Rusya ile doğalgaz anlaşması bitiyor

BOTAŞ'ın bu ay sonuna kadar iptal yazısı göndermemesi halinde anlaşmanın süresi aynı şartlarla 5 yıl daha uzayacak.
Sektör temsilcileri, 'al ya da öde' gibi ağır şartları ihtiva eden anlaşmanın iptal edilerek Rusya ile yeni bir anlaşma yapılmasını istiyor. Doğalgaz sektörü, enerji yönetiminin bu hafta Rusya ile ilgili alacağı karara kilitlendi. 25 yıl önce dağılan Sovyetler Birliği ile imzalanan doğalgaz anlaşmasının süresi 31 Aralık 2011'de doluyor. Yıllık 6 milyar metreküp gaz alımını öngören anlaşmayı ilginç kılan 'süre uzatımı' konusu. Anlaşmaya göre, Türkiye adına anlaşmanın tarafı olan BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ), 30 Haziran'a kadar Rusya'ya yazılı iptal bildiriminde bulunmazsa, anlaşma 5 yıl daha aynı şartlarla yürürlükte kalacak.
Zaman gazetesinin haberine göre; özel sektör, liberal piyasa sürecinde BOTAŞ'ın anlaşmayı uzatmamasını istiyor. Enerji Bakanı Taner Yıldız, daha önce Zaman'a yaptığı açıklamada 'pazarlık kabiliyeti daha yüksek olduğundan' BOTAŞ'ın anlaşmayı yenilemeyeceğini söylemiş, yenilemenin özel sektörce yapılmasından yana olduğunu açıklamıştı. Yenilenip yenilenmeyeceği önümüzdeki 3 gün içerisinde netleşecek anlaşmanın hacmi, bugünkü fiyatlarla 10-15 milyar dolar.
Üretim, pazarlama ve taşımacılık maliyetleri dikkate alındığında doğalgaz anlaşmalarının uzun süreli yapılması tabii bir durum. Ancak anlaşmaların en azından olağanüstü kriz durumları veya süre bitiminde yeniden ele alınmaları hayati önem arz ediyor. BOTAŞ'ın ilk imzayı attığı 1986 yılı sonrası anlaşmanın 2011'de hiç gözden geçirilmeden yenilenmesinin, piyasa şartlarına ve ülke menfaatlerine aykırı olacağına dikkat çekiliyor. Aradan geçen zaman içerisinde yaşanan ekonomik krizler, azalan doğalgaz tüketimi, Türkiye dahil birçok ülkenin 'al ya da öde-take or pay' sorunu ile karşı karşıya kalması, doğalgaz üretim kaynakları ve güzergâhlarının çoğalması, pazarın yapısını değiştirdi.
BOTAŞ'tan kontrat devri alarak sektöre giren özel şirketlerin oluşturduğu Doğalgaz İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği (DİVİD), bir açıklama yaparak sektörde liberal piyasa yapılanmasının devamını istedi. Şirketlerin bu talebini, 2001'de çıkarılan ve 2008'de değişikliğe gidilen Doğalgaz Piyasası Kanunu da destekliyor. Kanun, BOTAŞ'ın elindeki kontratları pazar payı yüzde 20'ye düşene kadar devretmesini emrediyor. Kanun, BOTAŞ'a yeni anlaşma yapması konusunda yasak koyuyor. Pazara yeni giren şirketler, kamunun sektörden çekilip, özel şirketlerin yeni anlaşmayı konuşmalarını istiyor. Eski ve yeni özel şirketlerin ortak talebi ise kamu şirketi BOTAŞ'ın yeni anlaşma yapmaması. Buna gerekçe olarak Doğalgaz Piyasası Kanunu'nun BOTAŞ'a yeni anlaşma yasağı getiren geçici 2. maddesi gösteriliyor. Şirketler ayrıca, kamuoyuna yansıyan "Anlaşma yenilenmezse İstanbul gazsız kalır." iddialarını da gerçekçi bulmuyor.
Sektör, bütün bu iddia ve görüşleri dikkate alarak BOTAŞ'ın bir açıklama yapmasını bekliyor. Uzun süreli anlaşmaların, Türkiye'nin elini kolunu bağladığına işaret ediliyor. 25 yıl önce yapılmış bir anlaşmanın, aradan geçen uzun sürede ekonomik ve siyasî krizler ile piyasadaki gelişmeler dikkate alınarak' yenilenmesi isteniyor. Tartışmanın odağında ise 'anlaşmayı kamu şirketi BOTAŞ mı, yoksa özel şirketler mi yapsın?' konusu değil, anlaşmanın hangi şartlarda yenileneceği yer alıyor.
Avrupa ülkeleri anlaşmaları yeniledi

Avrupa ülkeleri, ellerindeki doğalgaz anlaşmalarının süreleri bitmeden büyük avantajlar sağladı. Sektör kaynaklarının verdiği bilgiye göre, Avusturyalı RWE nisan ayında tahkime gideceğini açıkladı. İtalyan Edison ise Libya ve Katar'la olan kontratları için mart ayında tahkime başvurdu. Şubatta ise EON, Gazprom'a uzun vadeli kontratlarını spot fiyata endekslemek için başvurdu, ancak Rus şirketi kabul etmedi. ENI ve GDFSUEZ geçen sene Gazprom'la yaptıkları görüşmeler sonucunda kontratlarına spot fiyat oranını ekletti. Ukrayna da Rusya ile 2009'da yaptığı anlaşmayı değiştirmek için görüşmelerde bulunuyor.
Türkiye, Gazprom ile yaptığı fiyat görüşmelerinde, Avrupalı şirketlerin gerisinde indirim aldı. Bazı Avrupalı şirketlerin alıcı ülkelerle yaptıkları anlaşmalarda yer alan fiyat formüllerinde de değişikliğe gitmeleri önemli avantaj sağladı. BOTAŞ'ın Gazprom'dan aldığı indirim ise yüzde 12 ile sınırlı kaldı. Sayıştay Başkanlığı'nın BOTAŞ raporunda indirim için fiyat formülünde bir değişiklik sağlanamadığına vurgu yapılıyor.