Yeni Anayasa'nın merkezi 'insan'

Anayasa Uzlaşma Komisyonu, 2012'nin mayıs ayında başladığı yazım çalışmalarını kurduğu alt komisyonlar aracılığıyla yürüttü. Alt komisyonlarda görüşülen maddeler Uzlaşma Komisyonu'nda ele alındı. Çalışmaları yavaşlattığı için bu yöntemden vazgeçildi. Alt Komisyonlar çalışmalarını tamamlayınca tüm maddeler üst komisyonda ele alınacak. Partiler şu ana kadar temel hak ve özgürlükler, yasama, yürütme, yargı ve idare bölümlerine ilişkin önerilerini sundu. Önümüzdeki haftalarda yeni anayasanın son bölümüne ilişkin öneriler sunulacak ve hangi partinin ne istediği ortaya çıkacak. Adeta her parti kendi "yeni anayasasını" yazmış olacak. Komisyon toplam 91 maddeyi tartıştı. Bu maddelerden 31'inde mutabakat sağlandı. Geri kalan 60 maddenin ise bazı fıkralarında uzlaşma sağlanabildi. Uzlaşma sağlanamayan bölümler partilerin önerisi olarak parantez içine "kırmızı" puntolarla yazıldı. Tüm bölümler tamamlandığında partiler geriye dönüp parantezleri kaldırmaya çalışacak. Uzlaşma Komisyonu, temel hak ve özgürlükler ile ilgili bölümün görüşmelerini tamamladı. Yasama ve yürütme bölümleri, başkanlık sistemi tartışması nedeniyle yarım kaldı. Şu anda idareye ilişkin bölümde tartışmalar sürüyor. Uzlaşma Komisyonu ile alt komisyonların üzerinde uzlaştığı 31 madde ve içerikleri kısaca şöyle:
İNSAN ONUR VE HAYSİYETİ: Parti temsilcileri masaya otururken amaç devleti değil, bireyi öne çıkartan bir anayasaydı. Bunu sağlamak için yeni anayasanın temel hak ve özgürlükler ile başlaması, bu bölümün ilk maddesinin de "insan onur ve haysiyeti" olması benimsendi. Anayasaya ilk kez girecek bu madde "insan onur ve haysiyeti dokunulmaz, insan haklarının ve anayasal düzenin temelidir" şeklinde düzenlendi.
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ: Herkes, kişiliğine bağlı dokunulmaz, vazgeçilmez, temel hak ve özgürlükleri sahip olacak.
YAŞAMA HAKKI: Güvenlik güçleri, yaşam hakkını ortadan kaldıracak ya da tehlikeye düşürecek ölçüde güç kullanamayacak.
MADDİ VE MANEVİ VARLIĞIN KORUNMASI: Bilimsel deneyler dahil kimsenin vücut bütünlüğüne dokunulamayacak, organların para karşılığı satışı yasak olacak.
İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE: İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasak olacak. Gözaltı ve cezaevi dahil olmak üzere hiç kimseye insan onur haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza verilemeyecek, kötü muamele yapılamayacak.
ANGARYA YASAĞI: Hiç kimse zorla çalıştırılamayacak, insan ticareti ve angarya yasak olacak.
KİŞİ GÜVENLİĞİ: Ergenekon, Balyoz, KCK davaları nedeniyle tartışılan tutukluluklara anayasal sınır getirilecek. Tutuklama kararı, hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişiler hakkında, kaçma, delilleri yok etme ya da değiştirilmesi sonucu doğacaksa verilebilecek. Tutuklama nedenleri varlığı somut olgulara dayandırılmadan ve adli kontrol önlemlerinin yetersizliği açıklamadan tutuklamanın devamına karar verilemeyecek. Tutuklama hiçbir surette cezalandırma şekline dönüştürülemeyecek.
ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİ: Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamayacak.
KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI: Kişisel bilgi ve veriler ancak kişinin açık rızası veya kanunla öngörülen meşru bir sebebe dayalı olarak ayrımcılığa yol açmayacak şekilde toplanabilecek, işlenebilecek ve kullanılabilecek.
