Global gıda fiyatları neden artıyor?

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Global Gıda Fiyatları Endeksi, Mart ayında bu yılın en yüksek seviyesine çıktı. Endeks, bir önceki aya göre 4,8 puan artarak 212,8 puan oldu. Aslında 208,1 puan ortalama ile 2012 ortalarından bu yana en keskin fiyat artışının kaydedildiği Şubat ayı, Mart hatta Nisan ayına ilişkin ipuçlarını da barındırıyordu. Yani bir bakıma Perşembenin gelişi Çarşambadan belliydi.
İlknur Menlik - Sabah.com.tr
imenlik@comart.com.tr
Şubat ayı endeksi açıklandıktan hemen sonra bir değerlendirme yapan FAO Kıdemli Ekonomisti Concepcion Calpe, yükseliş eğrisinin gerçek anlamda bir geri dönüş olduğunu söylemek için henüz çok erken olduğunu söylemişti. Hava şartlarının, şeker ve buğday gibi emtianın fiyatlarını yukarı çeken önemli bir etken olduğuna dikkat çeken Calpe, buna karşın mısır, süt ve petrol gibi emtiaların fiyatlarını destekleyen en önemli faktörün canlı talep olduğunu kaydetmişti.
Mart ayı endeksine ilişkin FAO'dan yapılan açıklamada ise fiyat artışlarına etki eden faktörler için, başta Kuzey Amerika olmak üzere yaşanan sert kış dönemine ve daha önce bir yazımda da değindiğim gibi Ukrayna'yla ilgili gelişmelerden kaynaklanan jeopolitik gerginliğe dikkat çekildi.
Bu gelişmeler bize şunu gösteriyor: Önümüzdeki dönemde hava koşulları, gıda fiyatlarındaki en belirleyici etken olacak. Ancak şunu da hatırlatmam lazım ki; geçen yıl OECD-FAO ortaklığıyla hazırlanan "2013-2022 Genel Bakış" raporunda önümüzdeki 10 yılda özellikle tahıl grubunda %15 ile %40 arasında bir fiyat artışı olacağı tahmini zaten yapılmıştı.
Şimdi hem 2013 yılında buğday, mısır, süt, bitkisel yağ gibi tarımsal emtia üretiminde rekorlar kırılacak hem de fiyatlar artmaya devam edecek. Biraz eğreti bir durum var sanki. Ama hiçbir şey göründüğü gibi değil.
Bu yıl küresel gıda pazarının büyüklüğünün 5,4 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. 2011'de bu rakam 4,5 trilyon dolardı. Yani 3 yılda 800 milyar dolar daha büyüdü pazar. Bu da küresel gıda talebinin ne kadar canlı seyrettiğinin önemli bir göstergesi bana göre. Yine bu durum, son 10 yılda yıllık ortalama %2 oranında arttığı tahmin edilen gıda talebinin aslında daha yüksek olduğuna işaret ediyor. Bu noktada talep artışının %90'a yakın kısmı nüfus artışından, %10'luk küçük bir kısmı ise artan gelir sonucu oluşan yeni talepten kaynaklanıyor. Yani henüz "küresel orta sınıfın" gıda talebi, fiyatları belirlemekten 'şimdilik kaydıyla' uzak görünüyor. Ama bu durumun birkaç yıl içinde değişeceği ve orta sınıfın talebinin belirleyiciliğinin ön plana çıkacağı öngörülüyor.
Diğer taraftan rekor kırılsa da tarımsal üretimdeki artış, talep artışının gerisinde kalıyor. Yaşadığımız küresel olumsuzluklar ise her geçen gün artıyor. Örneğin; Birleşmiş Milletler raporlarına göre, sanayileşme, kentleşme vb. çevresel faktörler nedeniyle her yıl 30 milyon hektar tarım alanı yok oluyor. Küresel ısınma ve iklim değişikliği başlı başına ayrı bir sorun. Bununla ilişkili olarak yenilenebilir enerji kaynağı ihtiyacının bir sonucu olarak, tarımsal ürünlerin biyoyakıt olarak kullanımı fiyat artışlarına sebep oluyor.
Genel görünüm böyle ve uzun vadeli tedbirler zaten konuşuluyor ancak bugünkü duruma baktığımızda bazı kısa vadeli riskleri göz ardı edemeyiz. Gıda fiyatları artmaya devam ettikçe kontrolünün daha da zorlaşacağı ortada. Tam da unutmaya başlamışken yeniden ihracat kısıtlamalarının başlaması ve bunu panik alımlarının (yanı sıra spekülatif alımların) takip etmesi ise durumu daha da zora sokabilir. Türkiye'nin Mart ayı enflasyon rakamları, gıdada %2,10, ilk üç ayda %7,50'lik bir artışa işaret ediyor. Ancak saydığım gelişmeler, sadece ülkemizde değil dünya genelinde enflasyon probleminin olacağını gösteriyor. Pek çok ülkenin büyümede frene basacağını tahmin etmek zor değil. Bu durum dünya ekonomisinde beklenmedik bir sarmal etkisi yapar mı henüz bir şey söylemek için erken. Şu sorulabilir: Gıda fiyatlarındaki yükseliş bir kader mi? Tabii ki değil. Yapısal önlemler alındığı, spekülatörlere fırsat verilmediği ve tarımsal emtialar 2 katrilyon doları geçtiği tahmin edilen türev piyasalarının etkisine girmediği müddetçe böyle bir şeyden söz edemeyiz. Ancak fiyat oynaklıklarına da her zaman hazırlıklı olmalıyız.