Türk sineması oku oku bitmez

Sinemayı izliyoruz ama ya okumak. Bu konuda ciddi sıkıntılarımız olduğu ortada. Sinema üzerine konuşmayı, fikir beyan etmeyi seviyoruz. Ama yeterince okumadığımız için çok da doğru sularda yol alamıyoruz sanki. Genel kanı sinemamızla ilgili çok kitap yayımlanmadığı yönünde. Ama sinema kitapları arasında bir yolculuğa çıkınca bu yaygın kanının çok da doğru olmadığı görülür. Ansiklopediler, sinemamızın tarihini anlatan eserler, yönetmenlerin, oyuncuların sinema serüvenlerini tek tek ele alan kitaplar, biyografiler, nehir şöyleşiler yok yok sinema külliyatımız içerisinde. Hele hele son yıllarda art arda yayımlanan sinema kitaplarının sayısı artmaya başladı. Ama bu kitaplar gerekli ilgiyi görmediği için belki de sadece ilgililerinin kütüphanesinde yer alıyor.
AKAD'DAN BAŞUCU KİTABI
Peki neler var sinema külliyatımızda. Kısaca bakalım... Sinema tarihimiz konusunda Nijat Özön'ün Türk Sineması Tarihi (Doruk Yayınları), Giovanni Scognamillo'nun Türk Sinema Tarihi (Kabalcı), Giovanni Scognamillo ile Metin Demirhan'ın hazırladığı Fantastik Türk Sineması (kabalcı), Agah Özgüç'ün Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü (Horizon International), yine Özgüç'ün Türk Sinemasında Cinselliğin Tarihi (+1 Kitap), Türlerle Türk Sineması (Dünya Yayınları), Burçak Evren'in Türk Sineması, Alim Şerif Onaran'ın iki ciltlik Türk Sineması (Kitle Yayınları) temel başvuru kitaplarıdır. Sinema nihayetinde yönetmen sanatı. Bu anlayış kitaplarda da baskın bir şekilde hissediliyor. Çünkü yönetmenler üzerine çıkan kitaplar, Türk sineması külliyatı içinde gözle görünür biçimde fazla. Cumhuriyet'in ilk yıllarında sinemadaki tek yönetmen olan Muhsin Ertuğrul ile ilgili Alim Şerif Onaran'ın Muhsin Ertuğurul Sineması (Agora Kitaplığı) kitabı yönetmenle ilgili kapsamlı bir incelemedir. Ayşegül Çelik'in Ölmeyi Bilen Adam (Can Yayınları) ise roman tadında bir biyografidir. Sinemamızın kurucu yönetmeni olarak kabul ettiğimiz Lütfi Akad ile ilgili elimizde üç kitap var. İlki kendi yazdığı ve sinema tarihimize ışık tutan, sinema yaşamını anlattığı Işık ile Karanlık Arasında (İş Bankası Yayınları). İkincisi ise Alim Şerif Onaran'ın Akad ile ilgili hazırladığı tez ve söyleşilerinden yola çıkarak yazdığı Lütfi Ö. Akad adlı kitap. Gezici Festival'in çıkardığı Sadeliğin Derinliğinde Bir Usta: Lütfi Akad (Dost Kitap) ise yönetmenle ilgili sıkı bir inceleme. Akad'ın sinemasını ele alan çeşitli yazılardan oluşuyor. Yazıların zihin açıcı ve Akad'ın sinemamızdaki yerini iyi konumlandırdığını belirtelim. En yaratıcı sinemacılarımızdan olan Metin Erksan da hakkında birçok kitap yazılan yönetmenler arasında. Kendisinin, Atatürk Filmi (Hil Yayınları) adlı bu topraklarda neden Atatürk ile ilgili dört başı mamur film çekilemeyeceğini anlattığı bir kitabı mevcut. Bunun yanı sıra Erksan ile ilgili, Birsen Altıner'in Metin Erksan Sineması (Pan Yayıncılık), çeşitli yazarların Erksan'ın sinemasını ele aldığı yazılarından oluşan Metin Erksan Sineması Üzerine (Dünya Kitle İletişimi Araştırma Vakfı) ve Kurtuluş Kayalı'nın baskısı tükendiği için şu günlerde yeniden yayımlanan Metin Erksan Sinemasını Okumayı Denemek (Tezkire Yayınları) gibi kitaplar bulunuyor.