KONUT DOKUNULMAZLIĞI: Yetkili mercii kararı olmadan kimsenin evine girilemeyecek, arama yapılamayacak. Kimsenin konutunda ve kamuya açık olmayan özel işyerlerinde önleme araması yapılamayacak.
HABERLEŞME HÜRRİYETİ: Haberleşmenin gizliliği ve dokunulmazlığı olacak.
YERLEŞME VE SEYAHAT HÜRRİYETİ: Yerleşme hürriyeti, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek, çevreyi ve kültürel varlıkları korumak gerekçesiyle sınırlanabilecek.
BİLİM VE SANAT HÜRRİYETİ: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenip öğretebilecek, icra edebilecek.
MÜLKİYET VE MİRAS HAKKI: Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahip olacak.
ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜ: Herkes, dilediği alanda çalışıp sözleşme yapabilecek.
DERNEK KURMA HÜRRİYETİ: Dernek kurma, derneğe üye olma ve üyelikten ayrılma serbest olacak.
TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyebilecek ya da katılabilecek.
ADİL YARGILANMA HAKKI: Herkes, "makul bir süre içinde" adil yargılanma hakkına sahip olacak. Hukuka aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemeyecek.
SUÇ VE CEZA ESASLARI: Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemeyecek.
DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ: Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla, tek başına veya toplu olarak açıklayıp, yayabilecek. Bu hak başkalarının haklarının korunması, şiddetin teşviki veya övülmesi, kişiler arasında kin ve nefret duygularının oluşturulmasının önlenmesi için sınırlanabilecek.
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ: Devlet, basın ve haber alma özgürlüğünün kullanılmasını, kamuoyunun serbestçe oluşmasını ve medyada çoğulculuğu sağlayacak. Süreli veya süresiz yayınlara el koyma, özel hayatı açıkça ihlal eden ya da suç delili olarak gösterilen yayınlar dışında yasak olacak.
DÜZELTME VE CEVAP HAKKI: Şeref ve haysiyetlerine dokunulan, kendisiyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılan herkes düzeltme ve cevap hakkını kullanabilecek.
KAMU HİZMETİNE GİRME: Kamu hizmetine girmede görevin gerektirdiği nitelikler dışında ayırım yapılamayacak, cinsiyetler arası eşitlik ilkesi gözetilecek.
BİLGİ EDİNME: Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında yetkili makamlara ve TBMM'ye başvurabilecek.
YABANCILARIN DURUMU: Ölüm cezasına veya insan onuruyla bağdaşmayan bir muamele ya da cezaya maruz kalma ihtimali kuvvetli olan kişiler başka ülkeye iade edilemeyecek.
ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI: Bu madde kapsamında çok önemli düzenleme yapıldı ve "Özgürlüklerin esas, sınırlamanın istisna" olduğu yazıldı. Bu konuda bir tereddüt olursa yorum hürriyetler lehine yapılacak.
SAĞLIK HAKKI: Hiç kimse temel sağlık hizmetlerinden yoksun bırakılamayacak. Her kadın üreme sağlığı ve doğurganlık hakları konusunda ücretsiz hizmet alma hakkına sahiptir olacak.
SOSYAL GÜVENLİK: Hiç kimse sosyal güvenlik sistemiyle bağlantısı olmaksızın çalıştırılamayacak.
ÇEVRE HAKKI: Devlet, çevre kirliliğini önlemek, çevre kalitesini yükseltmek ve gıdaların doğallığını sağlamakla görevli olacak.
KONUT VE BARINMA: Vatandaşlar, temel insani gereksinimlerini karşılayabilecek, insan haysiyetine yakışır biçimde konut ve barınma hakkına sahip olacak.
ADİL ÜCRET: Asgari ücretten vergi alınmayacak. Ücret insanların "insan onur ve haysiyetine uygun bir hayat sürmesini sağlayacak ölçüde adil" olacak.
YARIN KİLİT MADDELERDE UZLAŞI ZOR