Tezat Nedir? Söz Sanatlarından Karşıtlık - Tezat Ne Demek, Edebiyattaki Örnekleri Neler?

Türkçede söz sanatı olarak kullanılan ifadelerden bir tanesi karşıtlık yani tezattır. Duygu, düşünce ve durumların karşıtı cümle içerisinde geçirilecek kullanılır. Birçok ünlü şair yazılarında tezata başvurmuştur. Bunun en büyük sebebi tezatın söz sanatı olarak kullanılması ve cümleye anlam yüklemesinden dolayıdır. Tezat konusu öğrencilerin karşısına sınavlarda oldukça sık çıkmaktadır. Tezat zıt anlamlı kavramlarla karıştırılabilir. Bunun için konuyu daha iyi anlayabilmeniz için tezat ne demek ve örnekleri gibi konu başlıkları hazırladık.

Tezat Nedir?

Karşıtlık, karşı olma durumuna tezat denir. Edebiyatta tezat ise, birbirinin zıddı olan duygu, düşünce ve durumları; aralarında bir ilgi kurarak aynı cümlede, mısrada veya beyitte dile getirme sanatı olarak nitelendirilir. Edebiyatta tezat, tıbak, mutâbakat, tatbîk ve tekâfu isimleriyle de adlandırılmıştır.

Tezatın gerçekleşmesi için illa karşıt anlamların kullanılması gerekmez. Ayrıca karşıt anlamlı sözcükler olan her satırda da tezat sanatı olmayabilir. Tezat, şair veya yazarın bilinçli olarak kullandığı bir sanat olarak açıklayabiliriz ve genellikle eserin bütününe yayılır.

Aşk derdiyle hoşem elçek ilacımdan tabib

Kılma derman ki helâkim zehri dermanındadır - Fuzulî

Fuzuli bu beyitte, dert ile derman ve zehir ile ilaç diyerek bir karşıtlık ilişkisini dile getirmiştir. Yani aşk derdi çekerken kendisine doktorun derman vermemesini söylemiştir. Kendisine verilecek ilacın aslında zehir olduğunu ifade etmektedir. Bu karşıtlık durumları tezat sanatı olarak ifade edilmektedir.

"Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz."

Cemal Süreya'nın bu cümlesinde tezat sanatı vardır. Sevgilisiyle güldükleri anlarını hatırladıkça ağladığını ifade etmesi tezat sanatına verilen en güzel örneklerden biri diyebiliriz.

Tezat konusunu daha iyi kavrayabilmeniz için birkaç farklı örnekler hazırladık.

Tezat Örnekleri

"Ben de gördüm güneşin doğarken battığını."

"Bir kız vardı yok gibi öyle güzel!"

"Kara gözlerinin beyaz feneri olayım."

Ben şairim o kamet-i mevzunu doğrusu

Sevmem desem de bil ki yalan söylerim sana – Nedim

Bu harabatta Sâbit olamam sultanım

Dil-i viranımı yapsan da yıkılsam gitsem – Sâbit

Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim

Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları

Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim

Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları - Necip Fazıl Kısakürek

Yağsın nesi varsa kâinatın

Yalnız şu derin sükût dinsin - Abdülhak Hâmid