İkili anlaşmalar nasıl “çok taraflı” olacak?

İlknur Menlik - Sabah.com.tr
imenlik@comart.com.tr
Rapora göre geçtiğimiz 30 yılda, alım-satım ile ticari hizmetlerdeki ticaret yıllık bazda ortalama %7 oranında arttı ve 2011 yılında 18 trilyon dolar büyüklüğe ulaşan alım-satım ve 4 trilyon dolara ulaşan ticari hizmetler ile doruk noktasına ulaştı.
Raporda başka ilgi çekici veriler de yer alıyor. Bunlardan biri, 1980 ile 2011 yılları arasında gelişmekte olan ekonomilerin dünya ihracatındaki paylarını %34'ten %47'ye, ithalattaki paylarını ise %29'dan %42'ye çıkarmış olmaları. Bu bağlamda Asya'nın dünya ticaretindeki yıldızı gün geçtikçe parlıyor.
İlgi çekici bir başka veri ise son 30 yıllık dönemde dünya ticaretinin dünya üretiminden neredeyse 2 kat hızlı büyümesi. Bu gelişmenin nedeni olarak, uluslararası tedarik zincirindeki değişim ve bu değişimi destekleyen lojistik-iletişim maliyetlerindeki büyük düşüş gösteriliyor.
Rapora göre küresel ticaret sisteminin geleceğini teknolojik yenilikler, üretim ve tüketim şekillerindeki değişimler ve demografik değişimin de yer aldığı bir takım ekonomik, politik ve sosyal faktörler şekillendirilecek.
Her ne kadar Suudi Arabistan Petrol Bakanı Ali Al-Naimi 31 Mayıs'ta Viyana'da yaptığı konuşmasında Amerika'daki kaya gazı üretimi artışından endişe duymadığını belirtse de WTO raporu, kaya gazı devriminin gelecekteki enerji üretimi ve ticaret şekli konusunda önemli değişimlere işaret ettiğini vurguluyor.
Gelecekte, gelişmekte olan dünyanın büyük kısımlarında artacağı tahmin edilen su kıtlığının ise uzun vadede birçok ülkenin gıda payında azalma ve uluslararası ticaretteki tarım ürünlerinin sınırlanması, hatta tersine dönmesi anlamına gelebileceği de raporda vurgulananlar arasında.
Dünya ticaretini etkileyecek diğer ana eğilimlerden bazıları; uluslararası yeni tedarik zincirlerinin ortaya çıkması, yeni bölgecilik şekilleri, hizmet ticaretinin büyümesi, tarife dışı tedbirlerin daha sık görülmesi, daha yüksek ve değişken mal fiyatları ile yeni ekonomilerin yükselişi olarak sıralanıyor.
Rapor, bugün yaşanılan sorunlara karşın "küreselleşmenin", tersine dönmesi gibi bir öngörüde bulunmasa da dünya ticaretinin hızlı değişen doğasının yeni politika sorunları doğurduğuna da dikkat çekiyor.
Küresel ticaretteki bu eğilimlerin, WTO için bazı yeni görevler ortaya çıkaracağı kaydedilen raporda bu zorlu görevlerin WTO gündeminin yeniden gözden geçirilmesini ve kapsamının genişletilmesini gerektireceği belirtiliyor.
Bunlardan biri de bugünlerde ABD-AB Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTYO) görüşmeleri ile daha fazla konuşulmaya başlanan "öncelikli ticari anlaşmalarla elde edilen kazanımların nasıl çok taraflı hale getirileceği" konusu. Doha sürecinin tıkandığı ve dünyanın yüzde seksenini ilgilendiren TTYO gibi anlaşmaların (üstelik anlaşmayla birlikte Türkiye'nin yıllık 20 milyar dolar zarara uğrayacağının) konuşulduğu günümüzde, WTO'nun etkinliği daha fazla sorgulanır oldu. Bu durum akıllara, "WTO hala dünya ticaretinin etkili oyuncusu mu?" sorusunu getiriyor.
Konu üzerine pek fazla yorum yapmayan WTO Genel Direktörü Pascal Lamy, 8 yıldır yürüttüğü görevini Eylül ayında Brezilyalı Roberto Azevedo'ya devredecek. Zannederim dünya, bu sorunun cevabını almak için Azevedo 'nun göreve gelmesini bekleyecek.