Proust'un şaheserine hazırlığı

Haruki Murakami'nin 1Q84 adlı romanında, bir suikastçı olan ana kahraman Aomame, uzunca bir süreliğine gözden kaybolmak zorunda kalır. Bağlı olduğu gizli organizasyon, ona kalıp gizleneceği bir apartman dairesi tahsis eder, ve yanına yiyeceklerle birlikte sadece Marcel Proust'un Kayıp Zamanın İzinde kitabını bırakır. Aomame kilitli apartmanda bütün sonbaharı sadece yemek yiyerek, uyuyarak, spor yaparak, balkondan şehri seyrederek ve bu dev kitabı yavaş yavaş okuyarak geçirir. Proust'un 1909'da başlayıp, 1922'deki ölümüne dek üzerinde sürekli çalıştığı toplam 3 bin (hatta kimi dillerde 4 bin) sayfanın üzerindeki abidevi romanı Kayıp Zamanın İzinde, sadece uzunluğu ile değil, içeriği ile de o kadar göz korkutucudur ki, çoğu okuyucu haklı olarak bu esere başlamadan önce hazırlanması ve, aynı 1Q84'ün Aomame'si gibi, kendine uzun uzun kitaba kaptırabileceği bir zaman ayırması gerektiğini düşünür. İşte okuyucuların Marcel Proust'un dünyasına dalmadan önce yaptıkları hazırlıkların bir benzerini de yazarın kendisi o dünyayı yaratmadan önce yapmış. Hazlar ve Günler, adeta yazarın Kayıp Zamanın İzinde'de çok daha derinlemesine indiği, geçmiş, hafıza, kaybetme korkusu, ölüm, masumiyetin kaybolması, takıntılar, kaçan fırsatlar, tutku, affetme, ihanet, kıskançlık, sosyetenin yüzeyselliği gibi temalara bakışını daha özlü bir şekilde kısa hikayeler, vinyetler, hayaller, manzumeler, hatta kimi zaman salt kuru tasvirler olarak ortaya koyduğu bir toplama.
HAYAT RUHUMUZU ACITAN BİR İŞTİR
Proust, 20'li yaşlarda yazdığı kitabı 1893'te ölen bir dostuna adamış. Kitabın girişinde, ölen arkadaşına hitap ederken kullandığı "Hayat bizi amansızca sıkıştıran, hiç durmadan ruhumuzu acıtan zorlu bir iştir. Hayat bağlarının bir an gevşediğini hissettiğimizde basiretli bir dinginlik hissederiz," cümleleri, ilerleyen sayfalarda karşımıza çıkacak olan bir çok hikayenin de bir özeti gibi aslında. Bunların ilki olan Sylvanie Viskontu'nda, ölüm teması tam ortada yer alıyor. Proust hikayede, ölümün nereye konacağı belirsiz uçarılığını, gelişini, gelişinin getirdiği mutlak ayrılığı, ve ölümü saygı ile kabullenmeyi beş aşamalı, hüzünlü bir öykü olarak anlatırken, okuyucuya sık sık sadece bir anlık atmosfer yaratmadaki o büyük ustalığını sergiliyor: "Bakışlarını odasında gezdirdi; bir Çin vazosunun üstüne çıkmış kasımpatıyla oynayan, çiçeği teatral bir tavırla koklayan kara kedisini gülümseyerek izledi." Violanta'da gözlerini aşk, masumiyetin kaybolması, ilk kalp kırıklığı ("Kısa bir süre sonra aşk acısını tattı, ki bu da aşkla tanışmanın tek yoludur"), konularına çeviren yazar, hem burada hem de Bouvard ve Pecuchet'nin Sosyete ve Müzik Merakı'nda yüksek sosyeteye olan sinik bakış açısının ilk temellerini atmaktan da geri kalmıyor. Madame de Breyves'in Melankolik Tatili'nde ise, daha ileride Nabokov'un da sıklıkla kullanacağı 'bir türlü gerçekleşemeyen buluşma' temasını işliyor. Proust'un, hiç tanışmadığı, aslında hiç çekici de bulmadığı bir adamın peşinden Fransa'yı dolaşan bir kadını anlattığı öyküsü son derece dokunaklı: "Bu kadar değersiz işte, bir hiç o ve ben bu hiç için yaşıyorum. Jacques de Laleande için yaşıyorum." Hazlar ve Günler, Marcel Proust'un az bilinen mensur şiir yeteneğini ortaya çıkaran Ressam ve Müzisyen Portreleri adında bir bölüm de içeriyor. Yazarın takdir ettiği Cuyp, Watteau ve Van Dyck gibi ressamlar, ve Chopin, Schumann ve Mozart gibi bestecileri kısa şiirlerle anlattığı bu bölüm, adeta Proust'un edebi dehasının düzyazı ile sınırlı olmadığını kanıtlıyor. Özlemler - Zaman Rengi Tahayüller'de ise birbirinden çok farklı konularda birer ikişer paragraflık betimleler, denemeler ve vinyetler yer alıyor: Paris'in çeşitli bölgeleri, farazi bir aile, akşamüstü yapılan bir yürüyüş, dostluk gibi toplam 30 konuda yazılmış bu kısa betimlemeler, Proust'un ileride yazacağı şaheseri için tam anlamıyla bir ön hazırlık niteliğinde. Kitapta yer alan son hikaye olan Kıskançlığın Sonu, Kayıp Zamanın İzinde'yi en çok andıran bölüm. Kıskançlık ve kuşku ile sarılı Proust-sal bir aşkı anlatan bu kısa öyküde yazar, sevdiği kadını zapt altına almaya çalışan bir adamın yaşadığı hastalıklı ve ancak zamanın tedavi edebildiği aşkı anlatıyor: "Ve farkına vardı ki bencillikten, tensellikten tamamen arınmış aşk, içinde büyün yumuşaklığı, muazzamlığı ve ilahiliğiyle hissetmek istediği aşk Francoise kadar yaşlı akrabaları, hizmetkarları ve doktoru da kapsıyordu; şimdi bütün canlıların ruhuna benzeyen ruhu Honore'yi onlarla birleştiriyor ve Francoise'a da onlara bağlandığı sevgiyle bağlanıyordu." Zaman zaman keskin bir hiciv, zaman zaman ise acı veren bir dokunaklılıkla yazılmış olan Hazlar ve Günler, bize bir yandan genç Proust'un duygu ve hatıra kaleme almadaki benzersiz romantik dehasına göz atma fırsatı verirken, bir yandan da yazarın 20. yüzyılın başlarındaki Paris salon camiasından birçok karakterin hayatlarına, aşklarına, tavırlarına, ve motivasyonlarına yönelik son derece isabetli realist gözlemlerini gözler önüne seriyor. Ölümle yaşama isteği, açıkyürekli aşkla içtensizlik, hırsla kıskançlık arasında gidip gelen temalardaki bu kısa yazıtlarda Proust'un bütün detaycılığına rağmen, dilediğinde sadece bir cümle ile sayfalar dolusu yazı yazabildiğine tanık oluyoruz. "Neden Proust okumalısınız?" sorusuna cevap olarak kitaplar bile yazılırken, Hazlar ve Günler aslında bu soruya en güzel cevabı veriyor.