EN ÇOK GÜNEY'İN KİTABI VAR
Sinemamızın en üretken, her dönem film çeken yönetmenlerinden Atıf Yılmaz ile ilgili kitaplar maalesef çok değil. Elimizde iki kitap var. İlki kendi hatıralarını yazdığı sinemamıza içerden bir bakış attığı, Bir Sinemacının Anıları (Doğan Kitap). Mesela bu kitapta Yılmaz'ın pek bilinmeyen hapishane günlerinin detaylarını da öğrenebiliyorsunuz. İkincisi kitapsa Müjde Arslan'ın, yönetmenin vefatından sonra yayımlanan, kendisiyle yapılmış söyleşilerden oluşan Rejisör: Atıf Yılmaz (Agora Kitaplığı) adlı kitabı. Bugün, yaşayan en kıdemli yönetmen olarak gördüğümüz Memdun Ün ise kendi yazdığı Futbolcudan Yönetmen (Horizon International) kitabında filmlerini bir eleştirmen titizliğinde değerlendirerek bütün sinema kariyerini anlatıyor. Halit Refiğ ile ilgili elimizde epey bir kitap var. Refiğ ve kitap deyince ilk akla 1970'lerdeki, sinema dünyamızdaki önemli entelektüel tartışmada savlarını dile getirdiği Ulusal Sinema Kavgası (Dergah Yayınları) kitabı akla gelir. Ayrıca biri İbrahim Türk'ün yaptığı Düşlerden Düşüncelere (Kabalcı) adıyla yayımlanan, diğeri Sengül Kılıç'ın yaptığı Sinemada Ulusal Tavır-Halit Refiğ Kitabı adıyla okura sunulan iki nehir söyleşi kitabı bulunuyor. Ahmet Toklu'nun yazdığı Bir Yorgun Savaşçı Halit Refiğ kitabındaysa yakılarak yok edilen Kemal Tahir'in aynı adlı romanından TV'ye uyarlanan Yorgun Savaşı dizisinin öyküsü anlatılıyor. Irmak Zileli'nin Doğruyu Aradım Güzeli Sevdim kitabındaysa Refiğ yaşadığı dönemdeki tanıklıklarını, sinema dışındaki ilgi alanlarını anlatıyor. Hem yaşamıyla hem de filmleriyle sinemamıza damgasını vuran Yılmaz Güney ise belki de hakkında en çok kitap çıkan yönetmenlerden. Bu kitaplar arasında Agah Özgüç'ün Bütün Filmleriyle Yılmaz Güney (Agora Kitaplığı) kitabı Güney'in oyunculuk yaptığı ya da yönettiği tüm filmleri bir bir anlatması bakımından önemlidir. Çünkü Güney'in kayıp filmleriyle ilgili bilgiler bu kitapta derli toplu bir şekilde bulunur. Atilla Dorsay'ın Yılmaz Güney Kitabı (Yılmaz Güney Vakfı) ise sinemacıyla ilgili en önemli kaynaklardan biridir. Turhan Fevzioğlu Yılmaz Güney Bir Çirkin Kral Efsanesi (Ozan Yayıncılık) kitabında onun mite dönüşmesinin hi-
kayesi ele alınır. Ayrıca Güney Vakfı Yol başta olmak üzere Arkadaş, Sürü, Umut, Endişe, Zavallılar gibi filmlerin kitaplarını da yayımlamıştır. Yine Güney'in yazdığı yazılardan oluşan kitaplar da vakıf tarafından basılmıştır. Yapımcı ve yönetmen olarak tanıdığımız Osman F. Seden ile ilgili elle tutulur tek kitap Pınar Tınaz Gürmen'ın yazdığı Bir Halk Sinemacısı Osman Fahir Seden'dir (Dergah Yayınları). Hem hayatını hem sinemaya bakışını ve filmlerini önemli bir şekilde inceler Gürmen. Sinemamızın bir diğer ekolü Ertem Eğilmez ile ilgili elimizdeki tek kitap ise akademisyen Cem Pekman'ın yazdığı Filim Bir Adam-Ertem Eğilmez'dir (Agora Kitaplığı). Pekman, Eğilmez'in ilginç hayat hikayesini anlattığı gibi Arzu Film ekolünün Türkiye'de neden çok sevildiğini de Eğilmez'in kişiliği perspektifinde derinlemesine ele alır.
