Darbeyle kaldırılan senato yine gündemde

Başbakanlık ve Yarı Başkanlık tartışmaları ile Türkiye'nin bir dönem uyguladığı TBMM ve senato modeli yine gündeme oturdu. Türkiye'de iki meclis geleneği bir asrı geçen bir sürece dayanıyor. 23 Aralık 1876'da Genç Osmanlıların baskılarına direnemeyen II. Abdülhamid, Meclis'i açtı. Parlamento, Ayan Meclisi ve Meclis-i Mebusan'dan oluşturuldu. 1920'de kurulan Meclis'te tek kamara olması tercih edildi. 1924 Anayasası'nda da tek Meclis uygulaması devam etti. Seçim sistemi nedeniyle Meclis aritmetiğindeki dengesizlik, 1924 Anayasası ile yürütmeye verilen geniş yetkiler, iktidarın bireysel haklar konusundaki karnesinin kötü olması, bu tutum karşısında yasama organını denetleyecek kurumların olmaması sistem tartışmalarını beraberinde getirdi. Özellikle 1950'li yıllarda sorunların çözümü için çift meclis sistemine geçilmesi bir formül olarak görüldü. Türkiye'de birçok kesim tarafından istenir hale gelen çift meclis, 1961 Anayasası ile geldi. Cumhuriyet Senatosu'nun sistemin anayasal demokratik düzeni koruyacağı, bir fren ve denge mekanizması olacağı öngörüldü. Kuruluş gerekçesi de "Yasamanın etkili ve verimli işleyeceği" düşüncesine dayandırıldı. Sorunların çözümünde büyük katkı vereceği beklentisi ile kurulan senato, sık sık değişen hükümetler ve yasama çalışmalarında bir devamlılık olmaması nedeniyle Meclis ile uyum sorunu yaşadı. Artan terör alaylarına karşı senato ve meclis ortak bir dil oluşturamadı. Senato üyeleri her iki yılda bir yaşanan seçimler nedeniyle kendilerini işlerine vermekten çok parti işleri ile uğraşmak zorunda kaldı. Türkiye'nin en çalkantılı yıllarında istikrarsızlıkların çözümü, toplumsal gerilimin düşürülmesi için iyi niyetli girişimlerde bulundu ancak yetkilerinin sınırlı olması nedeniyle yeterli olmadı. 1982 Anayasası hazırlanırken senatonun korunacağı görüşü hâkimdi ancak beklenen olmadı. Senato, 1982 Anayasası ile kaldırıldı. Buna gerekçe olarak da "işlevsiz görülmesi ve yasama faaliyetlerini yavaşlatması" gösterildi. Sistemi dengeleme ve yasamanın "olası hatalarını" düzeltme işlevi Anayasa Mahkemesi'ne bırakıldı. Açık kaldığı süre boyunca Meclis'ten geçen kanunların yüzde 93'ü senato tarafından kabul edildi. Darbeci askerlerin ömür boyu senatör ilan edilmesi de senatonun demokratik meşruiyetine yönelik eleştirileri doğurdu. Türkiye'deki senato hiçbir zaman ABD'deki kadar geniş yetkilerle donatılmadı. Başbakanlık, yarı başkanlık sistemi tartışmaları ile birlikte TBMM'nin iki kamaralı bir yapıya kavuşturulması, Senato'nun kurulması tekrar tartışılmaya başlandı.