Yeni anayasa için neler dedi?

USASABAH, Türk Tarih Kurumu Şeref Üyesi Profesör Kemal Karpat ile New York'taki evinde görüştü. Wisconsin üniversitesinde hocalık yapan ve Osmanlı tarihi konusunda otorite kabul edilen Karpat'a seçim sonrasında yapılması gündemde olan yeni anayasayı sordu.
Baha Erbaş

Uzun zamandır Türkiye'de yeni bir anayasa tartışması var. Tarihsel süreç açısından Türkiye'nin anayasa tecrübeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bizde anayasalar daima küçük bir grup tarafından yapılmıştır ve o şekliyle topluma empoze ettirilmiştir. Belçika'yı örnek alan 1876 Anayasası yine küçük bir grup tarafından yapılmış ve o şekliyle yürürlüğe konmuştur. Çoğu kısmı da uygulanmamıştır. Bundan sonra en önemli gelişme 1921 yılında yapılan Teşkilat-ı Esasi'nin "Hakimiyet bila kaydu şart milletindir" ibaresi ile demokratik bir esas üzerine kurulmuş olmasıdır. Sonra 1924 Anayasası gelmiştir ki o da Cumhuriyet Halk Partisi'nin tasavvurunu ettiği Türkiye'nin temellerini atacak bir anayasa olmuştur. Uygulanmış mıdır? Kısmen! 1961 Anayasası yine CHP'nin hâkim olduğu bir zümre tarafından yapılmış, zaten bugün büyük çoğunluğu ile de hala yürürlükte olan 1982 Anayasası da bir askeri darbe dönemi ile beraber gelmiştir. Bütün bu anayasalara baktığımız zaman Türkiye için bir anayasada aradığımız özellikleri yansıtmıyor.

Türkiye'de özellikle "yamalı bohça" olarak adlandırılan 1982 Anayasası oldukça fazla değişikliğe uğradı. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Anayasa iki de bir değiştirilecek bir şey değildir. O zaman anayasa herhangi bir kanundan farksız oluyor. Her 3-5 yılda 5-10 maddesi değiştirilirse artık o anayasanın temeli kayboluyor. Anayasa bir toplumun belirli bir zaman içerisinde ulaştığı seviyeyi aksettirmelidir. Düşünce, yaşayış, vesaire bakımından... Böyle bir anayasa uzun ömürlü olur. Amerikan Anayasası yapılalı 200 seneden fazla olmuştur. Evet tadilata uğradı, eklemeler oldu bilhassa hakların geliştirilmesi konusunda. Amerika'da orta-sınıf, haklar konusundaki hâkimiyetini demokratik yollardan muhafaza etmiş onun için de anayasayı iki de bir değiştirmek gibi bir lüzum doğmamıştır.
Peki bizim Anayasa geleneğimiz daha çok hangi ülkeye benziyor?
Bizde anayasa geleneği Fransa'dan alınmıştır. Fransa'da ikinci cumhuriyet, üçüncü cumhuriyet derken değişimler yaşanmıştır. İngiltere'de anayasa zaten yok. Ama Osmanlı'da olduğu gibi gelenekler var. Osmanlı'da da yazılı bir anayasa 1876'ya kadar yok fakat fiiliyatta prensipler mevcuttu ve o prensipler anayasa yerine geçiyordu. Fatih Sultan Mehmet'in Kanunnameleri çok önemlidir ve bir bakıma anayasa mahiyetindedir. Kanuni'de de var. Cumhuriyet ile beraber anayasa ile yepyeni bir toplum kurmak hevesi doğdu. Fiilen hakimiyeti elinde tutan grupların görüşleri anayasa olarak ortaya çıktı.
Başkanlık sistemi konuşuluyor. Bu Türkiye'nin sosyo-siyasal yapısına uyar mı?
Bence başkanlık sistemi yabana atılacak bir şey değil. Bir yerde bu Türkiye'nin geleneklerine de dayanıyor. Güçlü bir Cumhurbaşkanı arzu edilir. Daha önce de belirttiğim gibi Türkiye'nin Geleneği'nde başkanın, liderin, önemi mevcuttur ve bu birçok noktada faydalıdır da. Mesela bizde son zamanlarda en büyük değişimler parlamentodan ya da yargıdan gelmiş değildir. Yürütme organının başından gelmiştir. Mesela Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ı düşünün. Türkiye'de son dönemde gelişen bir çok şeye Başbakan Tayyip Erdoğan teşebbüs etmiş, o geliştirmiştir. İyi bir ekibi ya da kabinesi olabilir. İyi bir grup çalışması içinde olabilir. Ama Tayyip Bey, teşebbüs etmiştir genel itibarıyla. Yani eninde sonunda Türkiye'de daima liderin ve onun iradesinin önemi büyüktür ve bu bir gelenektir. Sonuçta Başkanlık bizim yapımıza uyar. Ama tabii sınırlar da net biçimde konmalıdır.
Röportajın tamamı için tıklayın