JET REJİSÖRLERİN DRAMI
En çok senaryo yazan senarist olarak bir rekora imza atan ve yönetmenliği de bulunan Safa Önal'ın Yasemin Arpa ile yaptığı nehir söyleşi Ne Kadar Gamlı Bu Akşam Vakti (İş Bankası Yayınları) adlı kitapta Önal'ın hikayelerle olan sıkı ilişkisinin yanı sıra Yeşiçam dünyasının sıcaklığını anlatan anıları da bulabilirsiniz. Milli Sinema ekolünün öncüsü Yücel Çakmaklı'yla ilgili Burçak Evren'in Yücel Çakmaklı Milli Sinemanın Kurucu kitabı derinlikli bir incelemedir. Yeşilçam'ın en hızlı film çeken yönetmeni Çetin İnanç'ın Pınar Öğünç imzalı Jet Rejisör (Roll Yayıncılık) kitabı ise niteliğe değil de niceliğe önem veren yönetmenlerin durumunu net bir şekilde ortaya koyar. Hayatı boyunca neredeyse hiç konuşmayan, kendisini açmayı sevmeyen ama şahane filmler çeken Zeki Ökten'in belki tek söyleşisini okuyabileceğiniz kitapsa Ali Karadoğan imzalı Yoksul: Zeki Ökten (Dipnot) kitabı. Ökten'in uzun söyleşisinin yanı sıra onun sinemasıyla ilgili derinlikli yazılar da yer alır kitapta.
ERDEN KIRAL'IN HATIRALARI
Kendi kuşağının en üretken yönetmenlerinden Erden Kıral ise kendi yazdığı Aynaya Yansıyan Hatıralar (Agora Kitaplığı) kitabında maceralı, çileli, sancılı sinema serüvenini anlatır. Prof. Dr. Şükran Kuyucak Esen'in Ömer Kavur'un sinemasını derinlikli incelediği ve Kavur ile de söyleşerek derlediği Sinemamızda Bir 'Auteur' Ömer Kavur kitabı ve Gezici Festival'in hazırladığı Yönetmen: Ömer Kavur yönetmenle ilgili iki önemli kaynaktır. Arzu Film ekolünden gelen Yavuz Turgul ile şimdilik tek kitap var. Ala Sivas'ın yayına hazırladığı Yavuz Turgul Sinemasını Keşfetmek (Kırmızı Kedi). Kitapta Turgul ile yapılmış uzun bir söyleşiyle birlikte, onun sinemasıyla ilgili kapsamlı yazılar yer alıyor. 90'larda ortaya çıkan yönetmenler kuşağıyla ilgili kitaplar da çoktandır sinema külliyatımız içerisinde yer almaya başladı. Nuri Bilge Ceylan her filmiyle ilgili bir kitap yayımladı. Bu kitaplarda hem filmlerin senaryosunu hem de filmlerle ilgili yazıları ve söyleşileri bulmak mümkün. Ayrıca az konuşuyor diye şikayet edilen NBC'nin bir de Söyleşiler (Norgunk) adlı kitabı bulunuyor. Mehmet Eryılmaz'ın yayına hazırladığı kitap arşivlerde saklı kalan söyleşilerden oluşuyor. Kitabı okuyup bitirdiğinizde zihninizde bir Ceylan portresi oluşuyor ve adeta sinema macerasına bir dış göz olarak tanıklık etmiş olduğunuzu hissediyorsunuz. Gezici Festival'in kitaplığında bulunan iki kitap da bugünün bağımsız yönetmenlerinden Zeki Demirkubuz ve Reha Erdem'in sinemasına odaklanır. Ruken Öztürk'ün yayına hazırladığı Kader: Zeki Demirkubuz (Dost) kitabında yazılar ve söyleşiler ekseninde Demirkubuz sineması irdelenir. Sinema yazarı Fırat Yücel'in hazırladığı Reha Erdem Sineması-Aşk ve İsyan (Çitlenbik) kitabı bir yandan Erdem'in filmlerini, sinemasını anlatır öte yandan onun düşünce dünyasının koridorlarına sizi davet eden yazılara da yer verir. Müjde Arslan, Yeşim Ustaoğlu: Su Ölüm ve Yolculuk (Agora Kitaplığı) kitabında yönetmenin sinemanın izini sürer. Akademisyenlerin ve sinema yazarlarının yazılarından oluşan inceleme kitabı Derviş Zaim Sineması (Deki) yönetmenin sinemasını çok yönlü olarak ele alır.
