyak ölçüsünün incelenmesi gereklidir. Ancak bu sayede nazım birimini tespit etmek mümkün hale gelir. Genellikle beyitler, anlam bütünlüğü içerisinde bulunan 2 dizeden; dörtlükler de anlam bütünlüğü içerisinde bulunan 4 dizeden oluşur. Bu sayede bulunmaları kolay olmaktadır.