OYUNCU KİTAPLARI AZ
Tek tek yönetmenleri ele alan kitaplar olduğu gibi yönetmenlere toplu bakış atan yapıtlar da var. Mesela Ruken Öztürk'ün sinema tarihimizdeki kadın yönetmenleri anlattığı Sinemanın Dişil Yüzü (Om Yayınları) kendi alanında tek kitaptır. Ayrıca Agah Özgüç'ün Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü (Agora Kitaplığı) de en önemli başucu kitaplarından biridir. Açıkçası kimi festivallerin çıkardığı sinemayı bize sevdiren oyuncularla ilgili kitapları bir kenara bırakırsak, genel okur için hazırlanan özellikle de biyografi kitapları üretme konusunda bir sıkıntımız var. Türkan Şoray en çok üzerine kitap yazılan oyuncumuz. Hülya Koçyiğit'in Feyzan Ersinan'ın yayına hazırladığı Film Gibi Yaşadım (Dünya Kitapları) oyuncunun tüm sinema kariyerini nehir söyleşi yöntemiyle anlattığı önemli bir kaynaktır. Yıldız: Hülya Koçyiğit (Dost) ise onun sineması, oyunculuğu beyazperdede yarattığı mitle ilgilinen bir başka önemli eserdir. Bircan Usallı Silan, Dört Yapraklı Yonca (Epsilon) kitabında Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit'in yanı sıra Filiz Akın ve Fatma Girik'in de sinema maceralarını söyleşiler eşliğinde okura sunar. Tuncel Kurtiz kendi oyunculuk macerasını Bölük Pörçük'te anlatır. Kemal Sunal, Tv ve Sinemada Kemal Sunal Güldürüsü tezini kitaplaştırmış ve kendi yarattığı miti kendi incelemiştir. Cüneyt Arkın hatıralarını Adını Unutan Adam (Kabalcı) kitabında anlatır. Münir Özkul ile ilgili Kurtuluş Özyazıcı'nın yayına hazırladığı Aktör Dediğin Nedir ki? (Dost) adlı kitabı bu büyük aktörle ilgili derli toplu neredeyse tek çalışmadır. Tarık Akan 80'lerdeki yaşadıklarını Anne Kafamda Bit Var (Can Yayınları) kitabında yazmıştır. Nubar Terziyan, Ne İdim Ne Oldum (İletişim) kitabında hayatını ve Yeşilçam dünyasında yaşadıklarını okurla paylaşır. Öztürk Serengil Yeşilçam'ı Benden Sorun (Milliyet Yayınları) hem kendini hem de Yeşilçam'ı yargılar ve sinema dünyamızın perde arkasına ilişkin ayrıntılı portreler sunar. Bütün bu kitaplar sinemayla ilgili bize önemli bilgiler verdiği gibi sinema yapmanın zorluklarına, yönetmenlerin oyuncuların bu zorluklarla nasıl başa çıktığına dair de veriler verir. Eğer Türk sineması kendi yolunu çizen raylarda ilerleyen bir trense her bir kitap bu trenin kompartımanlarında dolaştırır bizi...